ویتامین ها ترکيباتي آلي هستند که به مقدار خيلي جزئي براي سوخت و ساز موادغذايي و اعمال حياتي بدن و رشد و نمو و تندرستي ضرورت دارند.
تغذيه ي ناقص و رژيم غذايي نامناسب سبب کمبود يا فقدان يک يا چند ويتامين ميشود و به بيماري‏ هاي مختلف مي انجامد.
ويتامين ها، سوخت و ساز بدن را تنظيم مي کنند و تنها کمبود يک ويتامين مي تواند، تمام بدن انسان را به مخاطره اندازد. خوب است بدانيد که بيشتر ويتامين ‏ها از منابع اصلي طبيعي استخراج مي شوند و اگر هر فردي در برنامه غذايي خود هرم غذايي را رعايت کند، به اندازه کافي به بدن خود ويتامين مي رساند مگر اين که به دليل عدم جذب بدن و يا بيماري که نياز بدن به ويتامينها را بيشتر ميکند فرد مجبور به استفاده از مکمل هاي ويتاميني شود؛ درغير اين صورت مصرف خودسرانه ويتامين ها نهتنها براي سلامتي مطلوب نيست گاهي عوارض جبران ناپذيري نيز در پي خواهد داشت.
بسياري از ويتامين ها قابل ذخيره شدن در بدن نيستند؛ از اين رو مي توان گفت که بدن ويتامينهاي افزون بر نياز خود را به راحتي دفع ميکند.دليلي ندارد يک جوان 20 ساله که تغذيه مناسبي نيز دارد، ويتامين مصرف کند؛ چون افرادي نياز به مصرف ويتامين دارند که يا بدن آن ها قادر به جذب ويتامين نيست يا به علت بيماري، ويتامين کمي را دريافت ميکنند.
بيم در مواقع نياز بدن به اين ماده، بايد مصرف شود. به عنوان نمونه فرد بر اثر خوردن دارويي دچار کمبود کلسيم ميشود يا زنان پس از يائسگي و دادن آزمايش تراکم استخوان با تجويز پزشک کلسيم مصرف مي کنند. در اين ميان افرادي که با مشکل جذب کلسيم مواجه هستند هميشه بايد اين ترکيبات را مصرف کنند اما اگر اشخاص سالمي مانند مردان، خودسرانه ويتامين بخورند ممکن است دچار عوارضي شوند. برخي افراد ترکيباتي مانند روي و کلسيم را خودسرانه و با قيمت هاي زياد خريداري مي کنند اما اين کار دور ريختن پول است؛ چرا که براي ساخت آن ها از موادي مانند اسانس استفاده ميشود که ممکن است نه تنها اثر مثبت بر سلامت نداشته باشد بلکه عوارضي نيز در پي دارد. مصرف خودسرانه مکمل هاي مولتي ويتامين مطلقا توصيه نمي شود زيرا با رعايت اصول هرم غذايي، نيازي به مصرف مولتي ويتامينها باقي نخواهد ماند.
ويتامينهاي محلول در چربي و آب با رعايت اصول هرم غذايي، به اندازه کافي به بافتهاي بدن مي رسد و مصرف خودسرانه مکمل هاي مولتي ويتامين، تنها هزينه بيشتر براي مصرف کننده دارد.
احتمال مسموميت در صورت مصرف مکملهاي مولتي ويتامين نيز وجود دارد زيرا ويتامينهاي محلول در چربي موجود در اين مکملها در بافت هاي بدن باقي ميماند و علاوه بر مسموميت ممکن است به ريزش مو، کاهش وزن و مشکلات پوستي منتهي شود.
متأســفانه هـــماکنون انــواع مولتي ويتامينها به وفور در جامعه يافت ميشود، به طور مثال به بهانه سودمند بودن ويتامين E افراد مختلف به مصرف آن مبادرت مي ورزند درحاليکه نياز خود به اين ويتامين را با خوردن 2 عدد گردو در روز و دو وعده ماهي در هفته مي توانند تأمين کنند.
دکتر رشيدي مقاصد درماني را تنها هدف مصرف مولتي ويتامين عنوان کرد و گفت: به هيچ وجه توصيه نميشود؛ چون که افراد عادي در شرايط معمولي نيازي به اين مکمل ندارند، تنها در صورت انجام آزمايشها و تأييد کمبود ماده معدني يا ويتاميني خاص در بدن، مصرف اين نوع مکمل تجويز مي شود.
پژوهشگران درباره مصرف خودسرانه ويتامين C در ورزشکاران هشدار مي دهند. بر خلاف باور بسياري از ورزشکاران، مصرف ويتامين C نه تنها باعث بهبود عملکرد ورزشي نمي شود، بلکه حتي ميزان تطابق بدن و پاسخ عضلات را به ورزش هاي استقامتي کاهش مي دهد.
پژوهشگران اخيرا با بررسي تعدادي مرد که در يک برنامه ورزشي استقامتي 8 هفته شرکت کرده بودند و تعدادي از آن ها روزي يک گرم ويتامين C ميخوردند، متوجه شدند ميزان استفاده عضلات از اکسيژن و تطابق بدن با ورزش در مرداني که ويتامين C نميخوردند، 22 درصد بيش از مرداني است که بهطور خودسرانه ويتامين C مصرف مي کنند.
با وجود اين که ويتامين ها براي سلامت بدن مفيد هستند، مصرف ويتامين E بهويژه براي افرادي که ناراحتي قلبي دارند ممکن است عوارضي داشته باشد.
متخصصان معتقدند که بر خلاف تصورات گذشته اين ويتامين نقشي در سالم نگاه داشتن سرخرگها و جلوگيري از سکته قلبي ندارد.
با توجه به اين که در برخي از قرصهاي مکمل ويتامين E، بتاکاروتن نيز وجود دارد ترکيب اين دو ماده مي تواند به سلامت قلب صدمه بزند ومصرف زياد آن مشکلاتي را براي افراد ايجاد مي کند.
احتمال بروز ناراحتي هاي قلبي در افرادي که دائم در حال استفاده از ويتامين E هستند بيشتر از افرادي است که از اين ويتامين استفاده نميکنند.
کارشناسان خاطرنشان مي کنند که استفاده از هر گونه ويتامين به شکل قرص يا کپسول و پودر بايد حتما طبق تجويز پزشک متخصص انجام گيرد.
عاقلانه رفتار کنيد!
علاوه بر مواد معدني، ويتامين ها نيز مورد نياز بدن هستند؛ زيرا بدون حضور آن ها در غذا، سلامتي و تعادل اعضاي بدن ناپايدار مي شود و در اعمال حياتي اختلالاتي ايجاد مي شود و عوارضي بروز مي کند که گاه منجر به مرگ مي شود. ويتامين ها سبب تسهيل سوخت و ساز بدن، اسيدهاي آمينه، چربي ها و کربوهيدراتها ميشوند و رشد و نمو و ترميم سلول هاي بدن را ميسر مي سازند.
برخي از ويتامين ها سبب جذب موادغذايي در روده ميشوند و بعضي نيز بهعنوان کاتاليزور عمل ميکنند. عمل آن ها روي بافت هاي اپي تليال و همچنين استخوان بوده و در مجموع هر کدام از آن ها از بروز يک عارضه جلوگيري مي کند.
کارشناسان تغذيه معتقدند که، گرچه هر ويتاميني به مقدار بسيار اندکي براي رفع نياز بدن کافي است ولي بايد گفت که نگراني مردم از کمبود ويتامين، چندان هم بيپايه نيست. غذايي که مي خوريم اگر متنوع باشد، ويتامينهاي ضروري را خود به خود به بدن مان مي رساند اما اشکال اين است که بسياري از مردم در انتخاب خوراک خود، عاقلانه رفتار نمي کنند؛ يعني رعايت نمي کنند که غذاي شان متنوع باشد. همچنين از غذاهاي اساسي و مهمي که ويتامينها را براي شان تأمين کند، غافل هستند. به چنين افرادي بايد مقداري ويتامين اضافي بخورانيم تا جبران کمبودشان بشود.
ويتامين ها را به دو دسته مهم، شامل ويتامينهاي محلول در آب و ويتامينهاي محلول در چربي، تقسيم کرده اند. ويتامين E، ويتامين K، ويتامين D و ويتامين A را محلول در چربي و ويتامين C و ويتامينهاي گروه B را محلول در آب دانسته اند.
مريم غفاري- همشهري