آداب غذا خوردن در اسلام به چند بخش، تقسيم مي شود:
بخش اوّل: مواردي که بايد هنگام خوردن غذا رعايت شوند و آنها عبارتند از:
الف. تدبّر در اين که انواع خوراکي هاي مورد نياز انسان، چگونه در نظام آفرينش پديد آمده اند؟ و چه عواملي دست به دست هم داده اند تا آنچه در سفره نهاده شده، آماده گردد که اکنون مي توان با ميل و اشتها از آن استفاده نمود.
ب. آغاز کردن خوردن غذا با نام و ياد آفريدگار مهربان که انواع غذاهاي مفيد را براي تامين نيازهاي انسان، در نظام آفرينش قرار داد. نيز تکرار نام خدا به هنگام خوردن هر نوع غذا و تکرار آن هرگاه که در ميان غذا خوردن، سخن گفته شود و همچنين شکرگزاري فراوان در هنگام خوردن.
ج. آغاز کردن غذا با نمک، البته در صورتي که خوردن نمک براي انسان ضرر نداشته باشد.
د. آغاز کردن از سبک ترين غذاها.
ه. نخوردن غذاي داغ و خوردن غذاي نيم گرم، پيش از آن که سرد شود.
و. خوردن با دست راست.
ز. کوچک گرفتن لقمه.
ح. خوب جويدن غذا.
ط. طولاني کردن نشستن بر سر سفره.
ي. گرامي داشتن نان و نگذاشتن آن زير ظرف غذا.
ک. استفاده کردن از آنچه از سفره مي ريزد. اين براي وقتي است که غذا در منزل ميل مي شود، آن هم در صورتي که آلوده نشده باشد؛ ولي اگر کسي دربيرون از منزل غذا ميل نمود، بهتر است که آنچه را از سفره مي ريزد، براي حيوانات بگذارد.
ل.دست کشيدن از خوردن غذا، پيش از سير شدنِ کامل و در حالي که مقداري از اشتها باقي است.
بخش دوم: اموري که هنگام غذا خوردن، ترک آنها شايسته است، و آنها عبارتند از:
الف. زياده روي در کيفيت و کميت خوراک.
ب. نکوهش غذايي که نسبت به آن بي ميل است.
ج. دميدن در غذا.
د. خوردن با دست چپ.
ه. خوردن با يک انگشت يا دو انگشت.
و. بلند آروغ زدن.
ز. پاک کردن کامل استخوان هاي موجود در غذا.
ح. آب خوردن در بين غذا.
ط. آب خوردن پس از خوردن گوشت.
ي. خوردن در حال سيري.
بخش سوم: حالاتي که غذا خوردن در آنها نکوهش شده است:
در اسلام، به طور کلي، ميل کردن غذا در حالات غير بهداشتي، يا به شيوه غير اخلاقي، مانند غذا خوردن به شيوه متکبران و يا به گونه اي که عرف جامعه برنمي تابد، نکوهيده است.
بخش چهارم: توصيه به هم غذا شدن با ديگران.
در روايات اسلامي، غذا خوردن به تنهايي، مذموم شناخته شده و توصيه شده که انسان هر قدر مي تواند، ديگران را در غذاي خود سهيم نمايد. نيز غذا خوردن با خانواده، خدمت گزاران و يتيمان، مورد تاکيد قرار گرفته است.
آدابي که رعايت آنها به هنگام غذا خوردن با ديگران ضروري است، عبارتند از:
الف. خوردن از قسمت جلوي خود.
ب. خوردن از اطراف ظرف و نه از وسط آن، در جايي که غذا براي همگان آماده شده است.
ج. نگاه نکردن به لقمه ديگران.
د. رعايت حقوق ديگران در آنچه بر سر سفره است.
ه. آغاز شدن غذا خوردن به وسيله صاحب سفره يا بهترين شخص حاضر بر سر سفره.
و. ادامه دادن صاحب سفره به خوردن تا سيرشدن همه کساني که بر سر سفره نشسته اند.
ز. بلند شدن از سر سفره، قبل از برچيدن آن.
آداب پايان غذا و برچيدن سفره
پايان غذا خوردن همانند آغاز آن، آدابي دارد که رعايت آنها براي سلامت جسم و جان، سودمند است. اين آداب رابه آداب عرفاني، اجتماعي و بهداشتي مي توان تقسيم کرد:
الف. آداب عرفاني عبارتند از: سپاسگزاري از ولي نعمت حقيقي که خداوند متعال است و دعا کردن براي برکت يافتن روزي.
ب. آداب اجتماعي عبارتند از: يادآوري گرسنگان و مسئوليتي که افراد سير در برابر آنان دارند و اقدام جهت کاستن فقر و گرسنگي از جامعه در حد توان.
ج. آداب بهداشتي عبارتند از: شستن دست ها، خلال کردن و مسواک زدن دندان ها، جارو کردن آنچه زير سفره ريخته است، مقداري استراحت بر پشت و نخوابيدن بلافاصله پس از خوردن غذا.
مذمّت پُرخوري در احاديث و روايات (2)
همانگونه که مي دانيد پُرخوري و چاقي احتمال ابتلا به بيماري هاي مزمن مانند بيماري هاي قلبي-عروقي، افزايش چربي هاي خون، فشار خون بالا، ديابت، ناراحتي مفاصل و ... را افزايش مي دهد. همچنين باعث مي شود فرد از نظر ظاهري داراي هيکلي نامتناسب شود که هنگام حضور در جمع افراد ، از نظر رواني دچار اضطراب و ناراحتي گردد.
آيين اسلام نيز انسان را از پُرخوري نهي و اعتدال در خوردن غذا را توصيه کرده است. در اين مطلب تعدادي از روايات و احاديث مربوط به پيامبر اسلام (ص) و امامان شيعه را براي شما آورده ايم که همگي بر کم خوري تاکيد مي کنند. البته منظور از کم خوري که در اين روايات آمده است، لاغري نيست ، بلکه منظور مصرف غذا به قدر نياز و احتياج بدن(متعادل) است تا فرد داراي بدني سالم و تندرست باشد. زيرا در حال حاضر بعضي افراد جوان به منظور داشتن هيکلي لاغر (به اصطلاح مانکني) خيلي کمتر از حد نيازشان غذا مي خورند که اين کار باعث مي شود دچار کمبود مواد مغذي شده و در آينده دچار مشکلات جسمي مانند پوکي استخوان ، کم خوني ، سردرد مزمن ، ضعف و سرگيجه و .... شوند.
باتوجه به احاديث و روايات پايين مي توان گفت اگر هر فردي واقعاً به توصيه هاي بهداشتي و سلامتي قرآن و ائمه عمل مي کرد، ميزان بيماري ها ومشکلات جسمي و روحي خيلي کمتر از اين بود.
رعايت اعتدال در خوردن غذا و کم خوري غيراز تاثير بر سلامت جسمي افراد ، بر سلامت روحي آنها نيز موثر است. در اينجا تاثيرات جسمي کم خوري را با عنوان "فوايد ظاهري کم خوري" و تاثيرات روحي و معنوي آن را با عنوان "فوايد باطني کم خوري" براي شما بيان مي کنيم. اميدواريم با توصيه به اين رهنمودهاي گرانقدر، همواره از جسمي سالم و روحي پُرنشاط برخوردار باشيد.
امام علي (ع): زندگي را براي خوردن مخواه، بلکه خوردن را براي زندگي بخواه.
* پيامبر خدا (ص): اگر ساکنان خانه اي به مقدار کم غذا بخورند، خانه شان نوراني مي گردد. (المعجم الأوسط،ج5، ص229، ح5165عن أبي هريره، کنزالعمّال، ج3، ص391، ح7093(
* پيامبرخدا(ص): هرکس که خداوند را بسيار تسبيح گويد و به بزرگي ياد کند و در عوض به مقدار کم بخورد و بياشامد و بخوابد، فرشتگان مشتاق او مي شوند. (تنبيه الخواطر، ج2، ص116(
* امام علي (ع) - در حکمت هاي منسوب به ايشان ــ : زندگي را براي خوردن مخواه، بلکه خوردن را براي زندگي بخواه. (شرح نهج البلاغه، ج 20، ص333، ح824(
* امام علي(ع) - در حکمت هاي منسوب به ايشان ــ : عاقل را بايسته است که به هنگام شيريني غذا، تلخي دارو را نيز به ياد داشته باشد.(شرح نهج البلاغه،ج20،ص272،ح 149(
فوايد ظاهري کم خوري:
الف ــ سلامت تن
پيامبر خدا (ص): مادر همه داروها، کم خوري است. (المواعظ العدديه، ص 213)
امام علي (ع): کم خوري، مانع بسياري از بيماري هاي جسم مي شود. (غررالحکم، 6768 ،عيون الحکم و المواعظ ، ص 370، ح 6248)
امام علي (ع): خوراک را کم کن تا بيماري ها را کم کني. (غرر الحکم، ح2336)
امام علي (ع): هر کس خوراکش کم باشد، دردهايش نيز کم است. (غررالحکم،ح8409،عيون الحکم والمواعظ، ص455،ح8220)
امام علي (ع): کم خوري، مايه گرامي داشتن بيشتر خويش است و سلامت را بيشتر استمرار مي بخشد. (غررالحکم،ح 6819،عيون الحکم والمواعظ،ص 370،ح 6240)
پيامبر خدا (ص): مادر همه داروها، کم خوري است.
امام علي (ع): هر کس در خوردن به کم بسنده کند، سلامتش بيشتر مي شود و انديشه اش به سامان مي رسد. (غررالحکم ، ح8803، عيون الحکم و المواعظ ، ص 437 ،ح7559)
امام علي (ع): سلامت تن، از کمي غذا و کمي آب است. (تحف العقول ، ص 172، بشاره المصطفي،ص 25 کلا هماعن کميل بن زياد، بحارالأنوار،ج66، ص425 ،ح41)
امام رضا (ص): اگر مردم در خوردن به کم بسنده مي داشتند، بدن هايشان سالم بود. (بحارالأنوار،ج66، ص 425 ،ح 41)
امام رضا (ع) : بدن همانند زمين پاک و آماده براي زراعت است که اگر در آباداني و آب دهي به آن مراقبت شود، به گونه اي که آب، نه بيشتر از نياز به آن برسد تا آن را غرق کند و نه از اندازه کمتر باشد تا آن را به خشکي گرفتار سازد، آباداني اش استمرار مي يابد و خرّمي اش بيشتر مي گردد و کشت آن برکت مي يابد؛ امّا اگر از آن غفلت شود، به تباهي مي گرايد و علف هرز در آن مي رويد. بدن چنين حکايتي دارد و تدبير آن در خوراک و نوشيدني، چنين است.[پس،] سامان و سلامت مي يابد و عافيت در آن، ريشه مي گسترد. بنگر که چه چيز با تو و با معده ات سازگار است و تن تو با چه چيز نيرو مي گيرد و چه خوردني و نوشيدني اي براي بدنت سالم تر است، همان را براي خويش مقرّر بدار و خوراک خود گير. (بحار الأنوار،ج62، ص310)
امام علي (ع): هر کس در خوردن به کم بسنده کند، سلامتي اش بيشتر مي شود و انديشه اش به سامان مي رسد.
ب ــ شادابي چهره
پيامبر خدا(ص): برادرم عيسي، از شهري گذر کرد که در آن، مرد و زني به يکديگر فرياد مي کشيدند. پرسيد:« شما را چه شده است؟
مرد گفت:اي پيامبر خدا! اين، زن من است و او را مشکلي نيست. زني درستکاراست؛ امّا دوست دارم از او جدا شوم.
عيسي گفت:« به هر حال، به من بگوي که او را چه مي شود?
مرد گفت: بي آن که کهنسال باشد، چهره اش بي طراوت است.
گفت: اي زن! آيا دوست داري ديگر بار، چهره ات پرطراوت شود
زن گفت: آري.
به او گفت: « چون غذا مي خوري، از سير شدن حذر کن؛ زيرا اگر غذا بر سينه سنگيني کند و از اندازه افزون شود، طراوت چهره از ميان مي رود».
آن زن، چنان کرد و ديگر بار، چهره اش طراوت يافت. (بحارالأنوار،ج14، ص320،ح26)
ج ــ طول عمر
لقمان(ع): اگر خوراک انسان اندک باشد، زياد زنده مي ماند. (المواعظ العدديه، 71)
فوايد باطني کم خوري را در مطلب بعدي به شما خواهيم گفت.

در مطلب قبل ، در مورد اثرات مفيد کم خوري در سلامت جسمي و ظاهري افراد صحبت کرديم. در اين مطلب تاثير کم خوردن غذا را در سلامت روحي و حالات معنوي بيان مي کنيم.
فوايد باطني کم خوري
الف ــ صفاي انديشه
امام علي (ع): هر کس خوراکش کم باشد، انديشه اش صفا مي يابد. (غرر الحکم، ح 8462 ،عيون الحکم و الواعظ ،ص456 ،ح 8236)
ب ــ فروغ دل
پيامبر خدا(ص): اگر کسي خوراک خود را کم کند، درونش از نور سرشار مي گردد. (الفردوس،ج1، ص290 ،ح1138 عن أبي هريره، کنز العمّال، ج15، ص 244،ح40772)
پيامبر اسلام(ص): اگر کسي مي خواهد خود را از دام شيطان رها کند، بايد چربي اضافي بدن خود را با کم خوردن غذا از بين ببرد، زيرا در اين صورت مي تواند به حضور فرشتگان نائل شود و به آنچه نزد خداست، صحيح و فراوان بينديشد.
ج ــ رهايي از شيطان
پيامبر خدا (ص): هر کس، از اين خرسند مي شود که خويش را از ابليس برهاند، بايد گوشت و چربي خود را با کم خوري، آب کند؛ چرا که با کم خوري، حضور فرشتگان و فراوان انديشيدن در آنچه نزد خداوند است، را به دست مي آورد. (الفردوس،ج3، ص536،ح5672عن ابن عبّاس)
پيامبر خدا (ص): با کمي خوراک و نوشيدني، با نفس خويش جهاد کنيد تا فرشتگان بر شما سايه بگسترند و شيطان از شما بگريزد. (تنبيه الخواطر،ج2،ص122)
پيامبر اسلام (ص): دوست داشتني ترين شما نزد خداوند، کم خوراک ترين و سبک بدن ترين شماست.
د ــ در آمدن به ملکوت آسمان ها
پيامبر خدا (ص): پشمينه بپوشيد و ميان بر بنديد و به گنجايش نيمه ي شکم بخوريد تا به ملکوت آسمان ها در آييد. (مکارم الأخلاق، ج1، ص252،ح750)
پيامبر خدا (ص): هر کس شکمش پُر باشد، به ملکوت آسمان ها و زمين راه نمي يابد. (تنبيه الخواطر،ج1، ص100عن ابن عبّاس(
ه ــ تقرب به درگاه خداوند
پيامبر خدا(ص): کاستن از خوراک، نزد خداوند، جايگاهي والا دارد. (تنبيه الخواطر،ج2، ص119)
پيامبر خدا (ص): دوست داشتني ترين شما نزد خداوند، کم خوراک ترين و سبک بدن ترين شماست. (کنز العمّال،ج15،ص261،ح40869)
امام صادق (ص): نزديک ترين حالت بنده به خداوند، هنگامي است که شکم وي، سبک باشد. (الکافي، ج6، ص269،ح4)
پيامبر خدا (ص): هر کس خوراکش اندک باشد، تنش سلامت و دلش صفا مي يابد؛ و هر کس خوراکش فراوان باشد، تنش بيمار و دلش سخت مي گردد.
و ــ مجموعه اي از منافع کم خوري
پيامبر خدا (ص): هر کس خوراکش اندک باشد، تنش سلامت و دلش صفا مي يابد؛ و هر کس خوراکش فراوان باشد، تنش بيمار و دلش سخت مي گردد. (بحارالأنوار، ج66، ص331، ح5)
امام علي(ع): بر شما باد ميانه روي در خوردني ها؛ چراکه اين کار، از اسراف دورتر است و مايه سلامت بيشتر تن مي گردد و در پرستش، بيشتر ياري مي رساند. (غررالحکم، ح6153، عيون الحکم والمواعظ، ص341، ح5833)
مصباح الشريعه ــ درحديثي که به امام صادق (ع)منسوب است ــ : کم خوري، در ميان هر طايفه اي، ستوده است؛ زيرا منفعت باطن و ظاهر، در آن است. (بحار الأنوار،ج66، ص337،ح33)