گروه هاي اصلي "هرم غذايي"
"ما در کتاب آفرينش بيان هيچ چيز را فروگذار نکرديم." (سوره انعام / آيه 38)
از ابعاد اعجاز آميز قرآن اين است که بر همه علوم مختلف که عقل و علم بشر هنوز به آن دست نيافته است، احاطه دارد.
اولياي گرامي اسلام نيز در 14 قرن قبل، نکات دقيق بهداشتي، تغذيه اي و طبي را به پيروان خود خاطر نشان کرده و براي درمان مردم از آنها استفاده کرده اند. خداوند در قرآن کريم در آيات متعددي (118 آيه) در مورد تغذيه با ما سخن گفته است. از جمله در آيه 88 سوره مائده آمده است:
"از آنچه خدا روزي شما قرار داده است؛ حلال و پاکيزه بخوريد."
روايات و احاديث متعددي نيز از ائمه معصومين (عليهم السلام) در اين رابطه بيان شده است. در روايتي امام محمد باقر(ع) غذا را نياز طبيعي هر فرد مي دانند و مي فرمايند: "خداي بزرگ آدمي را ميان تهي (داراي شکم) آفريد و ناگزير خوراک و آب مي خواهد." (کافي جلد 6 ص 287)
امام صادق(ع) در حديثي به مقوله غذا و خوردن آن و تقسيم بندي مواد غذايي به حلال و حرام، بر اساس مبداء توليد آنها اشاره نموده اند: آنهايي که از زمين روييده و خارج مي شوند و آنهايي که از حيوانات فراهم مي شوند.
آنهايي که از زمين خارج مي شوند به سه دسته: حبوبات و غلات ، ميوه ها و سبزيجات تقسيم بندي شده که مطابق با تقسيم بندي در کتب علمي جديد است. همچنين در اين راستا موضوع "هرم غذايي " نيز مورد توجه قرار گرفته است.
اين مقاله به بيان برخي از آيات و رواياتي که درباره ي 5 گروه اصلي "هرم غذايي" (که هر گروه قسمتي از نيازهاي بدن را تأمين مي کنند) هستند، مي پردازد.
1- گروه نان و غلات
"تن آدمي بر نان استوار شده است." (امام صادق(ع) کافي ج 6 ص (287
"خدايا به نان ما برکت ده و ميان ما و آن جدايي مينداز که اگر نان نبود نه مي توانستيم روزه بگيريم؛ نه نماز بخوانيم و نه ديگر واجبات پروردگار خويش را به جاي آوريم." (پيامبر اکرم (ص)؛ کافي ج 6؛ ص 2877)
"اصل معاش آدمي و زندگي او، نان است و آب." (امام صادق(ع) بحار ج 3 ص 87)
2- سبزيجات
" و زمين را شکافتيم و در آن دانه ها، انگور ، سبزي هاي خوردني، زيتون، خرما ، باغ هاي درخت و ميوه و علف را رويانيديم تا شما و چهارپايان تان از آنها بهره ببريد." (سوره عبس آيات 26تا32 )
"هر چيزي را زينتي است و زينت سفره، سبزي است." (امام صادق(ع)؛ بحار ج 66 ص 199)
3- ميوه ها
" و اوست که باغ هايي نيازمند به داربست و بي نياز از داربست را آفريد و درخت خرما و کشتزارهايي با طعم هاي گوناگون و زيتون و انار، همانند و در عين حال ناهمانند، آفريد، تا وقتي ثمره آوردند از آنها بخوريد و در روز درو، حق آنها را نيز بپردازيد و اسراف نکنيد که خدا اسراف کاران را دوست ندارد." (سوره انعام آيه 141)
"مرد بايد از هر ميوه اي (ميوه متداول) براي خانواده اش تهيه نمايد" (امام صادق (ع) کافي جلد 5 ص 511)
4- شير و لبنيات
"براي شما در چهارپايان، عبرتي است. از شيري که در شکمشان هست سيرابتان مي کنيم و از آنها سودهاي بسيار مي بريد و از آنها مي خوريد" (سوره مومنون آيه 21)
"شير بخور چرا که گوشت مي روياند و استخوان را محکم مي کند." (امام صادق(ع) کافي ج 6 ص 336)
"پنير، لقمه غذايي خوبي است." (امام صادق (ع) وسايل الشيعه ج 17 ص (94
"چنانچه مسلماني ضعف بدني پيدا کرد، لبنيات را به همراه گوشت (يا کباب) بخورد، زيرا خداوند در آنها موجبات توانمندي و نيرومندي را قرار داده است." (حضرت علي(ع) بحار ج 66 ص 69)
5- گوشت
" و چهار پايان را آفريد، در حالي که در آنها براي شما، وسيله پوشش و منافع ديگري است و از گوشت آنها مي خوريد." (سوره نحل آيه5)
" اوست که دريا را رام کرد تا از آن گوشت تازه بخوريد و زيورهايي بيرون آوريد و خويشتن را بدان بياراييد و کشتي ها را ببيني که دريا را مي شکافند و پيش مي روند تا از فضل خدا روزي طلبند؛ باشد که سپاس گوييد." (سوره نحل آيه 14)
" خوردن گوشت موجب ازدياد و تقويت قواي بينايي و شنوايي و نيز قوت مي شود." (امام صادق(ع) کافي ج 5 ص 511)
" بر شما باد خوردن ماهي که اگر بي نان بخوريد کافي است و اگر با نان بخوريد گواراست." امام موسي کاظم (ع) ( بحار ج 65 ص 207)
تغذيه در آموزه‏هاي ديني
رهنمودهاي اسلام در رابطه با تغذيه، تنها سلامت جسم را تضمين نمي ‏کند، بلکه تضمين کننده ي سلامت روح انسان‏ ها نيز مي‏ باشد. از آن جايي که عقل و علم به همه ي رازهاي آفرينش احاطه ندارد، ممکن است حکمت برخي از رهنمودهاي اسلام براي دانش امروز مجهول باشد، ولي اين به معناي بي ‏دليل بودن آن رهنمودها نيست؛ چنان چه فلسفه ي تعدادي از احکام اسلام در گذشته ناشناخته بود و امروز، علم به راز آن ها پي برده است.
اين مقاله به اختصار به برخي از رهنمودهاي اسلام در رابطه با "غذاهاي حلال و حرام" و اهميت غذاي حلال در جهان امروز مي ‏پردازد.
غذاي حلال
امام رضا عليه‏ السلام در روايتي مي ‏فرمايند: "خداوند تبارک و تعالي هيچ خوردني و نوشيدني را حلال نکرده مگر آن که در آن منفعت و مصلحت بوده است و هيچ خوردني و نوشيدني را حرام نکرده مگر آن که در آن زيان و نابودي و فساد بوده است. پس هر چيز سودمند و نيروبخش جسم که باعث تقويت بدن مي ‏باشد، حلال شده و هر چيزي که قواي جسماني را از بين ببرد و يا موجب مرگ شود، حرام است." (مستدرک الوسايل، جلد 16، صفحه 233)
نخستين و مهم ‏ترين رهنمود اسلام درباره ي مواد غذايي مصرفي اين است که "حلال" باشند؛ بدين معنا که:
* مشروع باشد و در راه تهيه ي آن حقوق ديگران تضييع نشده باشد.
* پاک بوده و از آنچه پاک است تهيه شده باشد. به عبارت ديگر، از آنچه اسلام ممنوع کرده (مانند گوشت مردار يا گوشت حيوانات حرام گوشت) نباشد.
* براي مصرف ‏کننده زيان بار نباشد.
* در ظروف طلا و نقره صرف نشود يا سفره ‏اي که مشروبات الکلي در آن قرار دارد، نباشد.
غذاي حرام
خداوند خوردن اجزاي بدن بعضي حيوانات و خوردن برخي گياهان را براي ما حرام کرده است. خوردن حيوانات مرده، ماهي ‏هاي بدون فلس و پرندگاني که چنگال دارند، جايز نيست.
همچنين خوردن بخش ‏هايي از بدن حيوانات حلال‏ گوشت، مانند: خون، نخاع، مثانه، طحال و کُره ي چشم حرام است.
در بين گياهان نيز تمام ميوه‏ ها، سبزي ‏ها، مغزها و دانه‏ ها و حبوبات حلال‏ هستند، به جز آن هايي که زيان ‏آور و سمي هستند.
همچنين خوردن آن چه متعلق به ديگران است، بدون رضايت آن ها، و نيز چيزي که خمس يا زکات آن پرداخت نشده است، و خوردن گوشت خوک و نوشيدن مشروبات الکلي نيز حرام است. در ادامه برخي از آيات قرآن در رابطه با "خوردن گوشت خوک و مشروبات الکلي" و بعضي مضرات مصرف آن ها بيان مي ‏شود:
گوشت خوک:
خداوند در قرآن صريحا به "حرمت خوردن گوشت خوک" اشاره کرده است:
"خوردن گوشت مُردار، خون و گوشت خوک بر شما حرام است." (سوره مائده آيه 3)
* بيماري ‏هايي که از طريق انگل‏ هايي به نام "بالانتي ديوم" (Balantidium ) که در امعاي خوک موجود است و "کرم کدوي خوک" که در عضلات و مغز خوک وجود دارد و "کرم تري شينوز" (Trichinose ) که در گوشت خوک است، به انسان منتقل مي ‏شود، علي‏ رغم شيوع آن در تمام دنيا، خصوصاً آمريکا و اروپا، در کشورهاي مسلمان به دليل حرام بودن گوشت خوک بسيار نادر است.
* در ضمن به دليل ميزان بالاي چربي و اسيد اوريک موجود در گوشت خوک، ابتلا به بيماري‏ هايي مانند تصلب شرايين، نقرس و مسموميت غذايي در مصرف ‏کنندگان اين گوشت زياد است.
* حتي اگر با اعمال فرآيند حرارتي يا برودتي بتوان ميکروب ‏ها را از بين برد، اثر يا خاصيت طبيعي غذاها که به سردي و گرمي معروف شده است، از بين نمي‏ رود و با مصرف گوشت خوک که حيواني کثيف، شهوت ران و پُرخور است، اين خصوصيات به انسان منتقل شده و سبب زايل شدن مقام انسانيت از جهات مختلف مي ‏شود و يکي از علت‏ هاي حرمت آن، همين موضوع مي ‏باشد.
مشروبات الکلي:
در مورد حرمت نوشيدن مشروبات الکلي نيز آيات 90 و 91 سوره مائده و آيه 219 سوره بقره تصريح دارد.
* خداوند در سوره مائده شراب را پليد و نوشيدن آن را از اعمال شيطان ذکر کرده که نوشيدن آن، موجب ايجاد دشمني و کينه بين افراد، فراموشي ياد خدا و نماز مي‏ شود.
* مصرف مشروبات الکلي عوارض نامطلوب متعددي نيز بر بدن دارد. از جمله سبب آسيب‏ هاي مخاطي مري، کاهش حرکت معده و افزايش ترشح اسيد معده، کاهش جذب آب و ويتامين‏ها و اسيدهاي آمينه، بزرگ شدن کبد و جمع شدن چربي در بافت ‏هاي کبد و در نهايت تخريب کبد مي‏ شود.
* همچنين موجب اختلال شخصيت، فراموشي‏ هاي موقت، هذيان و بدگماني نسبت به اطرافيان، برخي اختلال ‏هاي رواني، ضعف عضلاني و اشکال در عضلات چشمي مي ‏شود.
فراگير شدن غذاي حلال در جهان امروزي
در حال حاضر غذاهاي حلال در بسياري از کشورها شناخته شده است که ريشه ي اصلي آن در خاورميانه و آسيا مي ‏باشد. در اروپا( با پنجاه ميليون مسلمان)، آمريکا و استراليا هم اين روند ديده مي ‏شود.
همچنين توليد غذاي حلال در رستوران ‏هاي پيشرفته غيراسلامي نيز مورد توجه قرار گرفته است؛ به‏ عنوان مثال در چندين فرودگاه شهر مسکو رستوران حلال داير شده که حتي غيرمسلمانان هم به استفاده از آن تمايل دارند.
در حال حاضر کشور مالزي به عنوان شاخص‏‏ ترين کشور مسلمان در زمينه ي تجارت مواد غذايي حلال در جهان شناخته شده است. البته اين دسته از توليدات شامل کالاهايي مي ‏شوند که در آن ها موادي که از نظر دين اسلام حرام هستند، استفاده نشده است(مثل گوشت خوک و الکل)؛ اما نکته ديگر اين که توليد و ارائه ي آن هم بايد طبق قوانين اسلامي باشد، (مثلا دام بايد در کشتارگاه‏ها به صورت کاملا اسلامي ذبح گردد).
هم اکنون تقريبا 70 درصد از مسلمانان جهان به دنبال استانداردهاي حلال مي‏ باشند و به احتمال زياد اين ميزان در آينده افزايش مي‏ يابد. نکته ي مهم اين است که اقلام غذايي که به طور صحيح و پيشرو به عنوان حلال ارائه مي ‏شوند، اطمينان مصرف‏ کننده را جلب خواهند کرد. در واقع نشان يا گواهي حلال، خود يک بيمه يا اطمينان بيشتر براي کالا خواهد بود.
اقدامات انجام شده در ايران
در کشور ما، کانون انجمن ‏هاي صنفي صنايع غذايي با همکاري مرکز تحقيقات و اطلاع ‏رساني اتاق‏ اسلامي، اطلاع‏ رساني به انجمن ‏هاي صنفي صنعت غذا و تمرکز بر موضوع تجارت مواد غذايي حلال را در دستور کار خود قرار داده است و ده‏ها واحد صنايع غذايي و خدماتي در نوبت ارزيابي و بازرسي جهت دريافت نشان و گواهي حلال مي ‏باشند.
در اين راستا اولين همايش غذاي حلال در فروردين ماه سال 1387 در تهران برگزار شد که در پايان اين نوشتار به برخي از مفاد قطعنامه آن اشاره مي‏ شود:
* تشکيل شوراي سياستگذاري متشکل از کليه سازمان ‏ها، انجمن‏ ها و ارگان ‏هاي ذيربط و مرتبط با امر غذاي حلال.
* تدوين نظامنامه جامع غذاي حلال که در برگيرنده کليه امور مربوطه باشد.
* تشکيل انجمن توليد کنندگان غذاي حلال.
* جمع‏ بندي و تدوين فتاواي فقها در مورد غذاهاي حلال.
* تدوين قوانين و مقررات و ضوابط مربوط به اعطاي نشان حلال.
* صدور نشان حلال به صورت منسجم و از طريق يک مرکز واحد.