نازایی تنها یک مشکل زنانه نیست  بلکه فاکتورهای مردانه نیز در این امر دخالت دارند و حدود  ۵۰٪  موارد را شامل می شوند . حدود ‪ ۱۲تا ‪ ۱۵درصد افراد در کشور ایران نابارور هستند که با بکارگیری روشهای پیشرفته درمان ناباروری بیشتر آنها قابل درمان هستند.

لازم به ذکر است  حدود  ‪ ۴۰درصد ناباروری ناشی از ناتوانی زن، ‪ ۴۰درصد آن ناشی از ناتوانی مرد و در ‪ ۲۰درصد موارد هر دو هم زن و هم مرد مشکل دارند.

با این وجود  اینکه حدود۴۰ درصد نازایی ها از ناحیه مرد است، همچنان بیشترین تأکید در بررسی علل ناباروری روی زن ها می باشد. برای پی بردن به علت نازایی لازم است هر دو فر ( زن و مرد )  از نظر وجود عوامل احتمالی نازایی مورد بررسی قرار گیرد.


عوامل زیر از جمله فاکتورهای خطر در ارتباط با نازایی مردان می باشند:

 وجود سابقه عفونت پروستات یا ناحیه تناسلی

 سابقه ضربه به بیضه ها یا چرخش بیضه ها، سابقه بلوغ زودرس یا دیررس

تماس با مواد سمی در حین کار نظیر مس، کادمیوم و جیوه، اکسید اتیلن، کلرید وینیل، مواد رادیو اکتیو و اشعه

مصرف دخانیات

مصرف الکل به مقدار زیاد

تماس ناحیه های تناسلی با دماهای بالا

ترمیم فتق

بیضه نزول نکرده

داروهای مورد استفاده در دوران زخمها یا پسویازیس

سابقه مصرف دی استیل بسترول توسط مادر در حین بارداری و سابقه ابتلا به اوریون حین بلوغ

دیابت

علل اصلی نازایی مردانه را می توان در چند گروه اصلی قرار داد:
 

 اختلالات مربوط به اسپرم : این اختلالات می تواند ثانویه به علل مختلف ایجاد شود. نظیر بیماریهای عفونی یا التهابی نظیر اوریون، اختلالات هورمونی، اختلالات ایمونولوژی، فاکتورهای محیطی و شیوه زندگی و بیماریهای ژنتیکی

 
بیماری سیستیک فیبروزس : نوعی بیماری ارثی است که در در آن تعداد اسپرمها بسیار کم بوده و گاهی با عدم تشکیل لوله ها ی منی بر همراه می باشد.

کم خونی سلول داسی شکل


اختلالات ساختاری دستگاه تناسلی


بیماریهای کبدی، کلیوی


دریافت داروهای ضد تشنج


همچون آلودگی هوا و میزان سرب موجود در هوا بخصوص در ایجاد ناباروری در مردان موثر است.

 
حال به بررسی بعضی از موارد بالا می پردازیم:


 اسپرم غیر طبیعی

 
همه مردها اسپرم غیر طبیعی دارند که تا درصد آن ها قابل قبول است. اسپرم غیر طبیعی ممکن است دو سر داشته باشد یا اصلاً دم نداشته باشد.


اگر اسپرم های غیر طبیعی در منی مرد خیلی بالا باشد می تواند اثر منفی روی باروری داشته باشد. برخی از متخصصین عقیده دارند که اسپرم‌های غیر طبیعی در عبور از لولة فالوپ و نیز سوراخ کردن دیوارۀ تخمک دچار مشکل می‌شوند. تعداد زیاد اسپرم‌ها می‌تواند احتمال باروری را افزایش دهد و نرمال بودن آنها نیز نقش حیاتی در باروری دارد.


نتایج یک تحقیق نشان داده است که مردان با تعدا کم اسپرم‌ها همچنان می‌توانند بارور باشند و با شرط اینکه درصد اسپرم‌های طبیعی در آن ها بالا باشد.


واریکوسل

 
واریکوسل عبارت است از گشاد شدن سیاهرگ‌های اطراف بیضه.

این عارضه اغلب مشکلی برای باروری مردان ایجاد نمی کند اما می تواند از طریق افزایش دمای بیضه برآیند تولید اسپرم‌ها آسیب وارد کند. به همین دلیل بستن این ساهرگ‌ها (جراحی واریکوسل) در برخی مردان مبتلا، مشکل باروری را اصلاح کرده و در برخی دیگر تأثیر نداشته است. متأسفانه پزشکان نمی‌توانند پیش‌بینی کننده که درمان واریکوسل در چه کسانی مفید است و در چه کسانی تأثیری ندارد.


 انسداد‌ها

انسداد (گرفتگی) در بخشی از دستگاه تناسلی مردان، می تواند از طریق بستن مسیر خروج اسپرم و جلوگیری از انزال (خارج شدن منی از مرد) روی باروری مرد اثر منفی بگذارد. این انسدادها می توانند در اثر ضایعات ناشی از عفونت هایی مثل مایکوپلاسما یا اورئاپلاسما و نیز جراحی‌های قبلی ایجاد شوند. یک ضایعه شدید ناشی از لگد زدن محکم به کشالة ران در برخی ورزش‌ها، حتی می تواند تولید اسپرم را در بیضه ها متوقف کند.

بیضۀ نزول نکرده

این عارضه عبارت است از عدم نزول بیضه از داخل حفرۀ شکم به داخل کیسۀ بیضه در طی تکامل جنین در رحم مادر. در اطفال مبتلا به این بیماری از روش جراحی برای وارد کردن بیضه به داخل کیسۀ بیضه استفاده می شود. در صورت تشخیص دیر هنگام و در نتیجه عمل جراحی دیر هنگام، این مشکل می تواند اثر منفی بر باروری مرد داشته باشد.

بیماری های دیگر

دیابت شیرین و دیگر اختلالات غدد درون‌ریز بیماری های غدة تیروئید و دیابت بی‌مزه می تواند در کنترل هورمونی تولید اسپرم مداخله کنند. عفونت‌های پروستات و اپی‌دیدیم (ساختمان لوله‌‌ای شکلی که روی نوک هر بیضه ، در قسمت بالای آن قرار گرفته است) می‌توانند باعث مداخله در تولید اسپرم یا انسداد مجرای خروج آن شوند. عفونت‌های دیگر مثل ارکیت (ورم بیضه) ناشی از اوریون، می توانند باعث ناباوری همیشگی شوند.


چاقی :


محققین موسسه ملی بهداشت محیط کارولینای شمالی ، ضمن تحقیقات اخیر نشان می دادند میان چاقی و نازایی در مردان ارتباط وجود دارد.

این دانشمندان با مطالعه روی ۲ هزار و ۱۱۱ زوج در کارولینای شمالی که مردان عمدتا مزرعه دار بودند و شاخص توده بدنی آنها ۳ واحد بیش از حد طبیعی بود، دریافتند با وجود انجام روابط زناشویی بدون استفاده از روش های پیشگیری از بارداری، این مردان ۱۰ درصد بیشتر از سایر مردان مبتلا به ناباروری بودند. به گفته این دانشمندان مردان چاق معمولا روابط زناشویی کمتری دارند که این موضوع تاثیر زیادی بر باروری آنها دارد.

کمبود عناصر کمیاب :


غلظت عناصر کمیاب در مایع منی مردان بارور و نابارور متفاوت بوده و میزان غلظت این عناصر در باروری مردان مؤثر است.

غلظت کلسیم در همه گروه‌های بارور و نابارور بیشتر از غلظت عناصر دیگر بوده و تاثیر آن بر متیلیتی اسپرم و القاء واکنش سلول جنسی در اسپرم پستانداران می‌باشد.

دومین عنصری که بعد از کلسیم از بیشترین غلظت در مایع منی برخوردار است، عنصر روی می‌باشد که همراه با منیزیم، اثرات تحریک کنندگی و مهار کنندگی بر حرکت اسپرم اعمال می‌کند.

مس به عنوان عنصری که سمیت زیادی بر اسپرم ایجاد می‌کند در گروه‌های نابارور بیشتر از گروه‌های بارور گزارش شده است.

گفتنی است ناباروری در مردان ممکن است با ناهنجاری‌هایی مثل انسداد اپیدیدیمیس،‌اختلال ایمونولوژیکی و عفونت موضعی همراه باشد.

با توجه به این که در حال حاضر درک درستی از نقش فیزیوژیک عناصر کمیاب و ارتباط آن با ناباروری وجود ندارد با پیشرفت تکنیک‌های مربوط به آنالیز عناصر کمیاب در سیمن و مایعات بیولوژیک دیگر، پژوهش‌ها در این حوزه افزایش یافته است.

 
التهابی  بدن مردان:

 محققین  یک ذره غیرمعمولی را با نام عامل بازدارنده ماکروفاژ (MIF) را در نمونه‌های بدست آمده از اسپرم مردان عقیم تشخیص داد.

التهاب هنگامی به وجود می آید که بدن در معرض عفونت‌هایی مانند عفونت خون، اختلالات مربوط به ایمنی بدن و بیماری‌های مزمن همچون دیابت و بیماری قلبی قرار گیرد. این عامل تحت این شرایط ظاهر شده و با بعضی از ضایعه‌های بافتی در ارتباط می باشد.

محققان پس از بررسی به این نتیجه رسیدند که در مردانی با مشکل باروری، سطح IF در آنها خیلی بالا و یا خیلی پایین است. سطوح مناسب و مطلوبMIF به بالغ شدن اسپرم‌ها کمک می کند. هنگامی که متخصصان این عامل را به ظرف‌های حاوی اسپرم سالم اضافه کردند تعداد و میزان حرکت اسپرم‌ها کاهش یافت.

براساس گزارش مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها در آمریکا، در حال حاضر ۲/۱میلیون زوج نازا در آمریکا زندگی می کنند که در۴۰ درصد آنها مشکل نازایی مربوط به مردان است.


فقدان مجراهای وازدفران:


باعث ناباروری انسدادی در مردان می شود و بروز آن به شکل نقص فقدان دوطرفه مجرای وازدفران (مجرای عبوراسپرم) یا فقدان یک طرفه مجرای واز دفران در ایران از شیوع بالایی برخوردار است.

دیابت:

ابتلا به دیابت باعث تخریب ۶۰ درصدی DNA مردان می‌شود که منجر به ناباروری آنها خواهد‌شد.بر اساس تحقیقات با افزایش قند خون و اضافه وزن میزان تخریب DNA آنها بیشتر می‌شود.

در یک تحقیق  ۵۶ مرد ۳۰ ساله که ۲۷ درصد آنها مبتلا به دیابت بودند ،مورد بررسی قرار گرفتند.

میزان تخریب DNA در مردان دیابتی ۵۲ درصد گزارش شده، در حالیکه این آمار در مردان سالم تنها ۳۲ درصد بود.

 
علل نازایی مردانه چگونه قابل تشخیص می باشد؟


علاوه بر اخذ شرح حال کامل از فرد و خانواده و انجام معاینات کامل جهت تشخیص علت نازایی در مرد باید آزمایشات خاصی را نیز انجام داد که شامل :


آزمایش منی چند گانه :حداقل دو نمونه در دو نوبت مختلف زمانی مختلف باید گرفته شود و از لحاظ فاکتورهای گوناگون مورد بررسی قرار گیرد که این نوع فاکتورها شامل حجم منی، قوام، تعداد اسپرمها و شکل و حرکت آنها می باشد

 
سونوگرافی: جهت تعیین واریکوسل و سایر عوارض ساختمانی بیضه


سایر آزمایش ها : از این آزمایشات جهت تعیین علت اختلالات اسپرمها یا بیماریهای سیستم تناسلی مردانه استفاده می شود

 

درمان نازایی مردان



انتخاب روش درمانی توسط حکیم بر اساس سن بیمار، سلامت عمومی و سابقه پزشکی وی ، وسعت بیماری ، قابلیت تحمل فرد در برابر داروها، روشهای درمانی و جراحی مختلف ، نحوه انتظار از دوره بیماری و ارجحیت خود بیمار بستگی دارد.

در حال حاضر روشهای درمانی بسیار زیادی وجود دارد که می توان به روشهای آزمایشگاهی و استفاده از داروهای خاص و روشهای جراحی مخصوص جهت بر طرف نمودن بیماری زمینه ای اشاره کرد.


لاپاروسکوپی:

لاپاروسکوپی یک روش موثر و بدون خطر در درمان یک نوع اختلال ناباروری در بالغین است.


کریپتورکیدسیم شایع‌ترین ناهنجاری دستگاه تناسلی می‌باشد که در بدو تولد در نوزادان مذکر قابل تشخیص است.


تشخیص کریپتورکیدسیم، از طریق مشاهده میسر است.


یکی از تظاهرات بالینی این ناهنجاری در مردان ، ناباروری و آزواسپرمی است.


تشخیص و درمان این ناهنجاری در بالغین، بحث برانگیز است ولی در کودکان  انجام لاپاروسکوپی و یا جراحی باز  ضروری است.