نقش زمان
پيش از هر موضوعي بايد بدانيد که آرامش، خواب و استراحت کافي به خصوص در شب، چقدر در پرورش تواناييهاي ذهني و تمرکز حواس و حافظه شما مؤثر است. در هيچ شرايطي، نيمه شب مطالعه نکنيد. با اين توجيهات که: “من به مطالعه شبانه عادت دارم”، “سکوت منزل شب هنگام بيشتر است” و . . . خود را متقاعد نکنيد که شب مطالعه کنيد. چرا که شارژ عصبي و مغناطيسي بدن، شب هنگام انجام مي گيرد و شما با بي خوابي در شب، خود را از اين شارژ عصبي مغز محروم مي کنيد. بنابراين: هرچقدر هم که به مطالعه نيمه شب عادت داريد، از اين پس ديگر نيمه هاي شب مطالعه نکنيد. خودتان را عادت دهيد که روز يا اول شب مطالعه کنيد. ضمن آن که توجه داشته باشيد در هنگام خواب يا استراحت عميق شب آن که را که در طول روز خوانده ايد، پردازش ذهني مي شود و در مغز، عمل جايگزيني صورت مي گيرد. شما به هيچ وجه در هنگام خواب، وقت تلف نمي کنيد بلکه ذهن شما ناخودآگاه به تثبيت آموخته هاي روز مي پردازد.
همين طور مطالعه بلافاصله بعد از غذا خوردن، خود باعث عدم تمرکز مي شود. مغز شما براي فعاليتهاي ذهني بيش از همه به اکسيژن نياز دارد و اين اکسيژن را از خون مي گيرد و جريان خون شما پس از غذا خوردن تا حدود يک ساعت و نيم بيشتر متوجه اندامهاي گوارشي است تا مغز. به همين علت است که شما پس از غذا خوردن بيشتر تمايل داريد که استراحت کنيد تا اين که فعاليتهاي فکري انجام دهيد. دست کم تا يک ساعت بعد از صرف غذا از مطالعه کردن اجتناب کنيد.
ذهن شما مي تواند پس از مطالعه مدام در يک ساعت خاص از شبانه روز بعد از مدتي خود به خود در آن ساعت ويژه، جذب و فراگيري پيدا کند.
مسأله مهم ديگر در زمان مطالعه، مطالعه مرتب در زمانهاي خاص است. ضمن آن که شما از فرصتهاي خود براي مطالعه بيشترين استفاده را مي کنيد، خودتان را به مطالعه در ساعتهاي خاص هم شرطي کنيد. مثلاً صبحها به محض بيدار شدن، بعدازظهرها در ساعتي مشخص و يا ساعات اوليه شب. زمان خاصي را براي مطالعه در نظر بگيريد. ذهن شما مي تواند پس از مطالعه مدام در يک ساعت خاص از شبانه روز بعد از مدتي خود به خود در آن ساعت ويژه، جذب و فراگيري پيدا کند.
نقش حالتها در تمرکز حواس
براي هر رفتاري از لحاظ ذهني و جسمي بايد حالتهاي خاص داشته باشيد که با رفتارتان هماهنگ باشد. روان شناسي حالتها و رفتارها اين موضوع را به تفصيل شرح مي دهد.اگر مي خواهيد بجنگيد، ابتدا بايد حالت جنگيدن را به خود بگيريد. اگر مي خواهيد شاد باشيد، ابتدا بايد حالت شاد بودن را به خود بگيريد. اگر مي خواهيد انساني مصمم و با اعتماد به نفس باشيد، بايد حالتهاي اعتماد به نفس را در خود ايجاد کنيد. حالتها و رفتارها از همديگر به وجود مي آيند. يعني همان طور که وقتي شما شاد باشيد ناخودآگاه حالتهاي شاد بودن در شما پديدار مي شود، اگر هم حالتهاي شادي را در خود ايجاد کنيد يعني به خودتان بگوييد، ناخودآگاه احساس شادماني به شما دست خواهد داد. براي مطالعه نيز شما بايد حالت جذب و يادگيري داشته باشيد. با حالت خميده و خواب آلوده انتظار تمرکز و دقت فراوان از خود نداشته باشيد. در وضعيتهايي که براي مطالعه کردن مناسب نيست تمرکز حواس پيدا کردن دشوار و انتظار آن کاملاً غير معقول است.
هنگام هيجانهاي عصبي، ترس، خشم، اضطراب و کينه و ناراحتي نمي توان انتظار داشت که تمرکز بالايي داشته باشيم. چون در اين حالتها ذهن ما پيشاپيش متوجه و متمرکز برآن مسأله است که اين هيجانها را در ما ايجاد کرده است. همين طور در حالت شور و شوق و اشتياق فراوان هم نمي توانيد تمرکز حواس داشته باشيد و علت همان است. بچه هايي که زنگ تفريح در حياط مدرسه به بازيهاي مهيج مي پردازند و با همان شور و هيجان به کلاس درس مي آيند، گاهي تا نيم ساعت بعد از حضور در کلاس به حالت مناسب خود براي فراگيري دست نمي يابند و در اين مدت توجه و تمرکزشان هنوز به هيجان حياط مدرسه معطوف است. در حالت خستگي و بي خوابي هم نمي توانيد تمرکز حواس داشته باشيد. اين حالتها همه با حالت تمرکز حواس براي مطالعه، منافات دارند. بنابراين شما بايد ابتدا مسايل خود را تا حدي حل کنيد، استراحت کنيد، آرام شويد و پس از ايجاد حالت يادگيري، مطالعه را شروع کنيد.انتظار بيجا از خود نداشته باشيد. مسلم است که با حالتهاي منفي مانند خستگي، گرسنگي، بي خوابي و هيجان فراوان نمي توانيد تمرکزي عالي داشته باشيد و اين عدم تمرکز کاملاً طبيعي است.
بعضيها پس از يک ورزش سنگين، با همان خستگي و بدن عرق کرده، شروع مي کنند به کتاب خواندن و مطالعه و انتظار دارند که با اين هيجان تمرکز حواس هم داشته باشند و چون چنين چيزي امکان پذير نيست، مي گويند: حافظه ام ضعيف است. حواسم پرت است و . . .باز هم تأکيد مي کنيم ابتدا وضعيت جسمي و روحي خود را متعادل کنيد و سپس شروع به مطالعه کنيد.
اولويت بالاتر، مانع تمرکز
در مقالات مکرر گفتيم عوامل حواس پرتي خود را که در هنگام مطالعه به ذهنتان خطور مي کنند در جايي يادداشت کنيد که بلافاصله پس از مطالعه به آنها بپردازيد. اما گاهي اوقات يک موضوع مهم، ضروري و بسيار “دراولويت” به ذهنتان خطور مي کند که حتي با نوشتن آن وسواس ذهني کاهش پيدا نمي کند. در چنين مواردي، ما توصيه مي کنيم به جاي آن که تقلا کنيد که با همان وضعيت بد درس بخوانيد، به انجام همان کار با اولويت بالا بپردازيد. چون مطالعه با آن وضعيت بد، هم اضطراب شما را به دنبال دارد و هم بازده فکري شما را کاهش مي دهد.
اضطراب
يکي از عمده ترين مسائلي که باعث اضطراب مي شود، انباشته کردن دروس در شب امتحان است. مسلماً وقتي شما در طول سال تحصيلي مطالعه نمي کنيد و همه را براي شب امتحان انبار مي کنيد، با يک ضرب الاجل و فشار عصبي و اضطرابي مواجه مي شويد که بيش از هر عامل ديگري، ميزان تمرکز فکري و يادگيري شما را کاهش مي دهد.
متخصصان مطالعه و يادگيري به شدت اعتقاد دارند که مهمترين عامل تخريب حافظه و عدم دستيابي به يک تمرکز عالي، اضطراب است. برنامه ريزي درسي، مطالعه در طول سال تحصيلي و استفاده بهتر از زمان و البته آسودگي شب امتحان از تمام اضطرابهاي کاذب جلوگيري مي کند.
شما به هيچ وجه در هنگام خواب، وقت تلف نمي کنيد بلکه ذهن شما ناخودآگاه به تثبيت آموخته هاي روز مي پردازد.
تصوير ذهني مثبت
اضطراب، بسياري از اوقات هم از تصور نگران کننده شخص درباره خودش نشأت مي گيرد. يعني با اين که شما درس خود را مي خوانيد و اهل مطالعه هستيد، مدام تصور نگران کننده اي از خودتان در ذهن داريد که بازده فعاليت ذهني شما را کاهش مي دهد و به حافظه و تمرکز شما لطمه وارد مي کند. بهترين و آسان ترين شيوه براي مقابله با اين اضطراب کاذب انجام تمرينات تلقين تجسمي است که بي جهت ساده گرفته مي شود. صبحها پس از بيدار شدن، ظهرها پس از يک آرامش چند دقيقه اي و قبل از صرف ناهار و به ويژه شبها قبل از خواب به آسودگي دراز بکشيد، بدن را شل کنيد. چند نفس عميق بکشيد و با صداي بلند يا در ذهن خود چندين بار اين جملات را تکرار کنيد:
“من با تمرينات عالي ام، تمرکزم روز به روز بيشتر مي شود”
“من سرشار از قدرت تمرکز فوق العاده اي هستم”
“من سرشار از آرامشم و در اين آرامش، تمرکز جاري است”
“حافظه ام بسيار عالي است و روزبروز بهتر مي شود”
“در کليه امتحاناتم موفق هستم و هم اکنون نمرات عالي ام را مي بينم”
در اين لحظات، خود را در ذهن خود ببينيد. خود را در جلسه امتحان ببينيد که در نهايت آرامش نشسته ايد. برگه امتحان در دست شماست. همه جوابها را مي دانيد و به همه سؤالات با آرامش کامل و شادي فراوان جواب مي دهيد.
بعد از مدتي هم اعتماد به نفس و روحيه تان عالي مي شود و هم ميزان تمرکز، حافظه و يادگيري تان بهبود مي يابد.
يک هشدار مهم
وقتي شما درباره خودتان با عبارات منفي حرف مي زنيد، همه چيز را خراب مي کنيد. هرگز نگوييد حافظه ام خراب است. اصلاً هيچ چيز نمي فهمم. تمرکزم افتضاح است و.. با عبارات منفي به خود تلقين منفي نکردن اهميت بسيار بيشتري از تلقين مثبت دارد، يعني اگر از يک طرف تلقينات مثبت را به خود القا کنيد و از طرف ديگر در طول روز اين حرفهاي منفي را درباره خودتان بزنيد، عملاً تلقينات مثبت خود را بي نتيجه و بي اثر ساخته ايد. پس به هيچ عنوان حرف منفي نزنيد و تمرينات تلقين مثبت را هم انجام دهيد تا از تمرکز عالي برخوردار گرديد.