مقدمه:

یکى از مسایل نگران کننده فعلى که توجه بسیارى از محققان و صاحب نظران علوم اجتماعى را به خود معطوف داشته مسأله مشکلات جوانان است که روز به روز هم گسترش مى یابد. عمده ترین مشکلاتى که براى جوانان وجود دارند عبارت است از ازدواج، کار و تحصیل که براى هریک مى توان راه حل هایى مطابق با موقعیت جغرافیایى و بافت اجتماعى جستجو کرد. مقاله اى که پیش روى دارید به طور کلى مشکلات جوانان شهرستان سراوان را با توجه به بافت فرهنگى این جامعه و ارزشهاى منطقه اى آن مورد مطالعه و بررسى قرار مى دهد.


به طور کلى ازدواج در این منطقه با مشکلات فراوان روبروست که اهم آن عبارت است از بالا بودن هزینه ها، دریافت شیربها و مهریه سنگین که از سنت هاى متداول این منطقه مى باشد و همچنین مشکل مسکن که به طور معمول در این جامعه در درجه دوم اهمیت قرار دارد.

راه حل هاى ازدواج

به صورت فهرست وار مى توان گفت براى حل مشکلات یاد شده راه حل هایى مى توان برشمرد که برخى از آنها عبارت است از تأمین مایحتاج مردم، ارتقاى سطح فرهنگ جامعه، اطلاع رسانى به جوانان در خصوص محسنات ازدواج، اعطاى وام و ایجاد کار و شغل مناسب.

شهرستان سراوان به صورت طبیعى همواره با مشکل اشتغال روبرو بوده است چرا که قهر طبیعت، عدم وجود کارخانه ها و کارگاه هاى صنعتى، رواج شغل هاى کاذب و پرسود، عدم وجود مراکز کارآموزى و حرفه اى، مهاجرت جوانان به کشورهاى حاشیه خلیج فارس، ناامنى منطقه که سبب عدم رغبت سرمایه گذارى صاحبان سرمایه شده است باعث شده که بازار کار این شهرستان از رونق چندانى برخوردار نباشد که براى حل آن که در نهایت به حل مشکل ازدواح خواهد انجامید مى توان با ایجاد طرح هایى به توسعه کشاورزى و صنعتى منطقه همت گماشت.

این مقاله در ادامه به تشریح مشکلات یاد شده مى پردازد. شایان ذکر است که گردآورى آن از تحقیقات میدانى استفاده شده و منابع نوشتارى مورد توجه نبوده است.

مشکل ازدوج

حضرت محمد(صلى الله علیه وآله) در مورد اهمیت ازدواج فرموده اند: «ما بنى بناء فى الاسلام احب الى الله من التزویج»;

نزد خداى بلند مرتبه هیچ چیز محبوب تر از خانه اى نیست که با ازدواج آباد گردد یا به عبارتى در اسلام نزد خدا هیچ بنایى محبوب تر از بناى ازدواج و تشکیل خانواده نیست. و نیز حضرت فرموده اند: «پس از پذیرش اسلام، براى مسلمان سود و بهره اى بالاتر از برخوردارى از همسر مسلمان نیست; همسرى که هنگامى که به او مى نگرد خوشحال شود و به هنگامى که فرمانى بدومى دهد اطاعت نماید و در غیاب شوهر مال و دارایش را نگهدارى کند.[1]

با توجه به دستورات پیامبر اسلام ازدواج و تشکیل خانواده از ارزش بالایى برخوردار است بنابراین براى مشکلات آن باید تلاش بسیار نمود.

اما همان گونه که گفته شد رواج برخى سنت ها در شهرستان سراوان و عرف محلى باعث ایجاد موانعى در راه انجام ازدواج ساده و آسان شده است، این موانع عبارت است از:

1 ـ سنت هاى سخت گیرانه و انعطاف ناپذیر;

2 ـ بالابودن هزینه هاى ازدواج، دریافت شیربها و مهریه هاى سنگین;

3 ـ ناپایدارى مسکن، شغل و امکانات رفاهى;

4 ـ ناپایدارى ازدواج ها و رواج پدیده طلاق;

5 ـ عدم توجه به حقوق مادران و پدرسالارى.

1) سنت هاى سخت گیرانه و انعطاف ناپذیر:

بسیارى از مردم شهرستان سراوان و برخى طایفه ها که معتقد به اصالت خانوادگى هستند به سختى نسبت به حفظ سنت هاى بر جاى مانده از گذشتگان سرسختى نشان مى دهند حتى اگر به قیمت عدم ازدواج فرزندان آنها تمام شود. پایبند به اصل اصالت خانوادگى باعث شده است که این خانواده ها حاضر نشوند به هیچ قیمتى با ازدواج دختران خود با افرادى در سطح پایین تر موافقت کنند حتى اگر داماد از وضعیت اقتصادى خوبى نیز برخوردار باشد.

سنت دیگرى که در این منطقه وجود دارد عدم اختیار دختران در انتخاب همسر است یعنى جنس مؤنث در مورد ازدواج خود حق هیچ گونه اظهار نظر ندارد و اگر در مورد ازدواج خود اظهار نظر کنند، خانواده آن را زشت مى داند. به طور تقریبى مى توان گفت آن دسته از دخترانى که مى توانند درباره ازدواج خود اظهار نظر کنند حداکثر 20% دختران این مناطق را تشکیل مى دهند، آن هم دخترانى که در شهر و مراکز بخش ها ساکن هستند.

سنت معمول دیگرى که در این منطقه وجود دارد رواج ازدواج هاى فامیلى تحت تسلط والدین و خانواده است به گونه اى که جوانان حتى با عدم رضایت مجبورند به دلیل ترس از نکوهش و قهر خانواده به آن تن دهند که این عامل خود باعث افزایش آمار طلاق و جدایى شده است.

2) بالا بودن هزینه ازدواج، شیربها و مهریه

امروزه مشکلات اقتصادى نه تنها دامنگیر نسل جوانان گردیده بلکه تمام جامعه را در برگرفته است اما نمى توان تأثیر سوء آن را بر ازدواج جوانان نادیده گرفت به گونه اى که اکثریت جوانان از مخارج مقدمات اولیه ازدواج شکایت دارند و اظهار مى دارند که با درآمدهاى معمول خود نمى توانند لوازم و امکانات اولیه ازدواج را فراهم کنند.

در جامعه سراوان خرید زیورآلات سنگین از مقدمات ازدواج به شمار مى آید و حداقل مقدار آن برابر با یک شمش طلا است[2] همچنین خانواده داماد مجبور است هزینه هاى سنگین دیگرى را نیز بپردازد تا خانواده عروس با ازدواج آنها موافقت کنند.

پرواضح است که این هزینه ها به جوانان تحمیل مى شود و به علت مشکلات شدید اقتصادى بار آن پس از مدت کوتاهى بر پشت جوانان سنگینى مى کند و گاه آنها مجبورند براى تامین زندگى و یا ایجاد اشتغال شوهر دست کم زیور آلات خریدارى شده را به فروش برسانند که این خود آغاز یک درگیرى داخلى است که گاه به طلاق منجر مى شود.

3) مسکن و اشتغال

در دنیاى کنونى مشکل مسکن در سطح جامعه بین المللى به یکى از مسایل حاد نسل جوان تبدیل شده است و حتى بسیارى از جوامع پیشرفته نیز با آن روبرو هستند.

در جامعه کوچک شهرستان سراوان نیز یکى از شروطى که در یکى دوسال اخیر به شرایط ازدواج افزوده شده داشتن منزل مسکونى توسط داماد است و بسیارى از خانواده ها به جوانان بدون مسکن و بخصوص فاقد شغل دختر نمى دهند. اکنون در این اجتماع کوچک بسیارى از خانواده ها در تلاشند دختران جوان خود را به عقد جوانانى درآورند که داراى تحصیلات عالیه، شغل کارمندى یا وضعیت مالى خوبى باشند و پرواضح است که بهبود وضع اقتصادى برخى به وسیله اشتغال به شغل هاى کاذب مانند قاچاق و مهاجرت به کشورهاى خلیج حاصل شده است.

در جامعه سراوان اکثریت جوانان دیپلمه که قشر تحصیل کرده این منطقه به شمار مى روند. بیکار هستند و برخى نیز مبادرت به انجام شغلهاى کاذب مى نمایند که فاقدامنیت است. بنابراین مى توان گفت که دسترسى نداشتن به مسکن مناسب و نیز عدم اشتغال باعث شده است که بسیارى از جوانان این منطقه نتوانند اقدام به ازدواج نمایند.

4) ازدواج هاى ناپایدار و کوتاه مدت

در جامعه سراوان اکثریت عمده ازدواج هاى ناپایدار که پس از مدت کوتاهى از تشکیل به طلاق مى انجامند ناشى از نامزدى هاى زود هنگام و به اختیار والدین است که در این ازدواج ها زوجین در کودکى توسط والدین با هم نامزد مى شوند و روشن است که هنگام جوانى و بلوغ بسیارى احساس عدم تفاهم دارند و از نظر اخلاقى، اجتماعى و اقتصادى با یکدیگر برابرى نمى کنند ; البته ممکن است دو زوج جوان به صورت ناخواسته تا مدتى به زندگى مشترک ادامه دهند اما در بسیارى از موارد ازدواج آنها منجر به طلاق مى شود.

عامل دیگرى که در این مناطق موجب ناپایدارى ازدواج ها مى شود مشکلات اقتصادى است که گاه مرد براى جبران مجبور است حتى زیور آلات همسر خود را به فروش برساند که این عامل باعث ایجاد مشاجره شده و در برخى مواقع به طلاق مى انجامد.

عامل دیگر مواد مخدر است به طورى که برخى از آمارها حکایت از آن دارد که حدود 25% جوانان این منطقه یا خود مصرف کننده هستند یا در خرید و فروش آن شرکت دارند که این عامل نیز از عواملى است که به سرعت نهاد خانواده را با مشکل روبرود کرده و باعث ناپایدارى آن مى شود.

راه حل هاى مشکل ازدواج

براى حل مشکلات ازدواج باید در حد امکان تلاش شود مایحتاج زندگى مردم تامین گردد. همچنین باید سطح فرهنگى جامعه ارتقا داده شد و نسبت به محسنات ازدواج اطلاع رسانى شود. احیاى اصول مذهبى و دینى و بیان اهمیت ازدواج در اسلام و تأکیدهاى فراوان حضرت محمد(صلى الله علیه وآله)براى تشکیل زندگى مشترک و سیره آن حضرت در ازدواج دختر گرامیشان و بیان مقدار مهریه فاطمه زهرا(س) همه و همه مى تواند در ترغیب جوانان به ازدواج و حل مشکلات آن موثر باشد.

وام ازدواج

وام ازدواج یکى از راه حل هاى مشکل ازدواج به صورت موقت مى باشد و در صورتى که گیرنده وام توانایى پرداخت اقساط آن را داشته باشد مطلوب است اما در غیر این صورت مشکلات حادترى ایجاد مى نماید.

ایجاد اشتغال

هرگاه جوانى صاحب شغل مناسبى باشد و بتواند در آمدى به دست آورد مى تواند تصمیم به ازدواج بگیرد اما در افراد بیکار انگیزه اى براى ازدواج وجود ندارد جراکه فرد احساس مى کند از توانایى اداره زندگى برخوردار نیست.

آمارها حکایت از آن دارد که اکثریت افرادى که مرتکب جرم هاى اخلاقى و اجتماعى مى شوند افراد مجرد هستند.

آشنایى دو زوج پیش از ازدواج

بنا بر عرف و سنت منطقه سراوان، دختر و پسرى که با یکدیگر ازدواج مى کنند حتى پس از این که رسماً نامزد یکدیگر شدند یکدیگر را نمى بینند و دختران سعى مى کنند خود را از نامزدشان پنهان کنند در حالى که بایستى دو زوج پیش از ازدواج با روحیات یکدیگر آشنا شوند تا از اخلاق و رفتار یکدیگر با خبر شوند این کار از نظر شرع نیز کاملا مورد تأیید است.

تحقیقات نشان مى دهد در این منطقه دو نامزد به طور معمول یکدیگر را نمى بینند و این به آینده زندگى آنها صدمه وارد مى کند.

تحصیلات

با توجه به بافت فرهنگى و اجتماعى این شهرستان مشکل تحصیل یکى از مسایل عمده ازدواج در آن مى باشد، مرزى بودن شهرستان سراوان، وجود شغلهاى کاذب و سرمایه زا و مسافرت هاى متعددى که اهالى این شهرستان به کشورهاى حاشیه خلیج فارس و پاکستان انجام مى دهند باعث شده که بهاى لازم به تحصیل داده نشود.

این بها ندادن به تحصیل یکى از عواملى است که بر سر مشکل اشتغال جوانان قرار گرفته است و با توجه به تخصصى شدن بیشتر فعالیت ها جوانان این منطقه بسیارى از فرصت هاى اشتغال را از دست مى دهند.

البته درآمدزا بودن مشاغل کاذب نیز باعث عدم رغبت جوانان به تحصیل شده است چرا که در مقایسه با هم مشاغل کاذب درآمدزایى بسیار بالایى دارد در حالى که ادامه تحصیلات راه را براى تصدى بعضى مشاغل آن هم با درآمد ناچیز فراهم مى کند.

مشکل دیگر تحصیل البته در سطوح عالیه جوانان این منطقه فاصله زیاد شهرستان سراوان از شهرهاى بزرگ دانشگاهى و فرهنگى است که بسیارى به دلیل عدم برخوردارى از امکانات مالى توان استفاده از مراکز تحصیلى دوردست را ندارند.

مشکل دیگر تحصیل در جامعه سراوان بازهم به دلیل مرزى بودن تأثیر آن از فرهنگ کشور پاکستان است به گونه اى که مشکلات چند برابر مردم پاکستان در همسایگى با این شهرستان و نبود امکانات تحصیل مناسب در این کشور دیده رقابت مردم این خطه را کور کرده است.

راه حل

ایجاد کارخانه و کارگاه هاى تولیدى و صنعتى، ایجاد امکانات آموزشى و کمک به بارور شدن استعدادهاى جوانان شهرستان، همت جدى تر مرزبانان در جلوگیرى از ورود اجناس و کالاهاى خارجى و تخریب اقتصاد و فرهنگ منطقه ایجاد امکانات و تسهیلات بیشتر براى تحصیل روستاییان که تقریباً قشر وسیعى از جمعیت منطقه را تشکیل مى دهند توسعه مدارس سیار و کوچ رو عشایرى، تاسیس و توسعه هنرستانها و مراکز آموزش شبانه روزى براى روستائیانى که توانایى مالى ادامه تحصیل ندارند، شناسایى استعدادهاى قشر محروم جامعه و تربیت اسلامى آنها براى فرداى مملکت و منطقه، همچنین تربیت جوانان عشایر در رشته هاى مورد نیاز جامعه عشایرى مثل دامپرورى، دامپزشکى، پرورش طیور و پرندگان، زنبوردارى و... همه و همه مى تواند مشکلات جوانان این منطقه را تا مقدار قابل ملاحظه اى کاهش دهد.

مشکل کار

(لیس للانسان الا ما سعى)

امام خمینى(رحمه الله) مى فرمایند: «کار مثل جلوه حق تعالى مى ماند... خداى تعالى مبدأ کار است.... اداره امور کشور به دست کارگران و کشاورزان است».

رسول مکرم اسلام(صلى الله علیه وآله) نیز مى فرمایند: «اللهم بارک لنا فى الخبز و لا تفرق بیننا و بینه فلو لا الخبز ما صلّینا و لا صمنا و لا ادینا فرائض ربنا»[3]: پرورگارا! نان ـ مظهر و نمونه اصلى اقتصاد و معیشت ـ را بر ما زیاد و مبارک گردان و آن را از ما نگیر چرا که اگر نان ـ غذا ـ نبود نه نماز مى گزاردیم و نه روزه مى گرفتیم و چه بسا فرایض و واجبات پروردگارمان را بجا نمى آوردیم.

و در جاى دیگر فرموده اند: «کاد الفقر أن یکون کفراً»;[4] چه بسا انسان هایى که در اثر فقر و نادارى تن به ذلت و خوارى داده و حتى دست از دین و عقیده خود هم برداشته اند.

حضرت على (علیه السلام) مى فرمایند: «الفقر الموت الاکبر»[5] فقر و نادارى بزرگ ترین مرگ است.

همان گونه که از بیان بزرگان دین مى توان فهمید فقر عامل بسیارى از لغرش ها و انحطاط هاى بشر است و مهم ترین عامل در فقرزدایى اشتغال و اتکاى افراد به درآمد خود است و متاسفانه مشکل کار در جامعه سراوان به علت نبود کارخانه و کارگاه هاى صنعتى و صنایع دستى، عدم وجود سرمایه گذارى، و خصوصیات طبیعى منطقه که باعث عدم رونق کشاورزى و دامدارى مى باشد، کم آبى، ناامنى و بسیارى عوامل دیگر همچنان به عنوان اصلى ترین مشکل جوانان این منطقه خودنمایى مى کند از سوى دیگر مشاغل کاذب و بویژه قاچاق مواد مخدر باعث عدم رونق اقتصادمنطقه و اضافه شدن مشکل بیکارى شده است.

راه حلهاى مشکل کار

الف) تلاش و کوشش جهت احیاى قنات ها، به جاى حفر چاه. تشویق مردم به آن و در پى آن توسعه کشاورزى ;

ب) تقویت و توسعه صنایع دستى و روستایى، ایجاد کارخانه و کارگاه هاى کوچک با توجه به ظرفیت هاى منطقه ;

ج) تامین امنیت و جلوگیرى جدى و قاطعانه از انتقال مواد مخدر;

د) راه اندازى بازارچه هاى مشترک که تعداد زیادى از افراد بیکار را جذب خواهد کرد ;

هـ) توجه بیشتر به رشته هاى فنى و هنرستانى به جاى رشته هاى علوم انسانى به دلیل نیازهاى موجود در منطقه ;

 

________________________________________

[1]. تشکیل خانواده در اسلام، دکتر على قائمى، ص 24.

[2]. ارزش یک شمش طلا در سال 1376 در شهرستان سراوان مبلغ 000/500/6 ریال بوده است.

[3]. وسایل، ج 12، ص 17; فروغ کافى، ج 5، ص 73.

[4]. کنزالعمال، ج 6، ص 492، ح 16682.

[5]. نهج البلاغه، حکمت شماره 163.