.jpg)
اقسام نفس
روح آدمی قابل هرگونه پرورش و تربیت و یا اعزاف و کج‌روی است، همان طور که در بحث تزکیه نفس گفته می‌شود هرکس می‌تواند روح خود را از آلودگی‌ها بر کنار داشته و آن را به سوی مرتبه کمال رهنمون سازد هر کودکی در اوایل زندگی خود چگونه دارای روحی ساده و بی‌آلایش است و به مرور زمان با برخورد به عوالم گوناگون یا جهت اعزاف را می‌پیماید و یا در طریق صلاح و نیکویی قدم می‌گذارد. چون نیرو وقدرت نفس از زمانی آغاز به کار می کند که نوجوانان ممیّز کارهای خوب و بد خود بوده و صاحب اختیار و مکتب با
نفوس ممدوحه در قرآن
نفس بذاته واحد است و هرفردی واجد یک نفس است؛ ولی چون نفس متأثر از عوامل مختلف است و انسان هم موجودی است محتار که در واقع خود مدیر و مدبّر امور است حیات خود در طول اراده خداست و نفس هم دارای دو جهت است که یکی روی به سوی نور عالم علوی دارد و دیگر جهت به عالم طبیعت (دنیا) متمایل است. طبیعی است که چنین نفسی دارای حالات گوناگون باشد. و برای هریک از آن حالات در قرآن کریم نامی خاص وضع شده است. در این‌جا به هریک از حالات نفس اشاره‌ای خواهد شد
1. نفس مطمئنه:
این مرحله طمأنینه و سکینه قلبی است که در حدّ اعلای اعلای آن اولیاء ﷲ و ائمه معصومین Aاز آن برخورد دارند از این نفس برتر و بالاتر در قرآن کریم نفسی را نمی‌شناسیم. نفس مطمئنه نقطه اوج عزّت نفس انسانی است. در بین مراحل مختلف نفس انسانی فقط مطمئنه مورد خطاب مستقیم در قرآن کریم واقع شده است.
( یاا ایّتها النـﱠفـسُ المطمئنّةُ ارجعی اِلی ربک راضیةً مرضیه )
2- نفس ملهمه:
یکی دیگر از حالات نفس که در نزد خداوند تعالی پسندیده مرفی درگاه اوست نفس ملهمه می‌باشد، نفس زکیه ملهمه موجب فلاح و رستگاری است
و نفس و ما سَوﱠیـ̍ها فاَلـهَمَها فجورَها و تَقـویها قد افـلَحَ مَن زَکّیهـ̍ا
و سوگند به نفس انسان و آنکه آن را سامان داد. آن‌گاه نافرمانی و پرهیزگارش را در آن الهام کرد. به راستی هرکس آن‌را پاکیزه داشت رستگار شد.
آیات فوق حاکی از داشتن زمینه پذیرش زیبایی و زشتی یعنی جهات دوگانه نفس انسان است. از این نفس به زکیه می‌توان تعبیر کرد.
نفس بسیار ملامت کننده خود را به وقوع معاحی به هدایت نور دل، در این نفس صلمها و اولیا را حاصل باشد، از این سبب ﷲ تعالی را مصمّم به قسم گردانیده:لا اقسم بالنفس اللوّامه
این اصطلاح مذهبی است که عرفا و فلاسفه اسلام به کار دارند. نفس انسان در مقام تلألو نور قلب از غیب برای اطهار کمال آن و ادراک قدرت عاقله به وخامت عاقبت و فساد احوال آن، نفس لوامه گویند.
خداوند به نفس لوامه سوگند یاد می‌کند:
می النفسُ الّتی الکتسبت بعض اِلفضلیلةَ فِتَلُومُ صاحِبَها اذا ارتکب مکروه
نفس لوامه آن است که برخی از فضایل را کسب کرده و اگر صاحب آن مرتکب شود کراهت کند.
صفا ت و ویژگی‌های نفوس مممدوحه در قرآن
1. سلیم:
گرچه در قرآن کریم نفس سلیم به صراحت نیامده، ولی قلب سلیم فراوان در قرآن تکرار شده است. و همان طور که گفته شد کلمه قلب در قرآن از جمله کلماتی است که مترادف روح و نفس انسان است.
یَومَ لایَنـفَعُ مالٌ و لابنُونَ اِلّا مَن اَتَی ﷲَ بِقَلـبٍ سَلیم1
روزی که مال و پسران سود ندهد، مگر آنکه کسی دل پاک و پیراسته از شک و ریب به نزد خداوند آورد.
در روایات آمده که:
اَلـقَلـبُ سَلیمُ الـﱠذی یُلـقَی رَبـﱠﮫُ و لَیـسَ فیه اَحَدٌ سِواهُ
قلب سلیم آن قلبی است که خدای خویش را ملاقات می‌کند در حالی که احدی غیر از خدایش را در آن‌جا و راه نداده است.
2- مهتدی:
چون کتاب خدا جزء برای هدایت خلق نازل نشده است، لذا هرکس که زمینه هدایت را در خود فراهم سازد خداوند هم قلب وو نفس او را هدایت خواهد کرد و آن نفس را برای پذیرش احکام، اوامر، نوامی الهی و راهنمایی‌های پیشوایان دین مستعد و مهیّا خواهد ساخت.
سوره تغابن(آیه11):
و من یُؤمِن بِـﷲِ یَهـدِ قَلـبَهُ
هرکس به خداوند ایمان آورد، خداوند قلب و نفس او را هدایت می‌نماید.
چون شرط هدایت قلب ایمان به خداست، و یا ایمان به خدا عامل هدایت قلب است، پس این قلب و نفس در مرحاه‌ای قرار دارد که مورد عنایت و الطاف حق تعالی̍ است.
3- منیب:
از صفات و ویژگی‌های نفس لوِامه است که بعد از ارتکاب معاصی و ملامت نفس لوّامه در درون فرد ایجاد می‌گردد، به طوری که صاحب آن‌را به انبه و تضرّع به درگاه خدا می‌کشاند. راغب می‌گوید:
و الـاِ نابَةُ اِلی ﷲِ الرﱡجُوعُ اِلَیهِ بالتـﱠوبَةِ و اخـلاصِ العَمَلِ
انبه به سوی خدای تعالی عبارت از برگشت به سوی خدای با توبه به عمل خالص از شک وریب و ریا است
قلب و نفس که حالات انبه بر آن عارض گردد و لطیف و پاک خواهد شد به‌طوری که لطافت و رقّت آن جنّت و نعمات الهی را در آخرت و سلام و تحیّات ذات حق را برای صاحب خود به ارمغان می‌آورد.
من خَشِیَ الرحمن بالغیب و جاءَ بقلبٍ اَدٛخُلُوها بِسَلامٍ ذلک یَوٛمَ الخل2
همان کسی که به نادیده از خداوند رحمان بیمناک باشد، و دلی پر انبت پیش آورد.
گوییم به سلامت دامن و امانت وارد آن بهشت شوید، که این روز آغاز جاودانگیاست
نویسنده:زهرایوسفی مصری
_________________________
1- سوره شعراء، 9-88
2- سوره ق، 4-33
نظرات 0
شما هم میتوانید در این مورد نظر دهید