بسيار خوانده و  شنيده ايم كه اعتماد به نفس  در هر كس ، تصويري است از همه ي زندگي گذشته او . اعتماد به نفس ، چيزي نيست جز مجموعه ي شكست ها و موفقيت هاي فرد و ارزيابي آنها و در نتيجه ، اعتماد به نفس ، تصويري است كه هركس از خود دارد؛ تصويري كه يك شبه حاصل نشده است و لذا يك شبه نيز نمي توان آن را دگرگون كرد.
در اين جا نمي خواهيم درباره اهمّيت اعتماد به نفس و نحوه شكل گيري آن سخن بگوييم ؛ بلكه مي خواهيم راهي براي بهبود و افزايش آن ارائه كنيم و پيشنهادهايي براي پديد آوردن اعتماد به نفس كامل عرضه نماييم.  اما قبل از بيان برخي دستورالعمل ها ، لازم است كه بر چند نكته تأكيد كنيم.
اوّلين شرط افزايش اعتماد به نفس ، آن است كه دقيقاً با خودتان روياروي شويد و ببينيد كه خودتان را چگونه ارزيابي مي كنيد ، چه نمره اي به خودتان مي دهيد و كدام جنبه ي ويژگي خود را بيشتر يا كمتر مي پسنديد . بدون چنين ارزيابي اي از خود و مواجهه با خويشتن ، هر كوششي نافرجام خواهد ماند.
دومين نكته آن است كه دريابيد اعتماد به نفس يا تصويري كه از خودتان داريد ، محصول ساليان گذشته زندگي شماست و به تدريج ، به چنين صورتي درآمده است ؛ بنابراين تغيير و اصلاح آن نيز نيازمند زمان و كوشش است . اين سخن ، به معناي نوميد ساختن افراد نيست؛ بلكه بدين معناست كه شناخت واقعيت ، در اين جا بسيار ضروري است . مهم آن است كه واقعيت را آن گونه كه هست ، بشناسيم و سپس در پي اصلاح آن برآييم .
سومين نكته آن است كه هر حركت ما و هر روز كه از زندگي ما مي گذرد ، مي تواند گامي به سوي كسب اعتماد به نفس كامل باشد . فراموش نكنيد كه هنوز شخصيت آرماني و فردايي شما آفريده نشده است ؛ چرا كه هنوز فردا در راه است . لذا همساز با زمان و زندگي مي توانيم الگوهاي شخصيتي خود را دگرگون كنيم و اعتماد به نفس مطلوب خود را كسب نماييم.
حال با توجه به اين چند نكته ، توصيه هاي زير مي توانند به شما كمك كنند تا اعتماد به نفس خود را افزايش دهيد و تصوير مطلوب خود را بيافرينيد.
1 . گذشته را بپذيريد؛ آينده را دگرگون كنيد
گذشته را به هيچ وجه نمي توان تغيير داد؛ اما آينده را مي توان . در حقيقت آينده چيزي نيست جز انديشه هاي شما و كوشش براي آفريدن آنها و جامه ي عمل پوشاندن به آنها .
 نخستين گام در جهت كسب اعتماد به نفس ، پذيرش همين واقعيت ساده است . از آن جا كه گذشته ، گذشته است و آن را به هيچ روي نمي توان دگرگون ساخت ، لذا نبايد چندان دل مشغولِ آن بود . البته مقصود ، درس نگرفتن از خطاها و شكست هاي گذشته نيست (چرا كه اين كار ، خود، قدم بلندي است براي رشد خويشتن) ؛ بلكه مقصود آن است كه در بندِ گذشته نباشيم و آن قدر خطاهاي گذشته خود را بزرگ نكنيم كه ما را از ديدن آينده باز دارد . به جاي اين نگاه گذشته نگر ، مي توان عاقلانه به گذشته نگاه كرد و پس از ارزيابي آن ، بر آينده متمركز بود و وقت خويش را صرف چيزي كرد كه توان آفريدن و دگرگون ساختن آن را داريم . ما غالباً وقت و انديشه خود را صرف گذشته مي كنيم و در همان فضا زندگي مي كنيم و در نتيجه ، آينده خويش را نيز براساس همان گذشته اي كه از آن گريزان هستيم ، مي آفرينيم؛ در صورتي كه بايد اين نگرش را تغيير داد و با نگاهي تازه، به خود و تجربيات گذشته خويش و قابليت هاي خود نگريست . اين كار ، در آغاز، دشوار مي نمايد؛ امّا با كمي تمرين مي آموزيم كه صادقانه با خطاهاي خود رو به رو شويم.
2 . محدوديت هاي خود را بشناسيد
لازم نيست كه هريك از ما در همه ي زمينه ها سرآمد ديگران و به اصطلاح ، در همه عرصه ها نفر اول باشد . اين كمال طلبي افراطي و اين گونه انتظار داشتن از خويشتن ، ريشه در نشناختن خود دارد و آن روي سكه ي بي اعتمادي است.
كسي كه خود را در آينه واقعيت ديده است ، توانايي هاي خود را در كنار ضعف هاي خود ، پذيرفته است و به همين دليل ، اعتماد به نفس پيشرفته اي دارد . براي مثال ، چنين كسي ممكن است خود را در رياضيات ، فوق العاده ، در ادبيات ، متوسط و در ورزش ، ضعيف بداند . او با دانستن اين سه واقعيت ، ديگر نه خود را مي فريبد و نه به خود لطمه مي زند؛ مي داند كه در كجا سرمايه گذاري كند و در چه مسائلي جولان دهد.
امّا اگر شخصي بي آن كه ارزيابي درستي از خود داشته باشد ، بخواهد در همه عرصه ها نفر اول باشد ، بي شك در همه عرصه ها عقب خواهد افتاد .
يكي از كساني كه نخست ، تصور غلطي از خود داشت و مي خواست در همه حال نفر اوّل باشد ، امّا بعدها توانست بر اين خصلت كمال طلبي افراطي خود پيروز شود ، مي گويد :
من دل مشغول كيفيت زندگي ام هستم . مي خواهم سخت كار كنم؛ اما نمي خواهم كه در هر زمينه اي چنان سخت كار كنم كه هيچ كاري  خوب از آب در نيايد و من دچار احساس شكست خوردگي شوم.
بنابراين ، پذيرش محدوديت هاي خويش ، روي ديگر سكه ي شناخت و پذيرش توانايي و قابليت هاي خويش است. پس با ضعف هاي خويش نيز چون قاضي عادل رفتار كنيد ، يا به تعبير بهتر ، همچون پزشكي باشيد كه مي خواهد بيماري را درمان كند . لازم نيست كه به خاطر وجود ضعفي در خود ، از خودتان متنفر باشيد و به سبب آن ضعف ، خود را تحقير كنيد . كافي است بخواهيد كه آن ضعف نباشد و درمان گردد . لذا همچون ناظر بي طرفي ضعف هاي خود را به همان اندازه كه اهميت دارند ، ببينيد و به تدريج آنها را برطرف سازيد.
3 . نتايجي را كه مي خواهيد ، مجسّم كنيد
آرماني را كه در ذهن خود داريد ، آينده اي را كه مي خواهيد بيافرينيد ، موقعيتي را كه مي خواهيد كسب كنيد و ...، دقيقاً در ذهن خود مجسم كنيد و آنها را به صورت تصويري بيافرينيد . مقصود ، خيالبافي بي اثر نيست؛ بلكه هدف آن است كه تصوير روشني از آنچه مي خواهيد به دست آوريد ، داشته باشيد. اين كار ، به شما كمك مي كند تا انرژي خود را بر آن هدف متمركز كنيد .
فراموش نكنيد كه رؤياي امروز ، واقعيت فرداست و همه ي اختراعات ، نخست به صورت خيال و تصوير بوده اند . اين برخوردِ تصويري با همه ي آرمان ها و اهداف ، براي شما مفيد است و ياريتان مي دهد تا كم كم ، زمينه هاي عيني دستيابي به آنها را فراهم سازيد . شاكْتي گَواين ، نويسنده كتاب تجسم خلّاق مي گويد:
تخيل ، توانايي آفريدن ايده اي يا تصويري ذهني در ذهن شماست . در تجسم خلّاق ، تخيل خود را براي آفريدن آنچه در آرزويش هستيد ، به كار مي گيريد . سپس همواره بر آن ايده يا تصوير ، متمركز مي شويد و آن را تقويت مي كنيد ، تا آن كه جامه ي واقعيت به تن كند و آنچه را خواسته ايد ، به دست آوريد .
بسياري ، از اين طريق توانسته اند به اهداف خود دست يابند. مهم اين است كه شما ببينيد چه تصويري از اعتماد به نفس كامل داريد و سپس خود را در وضعي تصوّر كنيد كه داراي آن ويژگي ها هستيد. اين كار، به تدريج به شما كمك مي كند تا اعتماد به نفس مطلوب خود را به دست آوريد. اگر هم مي خواهيد از شر خصلتي رها شويد ، خود را در حالتي تصور كنيد كه از آن خصلت ، هيچ اثري در شما نيست . همين تصوير و تكرار آن و انجام دادن تمرين هاي اصلاحي ديگر ، به شما كمك مي كند تا از آن خصلت ناخوشايند ، رها شويد . اين كار ، خيالپردازي بي خاصيت نيست؛ بلكه واقعيت روانشناختي پذيرفته شده اي است كه به بسياري از افراد ، ياري رسانده است.
4 . درباره اهدافتان با خود گفتگو كنيد
اهداف خودتان را به صورت جملاتي مشخص درآوريد و آنها را به خودتان بگوييد . اين " به خود گويي" بايد به صورت مثبت باشد . آدم بي هدف ، مانند مسافري است كه وارد پايانه مسافربري مي شود . گرچه در آن جا اتوبوس هاي فراواني است ، امّا چون نمي داند به كجا مي خواهد برود ، نمي تواند سوار هيچ يك از آنها شود . هر كس بايد اهداف خود را مشخص سازد و آن گاه ، آنها را به صورت جملات مثبت درآورد و مرتب براي خودش تكرار كند.
اين كار ، چندان دشوار نيست . نخست براي خودتان اهداف واضح و معيني وضع كنيد . اين اهداف را به بلند مدت و كوتاه مدت تقسيم كنيد ، آنها را بنويسيد و آن گاه براي خود ، تكرار كنيد و سپس در ذهن خود ، مجسم سازيد و ذهن خود را بدان ها مشغول نماييد . اين اهداف بايد واقعي و معقول باشند؛ نه چندان بلند پروازانه و كمال طلبانه كه دسترسي به آنها ممكن نباشد ، و نه آن قدر پيش پا افتاده كه ارزش كوشيدن را نداشته باشند . كافي است هدف ، كمي دور از دسترس باشد ، تا نيرو و توان شما را بسيج كند . اين اهداف ، در آغاز مي تواند معقول ، كوتاه مدت و حتي ساعتي باشد . اهداف معقولي براي هر ساعت ، هر روز و هر هفته وضع كنيد؛ اما اهداف بلند مدت نيز در ذهن خود داشته باشيد . موفقيت در اهداف كوتاه مدت ، شما را براي دست يافتن به اهداف بلند مدت تر تشويق مي كند و انگيزه تلاش را در شما بيدار مي سازد . همواره اين اهداف را به خود يادآوري كنيد ، تا بخشي از ضمير ناخودآگاه شما گردد و گوشه اي از شخصيت شما شود . شما با اين كار ، خود را براي تحقق اين اهداف ، شرطي مي سازيد .
هنگامي كه مي خواهيد اهداف خويش را به صورت جملات تأكيدي و مثبت درآوريد ، به اين نكات توجه داشته باشيد:
الف) جملات را در قالب اول شخص مفرد درآوريد ، مانند : من مي خواهم ...
ب) در جملات خود ، فعل مربوط به زمان حال را به كار ببريد ، مانند : من تصميم دارم؛ من احساس مي كنم؛ و ...
ج) نتايج نهايي اي را كه مي خواهيد به دست آوريد ، توصيف كنيد و بر جنبه مثبت هدف خود تأكيد كنيد ، نه جنبه منفي آن .
جدول زير ، پاره اي جملات مثبت و تأكيدي را كه ممكن است در جهت به سازي اعتماد به نفس شما مفيد باشد ، ارائه مي كند.
من با اطمينان ، به استقبال تجربه هاي تازه مي روم .
من براي خودم فكر مي كنم و براي خودم تصميم مي گيرم .
من دانش آموزي / دانشجويي هستم كه قادرم عضو ارزنده جامعه خويش باشم.
من سرشار از احساس آرامش و اعتماد به نفس هستم.
من قادرم عادات غذايي و رفتاري خودم را كنترل كنم.
من براي زندگي خود ، برنامه هاي دراز مدت و كوتاه مدّت دارم و همه آنها رااجرا مي كنم .
من از توانايي هاي خودم آگاه هستم و بدون احساس حقارت ، ضعف هاي خود را مي پذيرم .
بدين ترتيب ، مي توانيد اهداف مربوط به جنبه هاي گوناگون زندگي خودتان را به صورت جملات مثبت تأكيدي درآوريد و آنها را بر كارت هايي با ابعاد 7 در 12 سانتيمتر بنويسيد . سپس اين كارت ها را در قسمت هاي مختلفي كه در ديدرَس شما هستند (مانند : كنار آينه ، روي درِ يخچال ، و ...) نصب كنيد ، تا همواره چشم شما به آنها بيفتد . بدين ترتيب ، اهدافتان را يادآوري مي كنيد . شما حتي مي توانيد جملات تأكيدي را بر نوار كاسِتي ضبط كنيد و آن را پيش از خواب شبانه و يا در اوقات مناسب ديگري براي خود پخش كنيد . هدف اين نوع كارها آن است كه شما لحظه اي از هدف هاي خويش غافل نمانيد . آن قدر آنها را براي خود تكرار كنيد كه به طور ناخودآگاه ، به دنبال آنها حركت نماييد . پس از آن كه اين جملات در بانك حافظه مغز شما ثبت شد ، رفتارتان نيز دگرگون خواهد شد . بخشي از مغز شما ، همچون رايانه عمل مي كند . هرچه به آن بدهيد ، همان را باز پس مي فرستد . به تعبير ديگر ، " برون داد" آن ، مناسب با "درون داد" يا داده هاي آن است . پس سعي كنيد داده هاي مثبت و قاطع به مغز خود ارسال كنيد ، تا نتايج قاطع و مثبت بگيريد.
5 . تصميم گرفتن را تمرين كنيد
روانشناسان ، نشان داده اند  كودكاني كه در سال هاي اوليه زندگي خود ، تشويق شده اند تا براي خود تصميم بگيرند ، از ديگر كودكاني كه اين موقعيت را نداشته اند ، در اعتماد به نفس، رتبه بالاتري كسب كرده اند. تمرين تصميم گيري ، به شما كمك مي كند تا نسبت به قدرت قضاوت خود ، اطمينان بيشتري به دست آوريد و در نتيجه ، اعتماد به نفس كامل تري كسب نماييد.
زندگي ، سراسر ، عرصه تصميم گيري است و ما لحظه اي را بي آن از سر نمي گذرانيم و از بامداد تا شامگاه و در همه جنبه هاي زندگي ، ناگزير از تصميم گيري هستيم . اگر بياموزيم كه به جاي ديگران براي خود تصميم بگيريم (مهم نيست كه در چه زمينه اي تصميم بگيريم) ، به تدريج ، داراي اعتماد به نفس كاملي خواهيم شد و تصوير بهتري از خويش ارائه خواهيم نمود.  مهم ، تمرين تصميم گيري است . يادمان باشد كه قضاوت درست ، نتيجه تجربه است و تجربه ، خود ، نتيجه چندين قضاوت نادرست . بنابراين ، از هر فرصتي براي تصميم گيري استفاده كنيد و اين نيرو را در خويش پرورش دهيد . تصميم گرفتن ، مستلزم خطرپذيري و احساس مسئوليت است . لذا اگر هم نتايج تصميم خوشايندتان نبود ، مسئوليت آن را بپذيريد.
6 . در برخي زمينه ها متخصّص شويد
آگاهي عمومي ، لازمه زندگي فردي و اجتماعي است؛ اما كافي نيست . براي پيشرفت در زندگي فردي و حرفه اي ، شما بايد در زمينه هايي متخصص و منحصر به فرد باشيد . اين زمينه ها ، هر چيزي مي تواند باشد . شما با توجه به علائق خود ، بهتر است در برخي رشته ها تا مرحله تخصص پيش برويد . همين نكته كه شما چيزي مي دانيد كه ديگران نمي دانند و توانايي كاري داريد كه ديگران آن توانايي را ندارند ، به شما اعتماد به نفس فوق العاده اي مي بخشد . هر تخصصي و در هر زمينه اي ، سنگ بناي برآوردن اعتماد به نفس ارزنده شماست . شما مي توانيد در عرصه زبان ، حرفه ، تجارت ، فرهنگ ملي ، اديان و يا هر عرصه ديگري ، متخصصي شويد كه ديگران به قضاوت شما در آن عرصه احترام بگذارند . موقعيت سني يا تحصيلي و يا شغلي هم در اين مسئله هيچ نقشي ندارد و شما در هر شرايطي مي توانيد به دنبال يك يا چند تخصص باشيد . به تعبير ديگر ، بايد از گهواره تا گور، دانش جست . لازمه اين كار ، داشتن آمادگي براي آموختن و صرف وقت و سرمايه گذاري براي پيشبرد تحصيلات و تخصص خويش است . بايد "آموزش مداوم" را به عنوان يك اصل در زندگي خويش بپذيريم و آن را براي كسب موفّقيت در زندگي فردي و حرفه اي و اجتماعي خويش به كار گيريم و شعار "آموزش در همه مراحل زندگي" را دستورالعمل خود سازيم.