(Postnatal depression)
افسردگي پس از زايمان به دلايل متعدد به ويژه تغييرات هورموني بروز ميکند. در دوران بارداري، ترشح هورمون زنانه شامل استروژن و پروژسترون به طور چشمگيري افزايش مييابد، اما 24 ساعت پس از تولد نوزاد، ميزان ترشح اين دو هورمون شديداً کاهش مي يابد و به ميزان قبل از بارداري بازمي گردد. پژوهشها نشان ميدهد اين تغيير ناگهاني در ميزان ترشح هورمونها يکي از دلايل اصلي افسردگي پس از زايمان است.
چهار نوع افسردگي بعد از وضع حمل مشاهده مي شود که شامل موارد زير است:
1- پژمردگي رواني
در 80 درصد زناني که براي نخستين بار بچه دار ميشوند، نوعي افسردگي خفيف موسوم به پژمردگي مشاهده ميگردد. پژمردگي پس از زايمان موضوعي کاملا طبيعي است. اين افسردگي خفيف، معمولا چند روز تا چند هفته بعد از زايمان رخ ميدهد. عموما خود به خود بهبود مييابد و در عرض چند هفته به طور کامل و بدون درمان برطرف ميشود.
علائم اين افسردگي عبارت است از: غم و اندوه، خشم، اضطراب، زودرنجي و ناتواني، بدون علت گريه کردن و داشتن افکار منفي.
2- افسردگي پس از زايمان
نوع شديدتري از پژمردگي، که افسردگي پس از زايمان ناميده ميشود، تقريبا در 5 تا 20 درصد مادران مشاهده ميگردد. نشانه هاي آن شديدتر از پژمردگي است و در هر موقعي از نخستين سال پس از زايمان، روي ميدهد.
نشانه هاي آن عبارتند از: خستگي مداوم، لذت نبردن از زندگي، احساس بي عاطفگي، دوري گزيدن از خانواده و دوستان، عدم نگراني از وضع سلامت خود و بچه، نداشتن ميل جنسي، احساس شديد شکست و ناکارآمدي و نوسانات شديد خلقي.
مراجعه زودهنگام به پزشک، باعث بهبود سريعتر افسردگي پس از زايمان ميشود
درمان بسته به نيازهاي هر فرد متفاوت است، اما شامل رفتاردرماني و درمان با داروهاي ضد افسردگي خواهد بود.
 
3- فشار عصبي پس از ضربه روحي
اين اختلال رواني، در پي تولد بچه ايجاد شود. اين حالت، به يک وضع حمل دلخراش و تکان دهنده واقعي يا خيالي يا از يک واقعه دلخراش فراموش ناشدني در گذشته منشاء گرفته است.
علائم اين مشکل شبيه افسردگي پس از زايمان است، ولي با يک حادثه دلخراش در گذشته مرتبط است.
در صورت تشخيص زودهنگام، مشاوره رواني با متخصص، گاهي اوقات در کنار دارو درماني و آموزشهاي کاهش فشار عصبي به بهبود اين بيماري منجر ميگردد.
4- جنون پس از زايمان
مشکل ديگري که تازه مادران گاهي به آن دچار ميشوند، جنون پس از زايمان است که خوشبختانه پديده نادري است.
علائم آن، چند روز تا چند هفته بعد از وضع حمل آغاز شوند که عبارتند از: افسردگي شديد به همراه اضطراب حاد، افکار پريشان، ترس از آسيب زدن به خود يا بچه، توهم، عقايد يا گفته هاي نامعقول، بدبيني نسبت به اطرافيان يا هيستري (رفتار و حرکات عصبي).
هدف از درمان اين اختلال، در امان نگه داشتن مادر و کودک و کمک به حفظ حس کفايت و کارآمدي مادر در طول دوره بهبود ميباشد. اين بيماري نياز به کمک و مراقبتهاي پزشکي دارد.
علل افسردگي پس از زايمان چيست؟
- کاهش شديد هورمون هاي استروژن، پروژسترون و ساير هورمونهاي مادر هنگام تولد نوزاد
- استرسهاي جسمي و روحي
- عدم استراحت و خواب کافي
- به اندازه کافي غذا نخوردن
- کاهش اعتماد به نفس (به خاطر تغييرات جسمي که پس از زايمان به وجود ميآيد)
- دشواري در حفظ روابط اجتماعي
- اثر سوء تولد نوزاد بر روابط بين پدر و مادر. آنها وقت کمتري را به عنوان زوج با هم ميگذرانند.
- سقط جنين قبلي
- از دست دادن نزديکان
- مشکلات مالي و دردسرهاي محل اقامت
- تجربه قبلي افسردگي
- فقدان حمايت از جانب همسر يا ساير نزديکان
- نااميدي در خلال يک تولد آسيب زا
- بارداري ناخواسته
 
درمان افسردگي پس از زايمان چگونه است؟
* دارودرماني :
داروي ضد افسردگي. اگر در حال شير دادن به نوزاد خود هستند، پزشک تمهيدات ديگري بينديشد و يا در صورت لزوم، قطع شير دادن توسط خودتان را تجويز نمايد. اين داروها، حداقل دو هفته طول ميکشد تا تاثير خود را نشان دهند.
* درمانهاي روانشناختي:
مشاوره يکي از روشهاي درماني، موثر براي افسردگي بعد از زايمان است.
* درمانهاي حمايتي :
افسردگي خفيف پس از زايمان، با حمايت خانواده و دوستان به سرعت برطرف ميشود. در افسردگي شديد،بستري شدن در بيمارستان ضروري است.
 
پيشگيري از افسردگي پس از زايمان
- مادر بايد کودک خود را در اتاق جداگانهاي بخواباند.
- صحبت کردن با ساير مادران، امکان استفاده از همفکري و تجربه آنان را فراهم ميکند.
استراحت کافي تاثير قابل ملاحظهاي در سلامت جسم و روان دارد. براي جلوگيري از افسردگي بعداز زايمان، هر موقع بچه ميخوابد، مادر هم بخوابد تا دوره هاي استراحت او با کودک، تنظيم و همزمان شود
- مادر از ديگران براي نگهداري کودک کمک بخواهد.
- خوردن چند وعده مختصر در روز، براي مادر قابل تحملتر از سه وعده سنگين است.
- مصرف سبزي و ميوه به عنوان ميان وعده هاي سالم، به کنترل وزن هم کمک ميکند.
- ورزش سبک ميتواند مفيد باشد. در صورت امکان هر روز به مدت 30 دقيقه پياده روي سريع داشته باشيد.
- اگر هنگام پياده روي بچه را هم داخل کالسکه با خود ببريد، احساس لذت بيشتري مي کنيد.
- نرمش و کشش عضلات هنگام بازي و صحبت کردن با بچه ميتواند قدرت کشش عضلات شما را افزايش دهد.
- داشتن دوستان و آشناياني که احساسات شما را درک کنند، کمک به کاهش علائم افسردگي خواهد کرد.
 
پرسشنامه سنجش افسردگي
پرسشنامه را پر کرده و امتيازتان را جمع کنيد.
در طي 7 روز گذشته:
 
1- من توانستهام بخندم و قسمت خوشايند مسائل را ببينم.
الف) هميشه و مثل روزهاي قبل
 ب) اغلب اما نه مثل هميشه
ج)گاهي و کمتر از هميشه
 د) به ندرت
 
2- من به حوادث پيش رو با خوشبيني نگاه ميکنم.
الف) همان طور که هميشه بوده ام. 
ب) نه آن طور که هميشه بوده ام
ج) خيلي کمتر از هميشه 
د) به ندرت
 
3- وقتي اتفاقات بدي افتاده، من بيجهت خودم را سرزنش کرده ام.
الف) اکثر اوقات  
ب) گاهي اوقات
ج) به ندرت   
د) هيچوقت
 
4- بدون دليل مشخصي، نگران يا عصبي شده ام.
الف) هيچوقت  
ب) به ندرت
ج) گاهي اوقات 
د) اکثر اوقات
 
5- بدون دليل مشخصي، دچار ترس و وحشت شده ام.
الف) اکثر اوقات 
ب) گاهي اوقات
ج) به ندرت   
د) هيچوقت
 
6- مسائل هميشه از عهده من خارج بوده اند.
الف) بله، در اکثر موارد از عهده کارها بر نمي آيم.
ب) بله، در بعضي از موارد به خوبي از عهده کارها بر نمي آيم.
ج) خير، در اکثر موارد به خوبي از عهده کارها برمي آيم.
د)  خير، مثل هميشه به خوبي از عهده کارها برمي آيم.
 
7- اين قدر ناراحت بودهام که به سختي توانسته ام بخوابم.
الف) اکثر اوقات  
ب) گاهي اوقات
ج) به ندرت   
د) هيچوقت
 
8- احساس بدبختي و ناراحتي کرده ام.
الف) اکثر اوقات  
ب) گاهي اوقات
ج) به ندرت    
د) هيچ وقت
 
9- اين قدر ناراحت بودهام که گريه کرده ام.
الف) اکثر اوقات  
ب) گاهي اوقات
ج) به ندرت    
د) هيچ وقت
 
10- افکار خودکشي به سرم زده است.
الف) اکثر اوقات  
ب) گاهي اوقات
ج) به ندرت    
د) هيچ وقت
 
براي سؤالات 1 و 2 و 4 :
به گزينه الف) 0 امتياز؛ به گزينه ب) 1 امتياز؛ به گزينه ج) 2 امتياز و به گزينه د) 3 امتياز بدهيد.
 
براي سؤالات 3 و 5 تا 10 :
به گزينه الف) 3 امتياز؛ به گزينه ب) 2 امتياز؛ به گزينه ج) 1 امتياز و به گزينه د) 0 امتياز بدهيد.
 
نتيجه آزمون :
امتياز 12 و بالاتر، يا پاسخ مثبت به سوال 10 نشاندهنده افسردگي پس از زايمان و لزوم مراجعه به پزشک است.
فرآوري: مريم سجادپور
بخش سلامت تبيان
منابع :
سايت پزشکان بدون مرز
سايت پزشکان ايران