دانه هايم ، درمان كننده بيماريهاي سينه است . تب بر هستم و دل درد را نيز برطرف مي كنم . زياده روي در خوردن من توليد سنگ مثانه مي كند براي تصفيه خون ، از من استفاده كنيد. با شير و روغن ، مزاج را لينت مي دهم . نفخ شكم و دل پيچه را مي توانيد با من درمان كنيد...
فارسي من ارزن است ، اعراب به من دخن گويند. در آذربايجان به من دري بر وزن قري (قوري ) و در فارس الم گويند. برادري دارم كه در فارسي به آن گاورس ، در شيراز به آن گال گويند. اعراب آن را معرب كرده جاورس گويند و در تهران به ارزن آتني معروف است . من و گاورس انواع مختلف داريم ، من بيشتر در آذربايجان ، بادغيس و بلوچستان بطور خودرو به عمل مي آيم و در اكثر زمينهاي كم قوت و شني كاشته مي شوم ، و برادرم گاورس در آذربايجان ، يزد، بلوچستان و مازندران كاشته مي شود. من و برادرم گونه هاي مختلف داريم و من بيشتر به غذاي پرندگان مي رسم ، قدرت غذايي من كمتر از گاورس و فوايد طبي من بيشتر از آن است و از قديم خواص دارويي من مورد توجه بوده است . چنانچه يكي از رجال عرب مي نويسد: من در مدينه دچار اسهال سخت شدم ، حضرت صادق به من دستور دادند كه ارزن را با كمي زيره به صورت قاووت در آورده ميل نمايم . من به اين دستور عمل كرده ام و معالجه گرديدم . دانه هاي من درشت و پوست آنها سخت تر از دانه هاي گاورس است . كارخانه هاي داروسازي آلمان چندين داروي اختصاصي از دانه هاي من جهت درمان بيماريهاي سينه ، اسهال و تب مي سازند، در روسيه نوعي الكل از من مي گيرند. دانه هاي گاورس چون پوستشان نرمتر است ، در بعضي از شهرهاي ايران به مصرف تهيه نان مي رسد و در اروپا از آن نوعي آبجو به نام ((دوئو)) و نوعي نوشابه به نام ((كوسكو)) مي سازند. دانه هاي مقشر من شكم روش را بند مي آورد و پيشاب را زياد مي كند، ولي چون داراي پوستي سخت و سلولز زياد هستند براي تهيه نان صلاحيت ندارند. مقشر من با شير و روغن تازه لينت مي دهد، و شهوت را زياد مي كند. پزشكان سنتي ايران عقيده داشتند كه زياده روي در خوردن ارزن توليد سنگ مثانه مي نمايد. چنانچه آرد ارزن يا گاورس را در روغن پخته و آن را در حمامي گرم بر شكم بمالند و بنشينند تا عرق كنند و يا آنكه پارچه اي را در اين روغن آغشته و آن را گرم گرم بر شكم بنديد، نفخ شكم و دل پيچه و دل درد را برطرف مي كند. ماليدن اين روغن براي درمان بواسير و نواسير مفيد است ، اگر گاورس را با شير بپزند تا حليم شود، خوردن آن خون را تصفيه مي كند. بد نيست بدانيد كه ارزن و گاورس با اينكه به هم شباهت زياد دارند، و اكثر مردم آنها را يكي مي دانند، از نظر تركيبات غذايي يكسان نيستند و نوع نشاسته آنها با هم فرق دارد. نسبت نشاسته در گاورس بيشتر و نسبت سلولز در ارزن زيادتر است ، روغن دانه هاي گاورس سبكتر از روغن موجود در دانه هاي ارزن است ، مواد معدني ارزن بيشتر از مواد معدني گاورس مي باشد، اين نكته قابل توجه است كه در دهات بين يزد و كاشان - بين يزد و كرمان كه نان خود را با آرد گاورس درست مي كنند اشخاص سالمند كه سن آنها از صد سال بيشتر بوده و غالبا تندرست و با نشاط مي باشند، خيلي زياد ديده مي شوند. نويسنده كتاب زبان خوراكيها كه روي علل طولاني شدن عمر آنها مطالعه كرده است ، چنين مي نويسد: اينها با اينكه جزو طبقات زحمتكش بوده و كار و كوشش را تا آخر عمر ادامه مي دهند، معذالك غذايي بسيار ساده و كم قوت دارند. نان آنها بيشتر با آرد گاورس تهيه مي شود و گوشت و چربي خيلي كم و به ندرت مصرف مي كند و در عوض از لبنيات و سبزيهاي گوناگون مخصوصا سبزيهاي صحرايي و خودرو زياد استفاده مي كنند. نان گاورس قدرت غذايي زيادي ندارد، و حرارت بدن را بالا نمي برد و دير هضم مي باشد، كسي كه نان گاورس مي خورد بايد حتما كار و فعاليت داشته باشد تا غذايش هضم شود و چون اشتها را سد مي نمايد، ميل به خوردن غذاهاي ديگر ندارد. خوشبختانه نان گاورس نه تنها براي معده مضر نيست ، بلكه يبوست را هم معالجه مي كند و چون اين غله در معده زياد مي ماند. و به تدريج جذب بدن شده و نيروي لازم را مي دهد، چيزي از آن ذخيره نمي شود، و به همين جهت است كه اينها همگي قلمي و لاغر اندام مي باشند و استخواني محكم دارند. فشار خونشان زياد نيست ، و حرارت بدنشان از 37 درجه كمتر است . ضربان قلب آنها كندتر از اشخاص ديگر است . هرگز دچار زيادي چربي خون ، تصلب شرائين نمي شوند و بطوري كه مي گويند در بين آنها كسي به سرطان مبتلا نشده است .