عزت نفس و روشهاي افزايش آن در دانش آموزان(1)
 
عزت نفس عبارت است از احساس ارزشمند بودن. عزت نفس و خودارزشمندي از اساسي ترين عوامل رشد مطلوب شخصيت دانش آموزان محسوب مي شود. حس ارزشمند بودن هر فرد از مجموع افكار، احساس ها، عواطف و تجربيات او در طول زندگي ناشي مي شود. مجموعه برداشت ها و تجربه هايي كه فرد از خويش دارد، باعث مي شود كه نسبت به خود احساس خوشايند و يا بر عكس احساس ناخوشايندي داشته باشد. احساس ارزشمندي، واسطه اي از يك طرف ميان تجربه حمايت و كفايت اجتماعي دانش آموزان و از طرف ديگر جهت گيري انگيزشي و عاطفي وي در موقعيت تحصيلي است.
عزت نفس، از مهم ترين عوامل تعديل كننده فشارهاي رواني- اجتماعي بوده و بر زمينه هاي روابط خانوادگي، تعامل هاي اجتماعي، موفقيت هاي تحصيلي، تصور بدني و احساس خودارزشمندي كلي مبتني است و ميزان اهميت اين زمينه ها با توجه به تفاوت هاي فردي و رشد فرد تغيير مي كند. نحوه برخورد، پذيرش، دوست داشتن و مساعدت با دانش آموز، وي را براي ايفاي نقش هاي اجتماعي و برطرف ساختن نيازهايش ياري مي دهد. رشد و حفظ احساس ارزشمندي مثبت منحصراً برحسب تجربه دانش آموزان از احترام ديگران نسبت به ايشان در نظر گرفته مي شود.
ارتباط و پيوند افراد خانواده و رعايت احترام متقابل يكديگر، در سلامت رواني- جسماني دانش آموز تأثير بسزايي دارد، به گونه اي كه الگوهاي رفتاري وي را در بزرگسالي بنيان نهاده و موجبات امنيت خاطر و عزت نفس را در وي فراهم مي آورد. به تدريج كه كودكان به سوي نوجواني مي روند، پذيرش اجتماعي توسط همسالانشان نقش مهمتري نسبت به خانواده در شكل گيري عزت نفس كلي آنان ايفا مي كند.
هر چه خود ايده آل فرد با خود و يا خويشتن وي نزديكتر باشد، عزت نفس او بيشتر و شخصيت وي متعادل تر است.
خود ايده آل يا آرماني، مجموعه ويژگيهاي شخصي و شخصيتي است كه ما دوست داريم واجد آن باشيم. اين تمايل، ممكن است هدفي فردي و ذهني باشد كه ما در تخيّل خود مي خواهيم به آن دست يابيم و يا تصويري است كه ميل داريم از خود به ديگران نشان دهيم. خود ايده ال، ممكن است بسيار دور از واقعيت و غيرقابل دسترس باشد. خودپنداره نيز به معناي نگرش، ادراك و برداشتي است كه شخص از خود دارد و محور اصلي اين پندار، عبارت است از نام شخص، احساساتش نسبت به اندام و بدن خود، تصور ازكل بدن، جنسيت، سن و يا حتي طبقه اجتماعي- اقتصادي، مذهب، پيشرفت هاي فردي و يا هر عامل ديگري كه او را از ديگران جدا مي سازد.
اگر تصوّر از خود مثبت و نسبتاً متعادل باشد، شخص داراي سلامت رواني است.برعكس اگر خودپنداري شخص منفي و نامتعادل باشد او از لحاظ رواني ناسالم شناخته مي شود. تصوري كه فرد از خود دارد در تعيين روابط با ديگران نيز سهم عمده اي دارد.
تغييرات عزت نفس دانش آموزان را مي توان با دو عامل اصلي تبيين كرد:
1- تجربه قبلي آنان نسبت به حمايت ديگران.
2- احساس توانا بودن در حوزه هاي مهم زندگي. گذشته از اين تفاوت هاي مهم فردي به ميزان قابل توجهي در پيدايش عزت نفس كمك مي كنند.
دليل عمده ايجاد عزت نفس را بايد در رابطه فرد با جامعه اش و به ويژه در دوران پراهميت كودكي و نوجواني جستجو كرد. اين روابط عبارتند از:
الف) واكنش ديگران،
ب) مقايسه خود با ديگران،
ج) همانند سازي با الگوها،
د) نياز به احساس ارزش و عزت نفس.
كارآيي و اعتماد به نفس در دانش آموزاني به بهترين وجه رشد مي كند كه در خانواده هاي گرم و نوازشگر پرورش مي يابند، خانواده هايي كه در آنها، رفتار مسئولانه را پاداش مي دهند و همراه با آن، فعاليت هاي مستقل و تصميم گيري را نيز تشويق مي كنند.
به طور كلي عزت نفس دانش آموزان به چهار عامل بستگي دارد:
1- روابط دانش آموزان با والدينشان،
2- تأثير كنترل خود منفي دانش آموزان،
3 پذيرش خود،
4- سلوك اجتماعي و برقراري ارتباط با ديگران.
دانش آموزي كه احساس خوبي در مورد خودش دارد، بهتر مي تواند با مشكلات كنار بيايد. وي ممكن است به گونه اي با آنها مواجه شود كه گويي هرگز مشكل عمده اي برايش به وجود نيامده است. بهره مندي از عزت نفس، علاوه بر آن كه جزيي از سلامت رواني محسوب مي شود، با پيشرفت تحصيلي نيز مرتبط است.
دانش آموزي كه داراي عزت نفس است داراي ويژگيهاي زير است:
* مستقل عمل مي كند و خودش تصميم مي گيرد.
* مسئوليت پذير است.
* سريع و با اطمينان عمل مي كند
* به پيشرفتهايش افتخار مي كند.
* به چالش هاي جديد مشتاقانه روي مي آورد و با اطمينان خود را درگير آنها مي كند.
* دامنه وسيعي از هيجان ها و احساسات را نشان مي دهد.
* ناكامي را به خوبي تحمل مي كند.
* احساس مي كند كه مي تواند ديگران را تحت تأثير قرار دهد.
ادامه دارد....
نويسنده:زهرا فراهاني