هزاران سال است که گياهان براي کسب انرژي ، دور کردن ارواح خبيثه و تقويت ارگان هاي خاصي از بدن به کار رفته اند ، امروزه نيروبخش هاي رايج در شرق چون جينسينگ و دانگ گويي (Dang gui) از نيروبخش هاي غربي چون رزماري و مريم گلي رايج تر و محبوب تر هستند. گياهان نيروبخش مي توانند به روش هاي متفاوتي طبقه بندي شوند. به عنوان افزايش دهنده انرژي يا کي (Qi) تغذيه کننده خون يا مايعات بدني ، تنظيم بين اخلاط در پزشکي ايورودايي و منبع انرژي توليد مثل و زاد و ولد مي باشد.

يکي از گياهان نيروبخش و مقوي که مشهوريت زيادي در جهان دارد جينسينگ مي باشد که بهتر است آن را گياه جواني يا نوشدارو بناميم. در کتب سنتي و به عربي ريشه گياه را «جنسه» و «جنسا» مي نامند. به فرانسوي و انگليسي Ginseng و Asiatie ginsengو Chinsese ginseng گفته مي شود. گياهي است از خانوادۀ عشقه Araliaceae مي باشد که نام علمي آن Panax ginseng مي باشد.

اين گياه Panax ginseng که بيش از 5000 سال است در چين به کار مي رود. براي پزشکان عرب قرن نهم ميلادي شناخته شده بود. مارکوپولو در مورد اين گياه شگفت کمياب نوشته است : «هنگامي که هيئتي از سوي پادشاه سيام بالوئي چهاردهم ديدار کرد گياه جينسينگ را به او معرفي کردند. از آن پس ثروتمندان اروپايي براي رفع خستگي و ناتواني از جينسينگ استفاده مي کردند. همچنين اين گياه در قرن هجدهم ، در آمريکا هم شهرت يافت ، مخصوصاً وقتي کشف شد که گياه پاناکس کينکفوليوس (Panax quonquefolius) در آن قاره بومي است.

مشخصات :
گياهي است چند ساله ، برگ هاي آن مرکب داراي 7-5 برگچه که به طور گروهي با دمبرگ هاي خود از يک نقطه خارج و تشکيل يک برگ مرکب را مي دهند. هر برگچه ، بيضي با کنارۀ دندانه دار منظم ، نوک تيز و با گلبرگ هاي مشخص مي باشد. ريشه گياه که در قسمت مستعمل آن مي باشد دراز، ضخيم يک شاخه يا منشعب و دو شاخه ، طول آن يک متر و بيشتر و قطر آن در ناحيه يقه گياه تا 10 سانتي متر مي رسد. پوست خارجي ريشه گياه به رنگ زرد ، طعم آن کمي شيرين ، شبيه مغز ريشه شيرين بيان است. البته در بعضي گونه ها اندکي تلخ مي باشد. اين گياه در کوهستان هاي چين و منچوري مي رويد و از داروهاي شفابخش معروف چيني است که هم اکنون در تمام داروخانه هاي چين و اغلب داروفروشي هاي اروپا و آمريکا عرضه مي شود.

ترکيبات شيميايي :
از نظر ترکيبات شيميايي براي اينکه به اسرار خواص شفابخش اين ريشه پي برده شود ، مطالعات وسيعي صورت گرفته است و آنچه که تا به حال گزارش شده است اين است که اين گياه داراي گلوکوزيدهاي استروئيدي به نام پاناکيلون ، يک ساپونين به نام پاناکسوزيد يا پاناکسين ، مواد صابوني ، يک اساس روغني فرار به نام پاناسين و يک هورمون و ويتامين B و ويتامين D ، ترکيبات استيلني ، استرول ها و سرانجام يک گلوکوزيد به نام جينسينگ مي باشد.

اين دارو تونيک ، محرک ، بازساز و مقوي است. مرکز سيستم اعصاب و تنفس را تحريک مي کند و اين اثر دارو مربوط به وجود دو گلوکوزيد به نام هاي پانوکسيد آ و پانوکسيد ب آن جدا شده اند. از ريشه گياه 2-1 درصد کولين برحسب وزن و بتاسيتوسترول به دست مي آيد. از اين دارو براي تهيۀ داروهاي جواني که در ترکيبات داروهاي به کار مي رود استفاده مي شود.

از گزارش ديگري آمده است که در سال 1974 ريشه اين گياه و ساير اعضاي اندام گياه براي يافتن اسرار شگفت انگيز شفابخش آن تحت بررسي دانشمندان قرار دارد و تاکنون چندين ماده عامل فيزيولوژيک از آن جدا شده است، از آن جمله عمده ترين آن عبارتند از پانکسين که مقاومت عضلات را در برابر بي نظمي ها و ناراحتي ها افزايش مي دهد و پانکس اسيد که متابوليسم و سيستم عروقي را اصلاح مي کند و پاناکولين يا پانکس ويلون که روي سيستم غدد مترشحه داخلي يا آندوکرين اثر مي گذارد و پاناسن که مرکز اعصاب را تحريک مي کند و در آخر جينسينگ براي بيماري قند اثر مثبت دارد.

خواص و کاربرد:

ريشه جينسينگ شايد معروفترين داروهاي چيني باشد که از دوران کهن تاريخ تا حال همواره آثار شفابخش آن مورد توجه حکماي طب سنتي قرار داشته است و دارد. از نظر خواص به طور کلي ، نيروبخش ، مقوي ، محرک ، بادشکن و نرم کننده مي باشد. بررسي هاي زيادي روي اين ريشه به عمل آمده که به اسرار شفابخش آن در موارد معالجه قطعي بي نظمي هاي عصبي ، کم خوني ، ضعف ، کمبود تعرق و بي نظمي تنفس ، فراموشي و نسيان ، تشنگي مداوم ، بي ميلي جنسي ، خستگي شديد ، سوء هاضمه ، دردهاي ناحيه قلب و تهوع و ... پي برده شود. خوردن آن به صورت جوشانده يا عصاره يا به صورت اسانس و يا مستقيماً از جرم گرد ريشه به صورت خام صورت مي گيرد. خوراک آن نيرو و توانايي ايجاد مي کند تا در دوران نقاهت پس از بيماري ، بي نظمي هاي غده هاي بدن و ضعف اعصاب از بين رود و کار طبيعي و شفادهنده آنها اعاده گردد. متابوليسم قندها و هيدراتهاي کربن در بدن را منظم مي کند و موجب مي شود که مصرف اکسيژن به طور مداوم و عادي انجام گيرد و براي آرام کردن اشخاصي که ناراحتي هاي رواني دارند ، بسيار نافع است و يک نوع مسکن موثر براي مغز مي باشد. چند نوع از Panax در بازار دنيا عرضه مي شود که از نظر خواص و مرغوبيت در رديف هاي متفاوتي قرار مي گيرند.

انواع جينسينگ :
1- جينسينگ کره اي يا چيني(Pnax ginseng) :
در برخي مناطق کوهستاني هند و چين کاشته مي شود و از نظر ريشه غده اي آن مورد توجه مي باشد. در چين و ژاپن از جوشانده يا دم کرده غدۀ زيرزميني خشک آن براي نرم کردن سينه و به عنوان مقوي معده و تب بر استفاده مي شود. در هندوچين جوشانده ساقه ضخيم زيرزميني به عنوان تقويت و تجديد قوا در دوره نقاهت بيماران و زنان پس از وضع حمل داده مي شود. اين دارو به عنوان نوشدارو در آن مناطق براي انواع بيماري ها تجويز مي شود و اختصاص به يک بيماري خاص ندارد. جينسينگ چيني يا کره اي يکي از نادرترين و گرانترين گياهان مي باشد. يک تونيک تجديد کننده انرژي ، مخصوصاً در طحال و ريه . پژوهش هاي جديد ، وجود ترکيبات استروئيدي شبيه هورمون هاي جنسي انسان را در آن نشان داده است. اين گياه باعث تقويت سيستم ايمني و کاهش خستگي هم مي شود. نحوه مصرف به صورت جوشانده و تنتور مي باشد که در جوشانده به عنوان تونيک عمومي 3 تا 10 گرم آن را در 500 ميلي ليتر آب مي جوشانيم و در حالت تنتور که در درمان اسهال ناشي از ضعف دستگاه گوارش مصرف مي شود و همچنين در درمان آسم و سرفه مزمن نيز استفاده مي شود.

مي توان از کپسول حاوي 500 ميلي گرم تا 4 گرم از پودر ريشه نيز به عنوان تقويت کننده استفاده نمود.

اگرچه پاناکس جينسينگ عموماً بي خطر است اما عوارض جانبي هم دارد. در دوران بارداري يا در صورت بالا بودن فشارخون از مصرف مقدار زياد يا به مدت طولاني بايد پرهيز کرد. همچنين از مصرف ساير محرک ها مانند چاي ، قهوه و نوشابه هاي کولادار همراه با پاناکس جينسينگ بايد خودداري نمود.

2- پاناکس نوتو جينسينگ (Panax noto ginsing) :
که داراي ساقه زيرزميني ضخيم است و براي تقويت و جلوگيري از خونريزي ، بندآوري خونريزي خارجي يا داخلي، تف کردن با اخلاط خوني ، خونريزي از بيني ، عادات ماهيانه بيش از حد متعارف و وجود خون در ادرار و مدفوع به کار مي رود. عده اي از دانشمندان خواص آن را شبيه خواص گياه .Cynura pinnatifida Dc مي دانند و از نظر قابض بودن و بندآوردن خونريزي و جوش دادن زخمها مانند آن گياه تلقي مي شود. استوارت معتقد است که براي جوش دادن زخمهاي پوست بسيار مؤثر است. دانشمند ديگري به نام چيو اصولاً اين دو گياه را تحت يک نام چيني آنها ذکر کرده است ولي به هر حال در عين حال که شبيه هستند ولي دو گياه مختلف مي باشند و مؤثرترين آنها جنسه مي باشد که نوشدارو به معناي واقعي مي باشد و در موقع خريد بايد دقت کرد که ريشه گياه اصيل خريداري گردد. اين جينسينگ که جينسينگ کاذب هم ناميده مي شود به عنوان ضد درد و براي قطع خونريزي ( داخلي و خارجي ) به کار مي رود. همچنين به داروهاي مربوط به بيماري هاي عروقي و قلبي و آنژين صدري اضافه مي شود. در دوران جنگ ويتنام سربازان ويت کنگ از اين گياه براي افزايش سرعت بهبودي زخم هاي گلوله استفاده مي کردند. قسمت مورد استفاده اين گياه ريشه آن مي باشد که بصورت پودر مي باشد که در کپسول ها و يا قرص هاي 2-1 گرمي براي درمان زخم و خونريزي ها و يا درد به کار مي رود و براي درد ناشي از زخم معده آن را با پوست درخت نارون مخلوط مي کنند. در دوران بارداري از پاناکس نوتو جينسينگ نبايد استفاده کرد ، زيرا ممکن است روي جنين اثر بدي داشته باشد.

3- پاناکس کينکفوليوس(Panax quinquefolius) :
در عده اي از مدارک علمي نيز اين گونه که اصولاً بومي آمريکاي شمالي مي باشد و سابقاً از آنجا به چين برده و کاشته مي شده نام برده مي شود که در حال حاضر تقريباً در بازار معروفيتي ندارد. اين جينسينگ آمريکايي هم يک تونيک مي باشد که در چين براي تب و خستگي ناشي از بيماري هاي مزمن لاغر کننده ، مانند سل بکار ميرود و همچنين در درمان سرفه هاي ناشي از ضعف ريه هم مفيد است. قسمت مورد استفاده اين گياه نيز ريشه مي باشد که به دو صورت تنتور و پودر مي باشد که در تنتور به عنوان تونيک يا همراه گياهاني مثل زنجبيل شامي و پوست درخت توت براي سرفه مزمن و ضعف ريه استفاده مي شود. پودر ريشه پاناکس کينکفوليوس در کمبود انرژي به صورت قرص يا کپسول در دوزهاي 2-1 گرمي استفاده مي شود.

4- جينسينگ سيبري (Eleutherococcus Senticosus) :
بخش مورد استفاده اين گياه ريشه مي باشد (مانند بقيه گونه هاي جينسينگ) و بعنوان داروي ضد اسپاسم و ضد روماتوئيد است و توان انسان را در برابر استرس افزايش مي دهد و هيجان زايي آن کمتر از جينسينگ چيني و کره اي مي باشد و براي کساني که به دنبال تحريک کننده قوي تري هستند روش مصرف آن به صورت تنتور يا کپسول حاوي 500 ميلي گرم پودر ريشه مي باشد ، البته بصورت قرص هاي دارويي نيز کاربرد دارد.

نظري به تحقيقات جديد علمي در مورد خواص درماني جينسينگ :
درباره جينسينگ تحقيقات علمي گسترده اي در جهان به عمل آمده است. تنها دانشمندان روسي بيش از 400 طرح تحقيقاتي در مورد آثار شفابخش جينسينگ سيبري انجام داده اند. نتايج تمام تحقيقات نشان داده است اشخاصي که از دم کرده جينسينگ استفاده مي کنند معمولاَ سالمتر و شادابترند و در برخورد با ناملايمات زندگي استقامت بيشتري از خود نشان مي دهند ، انرژي بيشتري براي کار دارند و تمرکز حواس آنها خيلي بهتر و بيشتر است.

دکتر فرانسورت(Dr.Norman Franworth) که يکي از دانشمندان معروف گياهان دارويي است تجربيات روسها را در مورد جينسينگ کاملاً تأييد مي نمايد. نظريه دکتر فرانسورت در مورد خواص جينسينگ اين است که جينسينگ يک آداپتوژن است. آداپتوژن يک اصطلاح فني و پزشکي مي باشد که آن را اولين بار پزشک معروف روسي به نام برخمان (Dr.I.I.Berkhman) ، از آکادمي علمي شوروي ، تعريف کرده است و اين لقب را براي توضيح خواص شفابخش جين سنگ به کار برده است.

يک آداپتوژن ماده اي است بي ضرر که نقش تعديل کننده در بدن را دارد ، يعني ورود آداپتوژن به بدن موجب مي شود هرچيزي که در بدن در حالت عدم تعادل يا غير نرمال است عادي و نرمال شود. مثلاً اگر فشارخون خيلي زياد است تا حد عادي آن را کاهش مي دهد و اگر فشارخون پايين افتاده و کم است ؛ آن را تا حد عادي و طبيعي ، متناسب با فيزيولوژيي بدن افزايش مي دهد. به اين ترتيب وجود آداپتوژن در يک ماده غذايي و ورود آن به بدن آثار فيزيولوژيکي گسترده اي شبيه ضداکسيدکننده ها دارد. البته در جينسينگ مواد ضداکسيدکننده نيز وجود دارد که خاصيت مفيد آداپتوژن جينسينگ را تشديد و تحريک مي کند.

تحقيقات علمي جديد ديگري نشان مي دهد که فرايند تعديل کردن نه فقط در جينسينگ بلکه در اغلب مواد خوراکي نيز وجود دارد. مثلاً محققان وزارت کشاورزي آمريکا اخيراً کشف کرده اند که عنصر کروم که به مقدار خيلي کم براي بدن لازم است از عوامل آداپتوژن مي باشد و آثار دو بعدي دارد و در دو جهت مخالف براي تعديل اختلالات و عدم تعادل هاي فيزيولوژيکي بدن اثر مي گذارد. مثلاً قند خون را تعديل مي کند ، يعني اگر زايد برحد نرمال باشد تا حد نرمال کاهش مي دهد و اگر کمتر از حد نرمال شده است آن را تا حد نرمال و طبيعي بدن افزايش مي دهد. به نظر مي رسد اين خاصيت برقراري تعادل بيوشيمي در بدن که اصل Yin-Yang معروف چيني ها را به خاطر مي آورد در اغلب گياهان شفابخش و مواد خوراکي طبيعي يافت مي شود.

از نظرمقدار و مدت مصرف ، عده اي از دانشمندان توصيه مي کنند که روزانه 2/1-1 قاشق مربا خوري از گرد ريشه جينسينگ 6 ساله در مدت يک ماه خورده شود و سپس دو ماه بعد از آن خورده نشود ، ولي عده اي نيز معتقدند که تا مدت ها هر روز از پودر جينسينگ مي توان خورد. جينسينگ را بصورت جوشانده نيز مي توان خورد. براي اين کار 2/1 قاشق مربا خوري گرد جينسينگ را در يک پيمانه آب جوش (220 گرم ) ريخته و بگذارند 10 دقيقه ريزريز بجوشد و 2 پيمانه در روز از اين جوشانده بخورند.


مقدار خوراک از گونه P.ginseng :
اين دارو بصورت عصاره آبي در شيشه هاي کوچک يا در کپسول عرضه مي شود.

1- شيشه ها به ظرفيت 50 سانتي متر مکعب است که در آن 40 گرم از جرم ريشه گياه وجود دارد. از اين عصاره سه بار در روز و در هر بار 20-10 قطره بايد خورد.

2- کپسول ، در هر کپسول 700 ميلي گرم جرم ريشه گياه وجود دارد که از اين کپسول ها روزي يک بار و دو کپسول بايد خورده شود.

3- آمپول ، در هر آمپول 2-1 گرم از جرم ريشه گياه موجود است و ظرفيت هر آمپول از نظر مايع و جرم ريشه گياه 10 سانتي متر مکعب مي باشد و آمپول ها در بسته بندي هايي که در هر بسته 10 آمپول مي باشد ، عرضه مي شود که حاوي 12000 ميلي گرم جرم ريشه گياه جينسينگ است ، از اين آمپول ها روزي بايد يک عدد خورد (اين آمپول ها براي تزريق نيست و فقط بايد خورده شود).

به طور کلي مقدار خوراک از جرم ريشه گياه در حدود 5/1-1 گرم در روز مي باشد که علاوه بر موارد فوق مي توان به صورت جوشانده نيز تهيه کرد و خورد.

به طور کلي مي توان گفت که جينسينگ گياهي است گرم ، خنک ، تمام گونه هاي آن شيرين و تا حدي اشتهاآور است و باعث ترشح شيره گوارشي مي شود و به عنوان تقويت کننده ، محرک ، کاهنده قند خون و کلسترول خون ، تقويت کننده و محرک دستگاه ايمني بدن به کار برده مي شود. اين گياه داروي خوبي براي ريه ها مي باشد و مشکلات و بيماري هاي مزمن ريه را به سرعت بهبود مي بخشد.

قرن هاست که چيني ها سالمند از جينسينگ به عنوان داروي تقويتي استفاده مي کنند. سابقه استفاده چيني ها از اين گياه به 5000 سال پيش مي رسد. گرچه غربي ها جينسينگ را در زمان مارکوپولو شناختند ، اما استفاده وسيع آن را از قرن هيجدهم شروع کردند. امروزه از جينسينگ به عنوان بخش اصلي بسياري از داروهاي ترکيبي گياهي استفاده مي کنند.