کم رويي يک پديده ي پيچيده و مرکب ذهني – رواني و رواني – اجتماعي است که به دلايل عديده در طول دوران رشد به تدريج پديدار مي شود. لذا در بحث درمان نيز بايد اذعان داشت که براي کم رويي، يک درمان فوري وجود ندارد.
کم رويي با دارو برطرف نمي شود و اقدامات پزشکي و استفاده از داروهاي آرام بخش و تقويت کننده ها (مولتي ويتامين ها) تأثير مستقيمي بر کم رويي فرد ندارد. کم رويي اساساً رفتاري است اکتسابي و آموخته شده، و براي درمان و برطرف کردن آن بايد ياد زدايي صورت گيرد و رفتار تازه و مطلوب اجتماعي در فرد فراگير شود.
اساس درمان کم رويي تغيير در حوزه ي شناختي (شناخت درماني) و تحول در رويه ي زندگي و حيات اجتماعي فرد است، تغيير در شيوه ي تفکر، يافتن نگرش تازه نسبت به خود و محيط اطراف، برخورداري از قدرت انجام واکنش هاي نو در برابر اطرافيان و تعامل بين فردي، تغيير در باورها و نظام ارزش هايي که کم رويي را تقويت مي کند و سرانجام دستيابي به کانون اصلي اضطراب، کاهش اضطراب در فرد کمرو، تقويت انگيزه و افزايش مهارت هاي اجتماعي و توانايي هاي تحصيلي، شغلي و حرفه اي، اصلي ترين روش درمان کم رويي است.
در اينجا سعي مي شود که به مؤثرترين روش هاي کاربردي درمان کم رويي اشاره شود.
تقويت خودپنداري مثبت و خودباوري دوباره
از مهمترين روش هاي درمان کم رويي،توجه دادن فرد کمرو به قدرت تفکر، نحوه ي نگرش و بازخورد وي نسبت به پديده هاي مختلف و ايجاد آمادگي لازم دروني براي ايجاد تغييرات مثبت در حوزه ي شناختي اش است. هرگونه تغيير در نگرش ها و بازخوردهاي فرد کمرو نسبت به خود و محيط اطراف، مقدمه ي لازمي براي خود پنداري و تغيير رفتار خواهد بود. کم رويي يک رفتار است، نامطلوب است. هر رفتاري قابل تغيير است، اما بايد توجه داشت که هر روشي، به توسط هر کسي و در هر شرايطي ممکن است مؤثر واقع نشود.
- خانواده و تربيت اجتماعي
توجه خاص اولياء و مربيان به مباني تربيت اجتماعي و تقويت مهارت هاي ارتباطي، از اساسي ترين مسائل در پيشگيري و درمان کم رويي کودکان و نوجوانان است. همه ي کودکان، نوجوانان و بزرگسالان بايد به نقش فردي، وظيفه ي خانوادگي و رسالت اجتماعي خويش در موقعيت هاي مختلف کاملاً واقف و در ايفاي مسئوليت ها پيشگام باشند.
در تربيت اجتماعي و پرورش مهارت هاي ارتباطي کودکان و نوجوانان، پيشگيري از معلوليت اجتماعي ايشان و درمان کم رويي،بيشترين مسئوليت ها بر عهده الگوهاي رفتاري بزرگسال است. بنابراين پدران و مادران و نزديکان کودکان و نوجوانان، به مثابه محبوبترين و مؤثرترين الگوهاي رفتاري در تعليم و تقويت مهارت هاي اجتماعي و يا پديدآيي کم رويي در ايشان به طور جدي سهيم هستند؛ چرا که بچه ها به طور مستقيم و غيرمستقيم از الگوهاي رفتاري بزرگسال در موقعيت هاي مختلف خانوادگي و نقش آفريني هاي اجتماعي ياد مي گيرند و با ايشان همانندسازي مي کنند.
لذا ترديدي نيست که در درمان کم رويي نوجوانان ، قبل از همه و بيشتر از اطرافيان و درمانگران، مسئوليت اصلي بر عهده ي مادران و پدران است. بديهي است هر کس که بخواهد کم رويي ديگران را برطرف سازد، مي بايست ابتدا خود درمانگري کند، يعني مطمئن شود که خودش از آدم هاي کمرو به شمار نمي آيد و از کفايت هاي اجتماعي و مهارت هاي مؤثر ارتباطي برخوردار است. اجتناب از غالب ساختن تکروي، عصبانيت ، پرخاشگري و ديکتاتور منشي در کانون خانواده، اين ارزشمندترين حلقه ي زنجيره ي اجتماع انسان ها، و تلاش در غني کردن پيوندهاي عاطفي، کلامي و ارتباطي ميان اعضاي خانواده و تقويت رغبت ها و انگيزه هاي معاشرت اجتماعي در بين کودکان خواهد بود، بلکه اصلي ترين گام در جهت درمان کم رويي و مؤثرترين روش پيشگيري از اختلالات رايج عاطفي و رفتاري آنان نيز همين است.
کم رويي با دارو برطرف نمي شود و اقدامات پزشکي و استفاده از داروهاي آرام بخش و تقويت کننده ها  تأثير مستقيمي بر کم رويي فرد ندارد. کم رويي اساساً رفتاري است اکتسابي و آموخته شده، و براي درمان و برطرف کردن آن بايد ياد زدايي صورت گيرد و رفتار تازه و مطلوب اجتماعي در فرد فراگير شود.
بر همه ي پدران و مادران، به خصوص کساني که فرزند کم رويي در خانه دارند فرض است که به رغم همه ي اشتغالات فکري و شغلي، کوشش کنند که در شبانه روز، ساعت و ساعاتي را صرفاً به گفت و گوهاي صميمي با کودکان و نوجوانان گوش جان سپردن به سخنان زيبا و دوست داشتني ايشان اختصاص دهند. بايد مواظب بود که مبادا تنوع برنامه هاي تلويزيوني و گذراندن اوقات فراغت در خانه به صورت کاملاً انفعالي وايستا، زمينه ساز کم رويي ها و کژروي ها در کودکان و نوجواناني که تشنه ي کلام شيرين و نگاه هاي محبت آميز اولياي خود هستند، نشود. (درصد قابل توجهي از کوکان و نوجواناني که دچار مشکلات گوناگون عاطفي و اختلالات رفتاري نظير: کم رويي، حساسيت فوق العاده، گوشه گيري، لجبازي  و پرخاشگري  مي باشند، متعلق به خانواده هايي هستند که به دلايل مختلف، به خصوص عادت به تماشاي برنامه هاي تلويزيوني، ويدئويي و استفاده از برنامه هاي ماهواره اي، فرصت برقراري ارتباط کلامي و عاطفي با يکديگر را ندارند و بعضاً ميانگين زمان گفت و گوهاي والدين با فرزندانشان به يک دقيقه در شبانه روز هم نمي رسد!)
توجه ويژه به فرزندان خانواده و تکريم شخصيت ايشان در گفت و شنودها، اظهار نظرها و تصميم گيري هاي خانوادگي بسيار حائز اهميت است. خانواده هايي که از نعمت وجودي فقط يک فرزند برخوردارند نيز بايد توجه داشته باشند که فرزند ايشان علاوه بر اين که نياز دارد با اولياي خود مصاحبت دلنشيني داشته باشد، لازم است از معاشرت و مصاحبت با کودکان و نوجوانان همسال خود نيز برخوردار شود و بر تجارب خوشايند اجتماعي خويش بيفزايد.
مسلماً فراهم کردن چنين تجارب ارزشمندي با نظارت، هدايت و حمايت رواني والدين فوق العاده مؤثر و مفيد است و در تربيت اجتماعي اين قبيل کودکان و درمان کم رويي احتمالي ايشان کاملاً مؤثر و مفيد خواهد بود.
هنر درماني
مشاهده ي بعضي از برنامه هاي نمايشي (برنامه هاي سينمايي و تلويزيوني، تئاتر، نمايش عروسکي و ...) که در آن کودک يا نوجوان کمرو نقش اصلي را عهده دار است و با تغيير نگرش، برانگيختگي رواني و تقويت اراده و خودباروي، به تدريج در گروه ها و عرصه هاي مختلف اجتماعي مشارکتي فعال پيدا مي کند و بعضاً رهبري گروه را نيز عهده دار مي شود، مي تواند در ذهن کودکان تماشاگر کمرو بسيار مؤثر واقع شود و در درمان کم رويي شان مفيد باشد؛ چرا که کودکان کمرو با قهرمان نمايش همانند سازي مي کنند و تلاش مي کنند که مثل او باشند.
همچنين تشويق کودک يا نوجوان کمرو براي شرکت در برنامه هاي نمايشي (در مراکز پيش دبستاني و مدارس) و ايفاي نقش هاي مؤثر به گونه اي که فشار رواني چنداني متوجه او نباشد، روش مناسبي براي کاهش اضطراب اجتماعي و درمان کم رويي خواهد بود.
فعاليت هاي اجتماعي و بازي هاي گروهي
ترغيب کودکان و نوجوانان کمرو براي مشارکت در فعاليت هاي مختلف دسته جمعي و بازي هاي گروهي مي تواند تأثير بسيار زيادي در کاهش اضطراب و افزايش مهارت اجتماعي ايشان داشته باشد. واضح است که ترغيب و تشويق کودکان کمرو براي شرکت فعال در برنامه هاي گروهي نظير: تهيه ي کاردستي  مشترک، آماده کردن پوستر يا روزنامه ي ديواري، مطالعه و مسابقه ي علمي، قصه گويي و داستان سرايي، اجراي برنامه ي نمايشي، شرکت در گروه سرود، ورزش ها و بازي هاي چند نفره، فعاليت هاي عمراني، فرهنگي و بسيجي و ... توجه به نقطه ي قوت و ويژگي مثبت و قابل تأييد و تشويق کودک و سوق دادن وي به طرف فعاليت هاي جمعي، به خصوص در مراحل اول در جمع هاي آشنا و صميمي و بعضاً کم سن و سال تر از طريق همان نقطه ي مثبت و قابل عرضه ي وي صورت مي گيرد. به نحوي که کودک يا نوجوان قادر مي شود در اولين تجارب گروهي خود از ويژگي مثبت و مهارت برتر خود بهره بگيرد و با تأثير توفيق نسبي در گروه و جلب تأييد ايشان، احساس خودپنداري و خود ارزشمندي اش تقويت گردد.
صحبت کردن، شعر خواندن، خاطره گفتن و نقل مطالب کتاب دلخواه، تعريف موضوع و محتواي يک فيلم سينمايي، اظهار نظر درباره ي مسائل خانوادگي و اجتماعي، قصه گويي و داستان سرايي، توضيح يک مسئله و يا تدريس يک موضوع درسي مورد علاقه توسط نوجوان يا بزرگسال کمرو به مخاطبان مختلف، به ترتيب اهميت و اقتدار ايشان از نظر فرد کمرو، از مخاطبان خردسال آشنا و صميمي نظير خواهرزاده ها، برادرزاده ها و فرزندان کوچک خانه و بستگان گرفته تا مخاطبان خردسال آشنا، اما غيرصميمي و غير فاميل؛ از مخاطبين خردسال غريبه تا مخاطبان همسال آشنا و صميمي؛ از مخاطبين همسال آشنا، اما غيرصميمي تا مخاطبان همسال غريبه؛ از مخاطبين بزرگسال آشنا و صميمي تا مخاطبان بزرگسال آشنا، اما غير فاميل و غير صميمي؛ و سرانجام از مخاطبين بزرگسال مقتدر و متنفذ، اما غير نقاد گرفته تا مخاطبان مقتدر، متنفذ و نقاد و برقراري و حفظ ارتباط بصري طبيعي با ايشان، با چهره اي گشاده و متبسم، صدايي محکم و مطمئن، با آرامش روان، اطمينان خاطر، اعتماد به نفس کامل و احساس خود ارزشمندي؛ مؤثرترين روش اصولي و تدريجي اضطراب زدايي و افزايش مهارت اجتماعي و درمان کم رويي است.
- افزايش خودآگاهي، تقويت خودپنداري مثبت و کاهش کم رويي
به راستي شما چقدر کمرو هستيد؟ کم رويي خودتان را چگونه ارزيابي مي کنيد؟ در چه مواقعي، چگونه و به چه ميزان دچار کم رويي مي شويد و علتش را چه چيز مي دانيد؟ وقتي دچار کم رويي مي شويد چه احساسي پيدا مي کنيد؟ در برخورد با چه کساني کمتر دچار کم رويي مي شويد؟ در کدام موقعيت ها و در حضور چه افرادي بيشتر دچار کم رويي مي شويد و چرا؟ در مقايسه با دوستان و اطرافيان، خودتان را چگونه ارزيابي مي کنيد؟ چه برداشتي از کم رويي خود داريد؟ آيا وقتي تنها هستيد باز هم احساس کم رويي داريد؟ چه احساسي پيدا مي کنيد؟
انديشه ي شما براي يافتن پاسخ هاي صريح و جامعه به اين قبيل سؤالات، گام مهمي است براي درک بهتر خود و شناخت ويژگي ها، توانمندي ها و نقاط قوتي که در خويش سراغ داريد.
بدون شک شما مي توانيد خودتان را تغيير دهيد، به شرط آن که بر اين باور باشيد که توان انجام اين کار را داريد. شما بايد تصور و برداشت مثبتي از خود داشته باشيد و ماهيت کم رويي خودتان را مورد ارزيابي و تحليل و تفسير قرار دهيد و با تقويت خودپنداري مثبت، احساس خود ارزشمندي و توسعه ي مهارت هاي خاص و موفقيت آميز اجتماعي نه تنها خودتان را تغيير دهيد و کم رويي تان را برطرف کنيد، بلکه در درمان کم رويي افراد ديگر نيز نقش مهمي را عهده دار شويد و به آنها کمک کنيد که خودشان را تغيير دهند و بر پديده ي ناميمون کم رويي غالب شوند.
براي اين که در درک بهتر و کشف وجود گرانقدر خود و برخورداري از خود پنداري تازه حرکت حدي داشته باشيد، دستورالعمل هاي زير را با دقت انجام دهيد.
الف) تصوير خودتان را بکشيد، (هر طور که مي توانيد) و سپس: به عکس خود نگاه کنيد. آيا تصوير شما تصوير کاملي است؟ آيا در قسمت يا نقطه اي از عکستان نقصي را مشاهده مي کنيد؟ آيا در تصوير خود حالت هيجاني مي بينيد؟ آيا وقتي که به خودتان خوب مي نگريد، خود را آدمي فعال مي يابيد يا فردي کاملاً منفعل و تحت فرمان ديگران؟
ب) به آيينه نگاه کنيد و تصوير وجود ارزشمندتان را در آن ارزيابي نماييد. دوباره به خودتان خوب نگاه کنيد.
با کدام حالت و چه قيافه اي مي توانيد تأثير بيشتري روي ديگران بگذاريد؟
ج) چنانچه براي شما يا خانواده تان مقدور است فيلمي از زندگي 24 ساعته ي خودتان تهيه کنيد و يا برنامه ي زندگي 24 ساعت گذشته ي خود را بر روي کاغذ بنويسيد و در ذهنتان مرور کنيد. در شرايط و موقعيت هاي گوناگون چه کرده ايد؟ چگونه؟ چرا؟ آيا مي توانستيد رفتار بهتري و مؤثرتري داشته باشيد؟ شما فردا و فرداها را پيش رو داريد، پس با ارزيابي مجدد از شخصيت و توانمندي هاي خود آمادگي تان را بيشتر کنيد. براي امنيت شخصي خود احترام و ارزش خاص قائل شويد، آن را حفظ کنيد.
د) براي زندگي روزانه ي خود برنامه ريزي کنيد. مطابق برنامه ي تعيين شده، روز خودتان را آغاز کنيد و بر همان اساس گام برداريد، سخن بگوييد، بپرسيد، تلفن کنيد، به محل، شخص يا اشخاصي که در نظر داريد مراجعه کنيد و کاملاً فعال باشيد.
ه) احساسات و خاطرات خود را درباره ي تجارب ناخوشايند ناشي از کم رويي تان بنويسيد.
و) برداشت و نگرشتان را نسبت به خانواده ي خود بنويسيد.
ز) براي خودتان نامه بنويسيد. بدون رودربايستي و با صراحت احساسات خويش را بر روي کاغذ آوريد، گله ها را بيان کنيد و انتظارات خود را يادآور شويد!
ح) اگر خودتان بر اين باور باشيد يا به شما بگويند که فقط يک ماه ديگر از حيات شما باقي است، عمر يک ماهه ي خودتان را چگونه خواهيد گذراند؟ چه مي کنيد؟ به کجاها مي رويد؟ چه مي گوييد؟ روي سخنتان بيشتر با چه کساني خواهد بود؟ آخرين کلامتان چه خواهد بود؟ آيا باز هم کمرو باقي خواهيد ماند؟
منابع
روان شناسي کم رويي و روش هاي درمان آن – تأليف غلامعلي افروز
روان شناسي و تربيت کودک و نوجوان - تأليف غلامعلي افروز
خود درمانگري در لکنت زبان - تأليف غلامعلي افروز
روان شناسي تربيتي کاربردي – تأليف غلامعلي افروز
مباحث عمده در روان پزشکي – ترجمه جواد وهاب زاده