آيا تا به حال با افرادي مواجه شده ايد که در صحبت کردن، مدام از کلمات يا واژه هاي بي جا و تکراري استفاده مي کنند؟ يا در صحبت کردن خودتان با ديگران، آيا متوجه اين موضوع شده ايد که مرتب واژه اي را که به هيچ وجه نياز به گفتن آن نيست، تکرار مي کنيد؟
استفاده از واژه هايي مانند: چيز، مثلاً، به قول معروف، در واقع، به اصطلاح و ... را مي توان از جمله مواردي ذکر کرد که بارها در گفت و گوهاي افراد شنيده مي شوند. به کار بردن تکراري واژه ها در برخي موارد موجب واکنش هاي منفي افراد مي شود؛ اما اغلب موارد، طرف گفت و گو توجه چنداني به آن نمي کند.
تکان دادن غير ارادي پا، بازي کردن و کندن موهاي سر و صورت و ... نيز از موارد «رفتاري» است که برخي افراد از خودشان مي دهند.
بسياري از والدين و مربيان تربيتي، از پاره اي رفتارهاي «شکلک گونه» يا تکيه کلام هاي تکراري و به اصطلاح تيک در فرزندشان شکايت دارند و از اين مساله ابراز نگراني مي کنند. بايد گفت «تيک» نوعي پرش ناگهاني يا انقباض غيرارادي عصبي است که مي تواند به صورت مزمن يا زودگذر در کلام يا رفتار ظاهر شود.
به طور کلي در هر دو شکل تيک کلامي و رفتاري، با انواع ساده و مرکب آن روبرو هستيم که مشخصه ي اصلي آن تکراري، کليشه اي و ناموزون بودن آن است.
«تيک» ساده مدت کوتاهي به طول مي انجامد و به ندرت بيش از يک ثانيه تداوم مي يابد که در اغلب موارد بعد از چند هفته يا چند ماه خود به خود از بين مي رود.
تيک هاي حرکتي در نوع ساه شامل: چشمک زدن، حرکات پرتابي کردن، بالا انداختن شانه و حرکت هاي شکلک گونه ي صورت و رفتارهايي چون قيافه گرفتن، رفتارهاي آرايشي، خود زني، گاز گرفتن خود، بالا پريدن، پا به زمين کوبيدن يا بوبيدن چيزي است.
تيک هاي آوايي هم در نوع ساده آن مي تواند شامل: صاف کردن گلو، سرفه، بالا کشيدن بيني، خرناس و در نوع پيچيده شامل: بيان يک جمله يا يک تکه کلام يا يک ناسزا باشد.
رفتار تيک گونه بيشتر در بين کودکان شايع است، بررسي هاي انجام شده توسط انجمن روان شناسان آمريکا نشان مي دهد که تقريبا سيزده درصد از پسران و يازده درصد از دختران به اين عارضه دچار مي شوند.
بر اين اساس کودکان در سنين هفت تا يازده سالگي بيشترين ميزان تيک را از خود نشان مي دهند و اين حالت ممکن است تا سنين ميان سالي ادامه پيدا کند.
اگر چه هنور عواملي از قبيل نژاد، وضعيت اجتماعي و اقتصادي، در بروز و تشديد تيک ثابت نشده است، ولي بعض از محققين معتقدند اين اختلال در نژاد قفقازي و شرقي شايع تر است.
در مواردي ديده شده که بعضي از مبتلايان، داراي سابقه خانوادگي يا فاميلي هستند، اين موضوع نشان دهنده آن است که احتمالا يک عامل ژنتيک يا زيستي مي تواند در بروز آن دخيل باشد.
عوامل محيطي، عاطفي و هيجاني نيز از جمله مواردي شناخته شده اند که در تشديد تيک موثرند، به اين شکل که افرادي که داراي تيک هستند، در مواجهه با موقعيت هاي استرس زا و مشکلات اضطراب آور، پرش عصبي آن ها تشديد شده و برعکس، در مواقعي که محيط آرام است و ترس، وحشت و نگراني وجود ندارد، اين عمل به حداقل مي رسد.
وظيفه اطرافيان در قبال رفتار با افراد داراي تيک، بسيار مهم است. نبايد به اين حرکات اهميت داد، به روي بچه آورد و يا دايما به وي گوشزد کرد که چرا اين کار را انجام مي دهد، زيرا با آگاهي يافتن فرد از اين مشکل، رفتارش روي آن متمرکز مي شود و در همين موقع است که تيک وي، افزايش مي يابد.
از عوارض و پيامدهاي اين عمل مي توان به تحت الشعاع قرار دادن واقعيت عملکرد شغلي و تحصيلي فرد، کناره گيري از ديگران و پايين آمدن اعتماد به نفس، به علت آگاهي از نقص موجود در رفتار، شرم، کمرويي، خلق افسرده و اضطراب از قرار گرفتن در موقعيت هاي جمعي اشاره کرد.
شرايط خانوادگي در ايجاد و تشديد تيک بسيار حايز اهميت است و رفتار والدين با يکديگر روي کودک تاثير مستقيم مي گذارد. حتي در مواقعي که والدين با يکديگر قهر هستند، اين سکوت سنگين بر روي فرزندان استرس شديدي وارد مي کند که در مواردي سبب افزايش تيک، شب ادراري و لکنت زبان فرزند مي شود.
از سوي ديگر تغييرات ناگهاني محل زندگي ممکن است تا مدتي روي کودک تاثير بگذارد که اين مساله، زود گذر و موقتي است و اصلا جاي نگراني وجود ندارد، بنابراين براي جلوگيري از تشديد تيک، والدين بايد از تنبيه، بازگو کردن مکرر و مسخره کردن، اکيدا خودداري کنند.
درمان تيک
براي درمان اين عارضه، در درجه اول بايد محيط خانواده مورد بررسي قرار گيرد و به اطرافيان بايد اين موضوع را گوشزد کرد که انتظارت بيش از حد و فشار آوردن روي فرد براي ترک يا کاهش اين رفتارها نه تنها مفيد نيست، بلکه نتيجه ي عکس مي دهد و باعث تشديد آن مي شود.
لازم است والدين در جريان تربيت فرزندان خود، سن و ظرفيت آن ها را به دقت در نظر بگيرند و از شيوه تربيتي مبتني بر تشويق به جاي تنبيه استفاده کنند.
يعني در مواقعي که کودک تيک ندارد، به وي بيشتر توجه و نگاه کنند و بيشتر با او صحبت کنند يا او را مورد نوازش قرار دهند و برعکس در مواقعي که حالت هاي تيک را از خود نشان مي دهد، بي اعتنايي کنند و وانمود کنند که اين حرکات او را نمي بينند.
وجود اين عارضه گاهي مواقع از چند هفته تا چند ماه به طول مي انجامد و در مواردي هم به چند سال مي رسد. از جهت ديگر امکان دارد حالت پرش «گونه» پيدا کند و از نقطه اي به نقطه ديگر منتقل شود.
پيشنهاد
به افرادي که داراي اين عارضه هستند توصيه مي کنيم که با توجه به غير ارادي بودن اين رفتارها، از متمرکز شدن روي آن پرهيز کنند و در مواردي که تيک دوام پيدا کرد حتما به روان شناس مراجعه نمايند، تا در جريان مشاوره و درمان قرار گيرند و احيانا اگر روان درماني پاسخ نداد، به درمان دارويي بپردازند.