ريحان Basil
نام علمي Ocimum basilicum
گياه شناسي
ريحان گياهي است علفي يكساله و معطر كه ارتفاع ساقه آن تا 60 سانتيمتر مي رسد . برگهاي آن بصورت متقابل بيضوي و نوك تيز با كناره هاي دندانه دار مي باشد . گلهاي آن معطر و كوچك به رنگهاي سفيد، قرمز و گاهي بنفش مشاهده مي شود .
تخم آن سياه و ريز است . برگ ريحان و سرشاخه هاي جوان آن بمصرف تغذيه مي رسد ريحان در ايران و افغانستان بطور خودرو مي رويد در اكثر نقاط دنيا كاشته مي شود
 مرا ريحان مي نامند، به معني گل و سبزه ! برابر اين لغت در فارسي اسپرم است كه به صورت اسپرغم - اسپرهم و اسفرم نيز گفته شده است . اسم اصلي من شاه اسپرم است كه آن را شاه اسپرغم - شاهپرهم - شاهسفرم نيز گفته اند.
بعد از اسلام مرا به عربستان بردند و كلمه ي شاه اسپرم را به سلطان الريا حين ترجمه كردند و از آن جا به اروپا رفت و به زبان لاتين به آن بازيليك ، يعني سبزي سلطنتي لقب دادند. لقب آن از روي افسانه اي است كه در فرهنگ عاميانه (فولكلور) فارسي وجود دارد و پيدايش مرا در زمان سلطنت انوشيروان مي رساند و با اينكه اين داستان صورت افسانه دارد، معذلك تكرار آن خالي از لطف نيست . اينك شرح داستان به همه صورت كه در كتب قديم آمده است :
((گويند اسپرغم پيش از انوشيروان نبود. روزي انوشيروان بار عام داده ، و به ديوان قضاوت نشسته بود. ناگاه ماري بزرگ از زير تخت در آمده ، حاضران را از ديدن او ترس به هم رسيد. قصد او كردند، شاه فرمود بگذاريد شايد شكايتي داشته باشد. به دنبال او برفتند تا به كنار چاهي رسيدند. مار بر كنار چاه حلقه زد، آنگاه به درون رفت و بر آمد، چون در آن چاه نگاه كردند، ماري ديدند مرده افتاده و عقربي نيش بر او بند كرده ، نيزه اي از بالاي چاه بر پشت عقرب فرو بردند و چون يك سال بگذشت ، هم در آن روز شاه نشسته بود و به شكايات مردم رسيدگي مي كرد. همان مار به نزديك سرير آمد و از دهن خود قدري تخم سياه بريخت و برفت ، كسري فرمود آن تخم را كاشتند. از آن شاه اسپرغم بر آمد و انوشيروان كه پيوسته زكام داشت از بوييدن و خوردن آن زكامش برطرف شد.)) شكي نيست كه اين داستان به اين شكل صحت ندارد و بعيد نيست كه بذر مرا يكي از شاكيان كه به حق خود رسيده بود، به عنوان هديه آورده باشد.
عده اي از لغت نويسان عربي مرا ضيمران نوشته اند. اين خود يك اشتباه است . زيرا ضيمران گياه ديگري از خانواده ي ماست كه در صحراي عربستان مي رويد و بسيار خوش بو و نافع است . در خانواده ي ما بيش از 160 نوع گياه خوشبو وجود دارد كه چند نوع آن بيشتر در ايران كاشته نمي شود. بذر يك نوع آن تحت عنوان تخم شربتي زياد مصرف دارد
خواص داروئي:
چون ريحان بسيار معطر است بنابراين براي معطر ساختن غذاها از آن استفاده مي شود ريحان از لحاظ قديم ايران كمي گرم و خشك است .
)1دم كرده برگ ريحان اثر ضد تشنج درد مقوي و مدر است .
2)دم كرده برگ ريحان معالج سردردهاي ميگرن و عصبي است .
3)خوردن ريحان دستگاه هاضمه راتقويت مي كند .
4)نوشيدن يك فنجان دم كرده ريحان نفخ و گاز معده را از بين ميبرد .
5)برگ ريحان درمان كننده ناراحتي هاي حاصل از نيش حشرات است كافي است كه محل گزش حشرات را با برگ ريحان ماساژ دهيد خارش و درد را برطرف مي كند.
6)جويدن برگ ريحان براي زخم هاي دهان مفيد است .
7)جوشانده ريحان تب بر است .
8)دم كرده تخم ريحان مسكن است .
9)اگر تخم ريحان را بكوبيد و با صمغ عربي مخلوط كنيد داروي خوبي براي درمان اسهال است .
10)تخم ريحان براي رفع دل درد مفيد است .
11)برگ ريحان اثر زياد كننده شير دارد و مادران شير ده حتما بايد از اين گياه استفاده كنند .
12)دم كرده دانه ريحان براي درمان ورم كليه و ترشحات زنانه بكار مي رود .
13)دم كرده برگ ريحان درمان كننده سرگيجه است .
14)برگ ريحان را همراه غذا بخوريد در هضم غذا موثر است .
15)اگر گلدان ريحان را جلوي پنجره بگذاريد حشرات و مگس را فراري مي دهد و آنها و داخل خانه نخواهند شد .
در سبزيجات به کار ميرود

باري من مقوي معده ، بادشكن ، ضد عفوني كننده دهان و دستگاه گوارش ، مدر و ضد تشنج مي باشم . به علت داشتن سبزينه و اسانس مخصوص كه خود مخلوط از چند اسانس است ، بوي پياز و سير را از دهان مي برم و روي همين اصل است كه يك پاي ثابت سيني نان و كباب شده ام و چون به كباب بازاري پياز زياد مي زنند، و مقداري هم با آن مي خورند، ناگزير نيز مقداري از سبزي من تناول مي نمايند تا بوي پياز برطرف شود. من دماغ را باز مي كنم . عصاره ي من با شير براي درمان زكام و سينه درد و سرفه به كار مي رود. مضمضمه جوشانده ي غليظ و جويدن خود من جهت رفع آفت دهان و بو كردن من براي رفع سر درد مفيد است .
كساني كه هنگام مسافرت در اتومبيل - هواپيما و كشتي حالشان بهم مي خورد و دچار درد سر و دل بهم خوردگي مي شوند، مي توانند از من استفاده كنند، و با بو كردن من و جويدن برگ هاي نازك من خود را تسكين بدهند، من ميكرب هاي اسهال و وبا را مي كشم . بوي من پنبه و مگس را فرار مي دهد. چند شاخه از من در باغچه منزل خود بكاريد و به اين ترتيب با اين حشرات مزاحم مبارزه نماييد. خوردن بذر من مقاومت بدن را در برابر سموم زياد مي كند. پزشكان قديم ايران كوبيدن بذر مرا براي ساختن تركيبات دارويي منع كرده اند و اين از آن جهت است كه لعاب ما دانه هاي گياهي در موقع كوبيدن از بين ميرود و بهتر است ، تخم مرا بطور مستقيم به كار بريد، من داراي ويتامين ((كا)) بوده و براي خون دماغ و بواسير خوني سودبخش مي باشم ، سابقا تخم مرا با شكر كوبيده ، جهت رفع بوي زير بغل استعمال مي كردند، به نظر من تنها ساييدن آن كافي است و احتياج به شكر ندارد!
شاهسپرم
در تبريز و اخيرا در ايران نوعي از مرا كه بسيار خوشبوست كاشته و عرق برگ آنرا براي رفع دل درد و تقويت معده تجويز مي نمايند.