مهناز که صحبتش با مهران پایان یافت، توافق کردند که مهریه را هفتاد و دو سکه ی بهار آزادی قرار دهند، تا نام هفتاد و دو شهید کربلا آن را متبرک کند . صحبت ها که پایان یافت، مادر مهناز با عصبانیت فریاد کشید: «در خانواده ی ما رسم نیست . دخترمان را که از سر راه نیاورده ایم . دختر عمه ی مهناز هفتصد تا انداخته، مهناز هم هفتصد تا می اندازد . همین » چشمان مهناز پر از اشک شد و سرمهران به زیر افتاد . بزرگ ترها بریدند و دوختند . پدر مهناز نیز، پوزخندی شیطانی برلبش نشست و روبه جمع گفت: «کی داده، کی گرفته!؟ اینا برای خاطر جمعیه .»

... این صحنه ی تلخ هرروز شاید صدها بار در میان خانواده ها تکرار می شود . صحنه ای که آغاز تراژدی اختلافات و نزاع های بعدی زنان و مردان است . «هیچ کسی تاکنون با مهریه ی سنگین زندگیش را حفظ نکرده » این جمله ای است که کارشناس حقوقی دادگستری بیان می کند . وی می گوید: «متاسفانه در خانواده مهریه ی به عنوان کلاس و دیسیپلین مطرح می شود، درحالی که مهریه یک نوع سرمایه برای زن به شمار می رود که در صورت فقدان شوهر بتواند با آن زندگی خود را بگذراند .» سید محمد موسویان در ادامه می گوید: «فلسفه ی نفقه و مهریه برای آن است که چون مرد شاغل است و مسؤول تامین زندگی و زن هم باید اداره ی خانه را برعهده داشته باشد و فرصتی برای امرار معاش ندارد . از این رو مرد موظف به پرداخت نفقه و مهریه است .» اما به راستی مهر و مهریه ازکجا آمده است .

تاریخچه مهریه

تاریخ نشان داده که ریشه های مهریه در ادیان گذشته نیز دیده می شود . مهر، کابین، دست پیمان، بضع صداق، شیربهاو روی گشای واژگانی هستند که در فارسی برای مهریه به کار رفته است . یکی از مورخان حقوق در توضیح اصل و ریشه ی واژه ی مهر، می نویسد: «اصل این لغت سامی و مشتق از «موهار» است که پس از انتقال از لغت عبری (قیمت و بهای زن) به زبان عربی، به عنوان «مهر» تغییر یافته است » (1)

مهر چیست؟

مهرالمسمی، مال معینی را گویند که به عنوان مهر و با توافق زوجین یانمایندگان آن ها تعیین می شود . این مال مصادیق متعددی دارد و هریک بسته به توان و تعهد مرد می تواند به عنوان مهر ملحوظ گردد . این مال می تواند مانند خانه، زمین، باغ، اتومبیل، عین معین باشد و خواه منفعت باشد، چنان که سکونت، یا اجاره بهای خانه ای رابرای مدت معین مهر قرار دهد و نیز ممکن است عمل و کاری باشد مثل تعلیم زبان خارجی، تعلیم رانندگی، هنر دوزندگی، آشپزی و ...

مهر و کمیت و مقدار آن در روایات:

روایات زیادی در بیان کمیت و مقدار مهریه وارد شده است که به صورت کلی آن چه در این میان بسیار جالب می رسد، سهل المؤونه بودن، آسان گیری، ناچیزبودن ارزش مادی اقلام مذکور، عدم توجه به زرق و برق های متعارف، قناعت، غلبه ی صبغه ی اخلاقی مهریه برجنبه ی حقوقی آن و برحذر داشتن عموم مومنین از تقاضای مهریه های سنگین می باشد . در این میان به ذکر چند حدیث در این باره اشاره می شود .

از امام صادق ( علیه السلام) پرسیدند: «مهر چیست؟» ایشان فرمودند: «مهر هر آن چیزی است که مردم به آن توافق کنند .» (2)

از پیامبر نقل می کنند که روزی جوان فقیری به نزد پیامبر آمد و عرض کرد: «با 160 درهم مهریه ازدواج کرده ام » رسول الله آن مهر را زیاد دانستند و فرمودند: «مثل این است که شما نقره را از دامن این کوه بدست می آورید؟» (3)

از امام صادق درباره ی مهر پرسیدند و ایشان مقدار آن را دوازده اوقیه و یک نش یا پانصد درهم ذکر کردند . (4)

در روایات دیگری از امام معصوم در تفسیر این دو واژه گفته شده است، مقدار اوقیه چهل درهم و مقدار نش بیست درهم است که مجموع دوازده اوقیه و یک نش پانصد درهم می شود . (5)

از امام صادق سؤال شد: «کمترین حد مهریه چیست؟» ایشان فرمودند: «پیمانه ای شکر یا شاخه ای نبات » (6)

در روایات زیادی کمی مهر را نشانه ی برکت زن و زیادی آن را نشانه ی شومی وی شمرده است . از حضرت علی ( علیه السلام) آمده است: «مهرها را سنگین نگیرید که این مایه ی عدوات و دشمنی است .» (7) درباره ی این حدیث گفته اند مطالبه ی مهر زیاد ازیک سو مانع از روی آوردن جوانان به ازدواج شرعی می شود که دشمنی پسران و خانواده های آن ها نسبت به دختران و خانواده ای ایشان رامنجر خواهد شد . علاوه براین تعهد و الزام شوهر به پرداخت مهریه ی سنگین به رغم توانایی بر ادای آن، به تیرگی روابط زوجین می انجامد و در هرصورت اولیای دختر عامل اصلی این تحمیل و تعهد می باشند که در صورت ناسازگاری و ضرورت طلاق، انگیزه ی توسل به حیله های غیر مجاز را برای افراد فراهم می سازد .

رسول خدا ( صلی الله علیه و آله) نیز فرموده اند: «مهر زنان را سنگین نگیرید چه آنکه مهر، باران رحمت خداست .» (8)

سید رضی رحمة الله علیه در توضیح این روایات فوق می نویسد: «این بیان استعاره از آن است که سازگاری زن و عمل او بر وفق اراده ی شوهر به این ها نیست که، برای اومهریه ی زیاد قرارداده شود . چه بسا زنی با مهرکم علاقه مندی و سازگاری زیادی نشان دهد . به همین جهت حضرت مهر را به باران تشبیه کرده اند . چرا که ممکن است بارانی، هرچند اندک بسیار به زمین بهره رساند و بالعکس بارانی زیاد در سرزمینی سیلی ویرانگر ایجاد کند .» در روایت دیگری از پیامبر آمده است: «بهترین زنان امت من زنی است که زیباییش بیشتر و مهرش کمتر باشد، مهرها را سنگین نگیرید، مهرو محبت را خدا باید فراهم سازد .» (10) از امام ششم نقل است «کم خرجی و آسان زایی برکات زن است و سنگینی هزینه و دشواررزایی از شومی اوست » (11) از امام رضا ( علیه السلام) نقل است: «به هنگام ازدواج مواظب باش مهر از مهرالسنه تجاوز نکند (پانصد درهم) که این مهر دختر پیامبر و زنان آن جناب است » (12)

مهر السنه چیست؟

در اصطلاح فقهی مهرالسنه همان مهریه ای است که پیامبر ( صلی الله علیه و آله) برای همسران خود تعیین فرمودند .

امام صادق به نقل از امام باقر ( علیه السلام) فرمودند: «رسول خدا هیچ یک از دختران و زنان خود را به مهری بیش از دوازده اوقیه و یک نش (پانصد درهم) تزویج نکردند» (13) یک کارشناس وقاضی دادگستری قم درباره ی مقدار درهم و میزان آن گفت: «پانصد درهم به قیمت امروز یک میلیون و دویست هزار تومان می شود» وی افزود: «این مقدار دقیقا برابر است با پانزده سکه ی طلای بهار آزادی که مقام معظم رهبری در عقدهایی که برای جوانان می خوانند، قید می کنند .»

مهر زیاد، روشی نامعقول!

در این میان آنچه که اولیاء دختران را وا می دارد تا مهرهای سنگین را برپسران تحمیل سازند، فقط چشم و هم چشمی و پز نیست، چه بسا بسیاری از پسران با رفتارهای غیر اخلاقی و ناسازگاری های زشت منجر به بالارفتن میزان مهریه می شوند، تا پایداری زندگی تضمین شود . در حالی که این روش کاملا نامعقول می باشد . به گفته ی کارشناسان حقوقی و اجتماعی، تحقیق در پیش ازدواج، در نظر گرفتن معیارهای دینی و اخلاقی و قناعت و ساده زیستی، گذشت و ایثار و توکل بر خدا مهم ترین عوامل پایداری خانواده ها در ازدواج به شمار می آیند .

دکتر مهدی شهیدی وکیل دادگستری و استاد دانشگاه با تایید موارد فوق گفت: «وقتی دختری با علم به اینکه همسرآینده اش جوانی است که قدرت پرداخت حتی پانصد هزار تومان را هم ندارد و مهریه ی پنج هزار سکه ای، آن هم به صورت عندالمطالبه، قرار می دهد; این مهریه از نظر حقوقی صحیح نیست . زیرا که او علم قطعی و تفصیلی به عدم امکان ایفای تعهد حین وقوع عقد را دارد که این به نوعی باعث مخدوش شدن قصد می شود .»

این وکیل دادگستری تاکید کرد: «در این نوع از عقدها، ازدواج درست است، اما مهر باطل است و باید مهرالمثل پرداخت شود»

وی با اشاره به نادرست بودن اتکا به مهریه ی سنگین جهت پایداری خانواده گفت: «اتکا به مهریه برای ایجاد ثبات یا آرامش در خانواده یا حراست از بقای آن، اندیشه ی معقول و درستی نیست .»

به هرحال آنچه که به نظر می رسد، آن است که شیوه ی امامان معصوم ( علیه السلام) و بزرگان اسلام در بوته ی فراموشی سپرده شده است و مهریه ی ازدواج به عنوان یک ابزار برای رفع شهوت چشم و هم چشمی و یک نوع شانیت و جایگاه اجتماعی کاذب تبدیل شده است .

پانوشت ها:

1 . الترما نینی، عبدالسلام; الزواج عندالعرب فی الجاهلیه و الاسلام - حلب دارالعلم العربی

2 . ابواب المهور - شیخ حر عاملی، ج 1

3 . شبلی، احمد . زندگی اجتماعی از دیدگاه اسلام

4 . ابواب المهور - شیخ حر عاملی، ج 2

5 . پیشین

6 . محمد باقر مجلسی - ابواب المهور

7 . شیخ حر عاملی پیشین

8 . محمد باقر مجلسی - پیشین

9 . حرعاملی - پیشین

10 . حرعاملی - پیشین

11 . حرعاملی - پیشین

12 . مستدرک - باب 4