بهره مندي از يك وضع تغذيهاي مناسب عامل مهمي در پيشرفت درمان يك فرد معتاد محسوب ميشود. بنابراين تامين غذاي مناسب يكي از راههاي اصلي و مهم در برنامه سمزدايي معتادان ميباشد. در انواع موارد اعتياد (اعتياد به مواد مخدر و الكل) جلوگيري از بروز سوءتغذيه و يا در صورت وجود آن تغذيه درماني از اهميت ويژهاي برخوردار است. موادي كه بر فعاليت دفاعي و سيستم ايمني بدن اثر ميگذارند، براي بدن به منزله سم بوده و باعث ايجاد آسيب هاي جسماني و سوء تغذيه ميشود.
به طور كلي اعتياد به مواد مخدر سبب افزايش نيازهاي تغذيهاي نسبت به نيازهاي فرد طبيعي ميشود. به اين دليل نياز به مواد مغذي در معتادان براي سمزدايي و افزايش متابوليسم(مقدار انرژي لازم براي سوخت وساز مواد) مواد مخدر افزايش مييابد.
مشكلات تغذيه اي معتادان
1) غير فعال شدن ويتامين ها و كوآنزيم هايي كه در متابوليسم مواد مغذي شركت دارند.
2) تهي شدن ذخاير كبدي به علت ضايعات كبدي
3) سوء جذب
4) مصرف كم مواد مغذي به علت بي اشتهايي
5) تحليل عضلات و اندام ها و افزايش دفع مواد مغذي به علت دفع افزايش ادرار و يا وجود اسهال.
اعتياد، بيماري رواني و اجتماعي است و مراقبت هاي تغذيهاي در درمان ترك اعتياد در قالب تيم بايد اعمال شود.
اصولي كه يك رژيم شناس در تنظيم برنامه غذايي معتادان براي سم زدايي اعمال مي كند، عبارت است از:
1) ارزيابي وضعيت تغذيهاي فرد معتاد در دوره ترك اعتياد
2) نظارت بر توانبخشي تغذيهاي از طريق تهيه وعده هاي غذايي مطلوب و مغذي
3) اعمال برنامه هاي تغذيهاي و مشاوره با فرد معتاد و همچنين وابستگان او
4) مراقبت هاي پيگير فرد معتاد پس از برنامه ترك اعتياد

ارزيابي وضعيت تغذيه اي
طي دوران ترك اعتياد، بدن دچار استرس هاي جسماني و پريشاني هاي رواني است. به دنبال اين استرس ها، عوارضي مانند تهوع، استفراغ و اسهال بروز مي نمايد و به اختلال در نمك ها و مايعات بدن و اختلال در تعادل كالري كي بدن منجر مي شود. رژيم غذايي بايد طوري تنظيم شود كه در حد امكان اختلالات و عوارض سخت دوران ترك اعتياد را كاهش دهد. بايد نوع و شدت كمبود مواد مغذي در اسرع وقت مشخص شود تا نوع مكمل هاي تغذيهاي مورد نياز تعيين شود و آزمايش هاي بيوشيمياي براي تعيين وضع متابوليت هاي بدن(ميزان پروتيين، آهن، الكتروليت ها كه همان نمك هاي معدني موجود در خون هستند و ويتامين هاي محلول در آب كه ويتامين C و ويتامين هاي گروه B هستند، مشخص شود).
معتادان كه دچار اختلالات كبدي هستند بايد از مصرف آهن و ويتامين هاي محلول در چربي(ويتامينهاي A،D،E،K) خودداري کنند.
سيستم ايمني بدن در بيشتر معتادان به دلايل گوناگون از جمله رژيم غذايي نامناسب دچار اختلال مي شود و به همين دليل معتاداني كه در معرض ويروس HIV هستند، خطر آلوده شدن در آنها بيشتر مي شود. احتمالا رژيم غذايي ناكافي، از عوامل محرك رشد و انتشار ويروس تا مراحل بروز عفونت است. چنانچه ويروسايدز در فرد معتاد تشخيص داده شد، بايد از رژيم غذايي غني از كالري و مواد مغذي به همراه مكمل استفاده شود.
توانبخشي تغذيه اي
سياست ها و روش هاي گوناگوني در زمينه مكمل هاي غذايي براي بهبود سريع تر فرد معتاد توصيه مي شود. به عنوان مثال تزريق عضلاني تيامين((Vit B1 روزانه 100ميليگرم به عنوان يك اقدام پيشگيري كننده به خصوص در مواردي كه شخص سابقه كمبود تغذيهاي داشته توصيه ميشود. مصرف ويتامين ها و مواد معدني همراه با برنامه غذايي در درمان عوارض تغذيهاي كه ناشي از مصرف مواد مخدر است، موثر خواهد بود. استفاده از مكمل هاي حاوي اسيدهاي آمينه به صورت مخلوطي از چند نوع اسيد آمينه ضروري با دوز(ميان مصرف دارو) پايين نتيجه مطلوبي به همراه دارد. مصرف يك نوع مكمل اسيد آمين هاي بهعنوان مثال تريپتوفان در دراز مدت باعث اختلال عصبي در فرد بيمار ميشود. به طور كلي اصلاح تغذيهاي بيمار، عامل زير بنايي در توان بخشي جسماني، رواني و سلامت مغزي فرد معتاد است.
رژيم غذايي پر پروتيين و پر چربي احتمال تمايل نوشيدن الكل را در فرد معتاد افزايش مي دهد. در برنامه توان بخشي تغذيهاي بيمار، غذا بايد از نظر تغذيه و طعم طوري باشد كه موجب تحريك اشتها و جلب تمايل فرد به مصرف ميان وعده هاي غذايي باشد.
آموزش تغذيه و مشاوره به منظور اصلاح زندگي نوين
مشاور تغذيه اي در تمام مراحل درمان الزامي است و مسايلي چون يافتن جانشيني براي مواد مخدر، ايجاد اشتها، استفاده از ميان وعده غذايي متعادل در برنامه آموزشي تغذيه و مشاوره براي بهبود يافتن در نظر گرفته ميشود.
وعده غذايي نامنظم، نداشتن ميان وعده غذايي سبب ايجاد تغييرات قند خون و بهدنبال آن افزايش نياز فرد معتاد به مواد مخدر و خطر اعتياد مجدد را افزايش ميدهد. پس از ترخيص فرد از مراكز توان بخشي براي بهبود اختلالات تغذيهاي بايد تغييرات وزن فرد كنترل و پيگيري شود.
در مشاوره تغذيهاي مسايلي چون عزت نفس، احساس مسووليت، توانايي ايجاد روابط اجتماعي، بايد مورد بحث و گفتگو قرار گيرد و مشاركت نزديك خانواده ضامن موفقيت در برنامه ترك اعتياد ميباشد.
مراقبت ها و پيگيري هاي تغذيه اي
مراقبت ها و پيگيري هاي تغذي هاي پس از ترخيص از مراكز درماني بايد ادامه داشته باشد و حداقل هفتهاي يك بار جلسه مشاوره با رژيم شناس براي پيگيري وزن و همچنين ميزان پيشرفت در درمان اختلال تغذيهاي بهدنبال پيروي از الگوي صحيح غذايي صورت گيرد.
به طور كلي رژيم شناسان بايد مهارت هاي شغلي خود را دراين زمينه با مطالعه متون مربوط به مواد مخدر، شركت در سمينارهايي دراين زمينه و همكاري با تيم درماني معتادان براي گسترش مهارت هاي شغلي انجام دهند.