مفهوم واژه توريسم:

گردشگري معال فارسي و كاملاً دقيق واژه Tourism در زبانهاي انگليسي، فرانسه و آلماني است كه بصورت مصطلح در زبان فارسي بصورت جهانگردي ترجمه شده است. ريشه اين واژه از اصطلاح Tornus يوناني و لاتين گرفته شده كه يكي از معاني آن گردش كردن و يا گشتن است و با پسوند Ism يا گري بصورت اسم مصدر Tourism يا گردشگري در آمده است.

اصطلاح «توريست» (Tourist) از قرن نوزدهم معمول شده است. در آن زمان اشراف زادگان فرانسه مي بايست براي تکميل تحصيلات و کسب تجربه هاي لازم زندگي، اقدام به مسافرت مي نمودند. اين جوانان در آن زمان توريست ناميده مي شدند و بعدها در فرانسه اين اصطلاح در مورد کساني به کار مي رفت که براي سرگرمي ، وقت گذراني و گردش به فرانسه سفر مي کردند و بعداً با تعميم بيشتر به کساني اطلاق مي شد که اصولاً به اين منظور به سفر مي رفتند. کم کم کلمه توريست به بعضي زبانهاي ديگر نيز وارد شد و از آن واژه توريسم (Tourism) بوجود آمد. از همان زمان توريسم و توريست به بعضي از مسافرتها و مسافريني گفته مي شود که هدف آنها استراحت و گردش و سرگرمي و آشنايي با مردم بود و نه کسب درآمد و اشتغال به کار.

در زبان فارسي کلمه « سياح» در گذشته به کساني گفته مي شد که با هدف و منظور شخصي دست به سفر مي زدند؛ مانند ناصر خسرو و سعدي، و اين واژه در زبان فارسي تا نيمه اول قرن بيستم در معني فوق به کار ميرفت تا آنکه دو واژه جهانگرد و جهانگردي جاي آن را گرفت.

واژه جهانگردي به اين سبب که در معني خود عبور از مرزهاي سياسي و سفر به ديگر کشورها را تداعي مي کند ، نمي تواند معني کامل توريسم را ادا نمايد. زيرا توريست ها به دو گروه توريستهاي خارجي و توريستهاي داخلي تقسيم مي شوند که واژه جهانگرد بيشتر در تعريف توريستهاي خارجي کاربرد دارد. در صورتي که توريستهاي داخلي نيز بايد در واژه گزيني فارسي کلمه توريست گنجانده شود. از اين رو واژه « گردشگر» رساتر از واژه جهانگرد بوده و گوياي اصطلاح توريست مي باشد.

تعريف توريست يا گردشگر:

در شناخت توريست يا گردشگر تعاريف مختلفي از سوي سازمانها و افراد مختلف ارائه شده است که ذيلاً به بخشي از آن اشاره مي گردد.

واژه «توريسم» (Tourism) به مجموعه مسافرتهايي گفته مي شود كه بين مبدأ و مقصدي با انگيزه هاي استراحتي، تفريحي، تفرجي، ورزشي، ديداري، تجاري، فرهنگي و يا گذران اوقات فراغت انجام مي گيرد و در آن شخص توريست در مقصد اشتغال و اقامت دائم ندارد.

در سال 1925 کميته مخصوص آمارگيري مجمع ملل افراد زير را توريست شناخت:

1- کساني که براي تفريح و دلايل شخصي با مقاصد پزشکي و درماني سفر مي کنند.

2- کساني که براي شرکت در کنفرانسها، نمايشگاهها، مراسمات مذهبي، مسابقات ورزشي و از اين قبيل به کشورهاي ديگر سفر ميکنند.

3- کساني که به منظور بازار يابي و امور بازرگاني مسافرت مي کنند.

4- افرادي که با کشتي مسافرت مي کنند و در بندري در مسير راه تا 24 ساعت اقامت مي نمايند.

در سال 1937 نيز کميته ويژه اي در رم جهت بررسي پاره اي از مسائل صنعت توريسم تشکيل گرديد و تعريفي به اين شرح از توريست  ارائه داد:

« افرادي که در يک دوره 24 ساعته يا بيشتر به يک کشور خارجي سفر مي کنند توريست خوانده مي شوند»

اين کميته مسافرتهاي زير را به عنوان حرکتهاي توريستي به شمار آورد:

1- افرادي که جهت خوش گذراني، دلايل شخصي و يا مسائل بهداشتي به مسافرت مي روند.

2- افرادي که براي شرکت در کنفرانسها مسافرت مي کنند.

3- افرادي که جهت انجام کارهاي بازرگاني مسافرت مي کنند.

4- افرادي که به يک گردش دريايي مي روند.

بر اساس تعريفي از سازمان ملل که بنا بر پيشنهاد کنفرانس بين المللي جهانگردي آن سازمان در رم ارائه گرديده؛ «توريست يا بازديد کننده موقت کسي است که بمنظور تفريح، استراحت، گذران تعطيلات، بازديد از نقاط ديدني، انجام امور پزشکي، درماني و معالجه، تجارت، ورزش، زيارت، ديدار از خانواده، مأموريت و شرکت در کنفرانسها به کشوري غير از کشور خود سفر مي کند؛ مشروط بر اينکه حداقل مدت اقامت او از 24 ساعت کمتر و از 3 ما بيشتر نبوده و کسب شغل و پيشه هم مد نظر نباشد.»

بر اساس تعريف فوق گردشگري داخلي در قالب صنعت توريسم قرار نگرفته و صرفاً به گردشگراني که از ديگر کشورها وارد يک کشور مي گردند اصطلاح توريست اطلاق مي شود.

دکتر پ.برنکر عضو انستيتوي بررسي جهانگردي وين، در تعريفي از توريسم عنوان مي دارد:

«هنگامي که تعدادي از افراد يک کشور به طور موقت محل اقامت خويش را ترک نموده و به منظور گذران ايام تعطيل، بازديد از آثار تاريخي، شرکت در مسابقات و کنفرانسها، ديدن اقوام و خويشان، از نقطه اي به نقطة ديگر بروند، جهانگردي آغاز مي گردد.»

بنا به تعريفي ديگر: «عامل توريستي يا جهانگردي کسي است که عمل جهانگردي را انجام مي دهد و به سه دسته تقسيم مي شود:

1.  توريستهايي که از خارج وارد کشور مي شوند.

2.  توريستهايي که از کشور خود به کشور ديگر مسافرت مي کنند.

3. توريستهايي که مقيم کشور خود هستند و در داخل کشورشان مسافرت مي کنند.

انگيزه اينگونه افراد از مسافرت ، تفريح، معالجه، تجارت، تحقيق، زيارت، مأموريت و نظاير آن است.»

مرکز آمار ايران به منظور تفکيک توريسم از غير توريسم ، تعريف زير را از توريسم ارائه داده است:

« توريست شخصي است که به کشور يا شهري غير از محيط زيست عادي خود براي مدتي که کمتر از 24 ساعت و بيشتر از يک سال نباشد سفر کند و قصد او از سفر، تفريح، استراحت، ورزش، ديدار اقوام و دوستان، مأموريت، شرکت در سمينار، کنفرانس يا اجلاس، معالجه، مطالعه و تحقيق و يا فعاليت مذهبي باشد.»

مرکز فوق در تعريف غير توريست نيز آورده است: «غير توريست کسي است که کشور محل دائمي اقامت خود را به قصد اشتغال، اقامت دائم، پناهندگي، تحصيل، مأموريت در نمايندگيهاي سياسي خارج از کشور ترک نمايد»

دکتر محمد تقي رهنمايي از اساتيد گروه جغرافياي دانشگاه تهران نيز، در طرح جامع گردشگري استان اردبيل تعريف ذيل را از توريست يا گردشگر ارائه داده است:

 « توريست يا گردشگر به مسافري گفته مي شود كه با انگيزه هاي گردشگري به مقصدي مسافرت نموده و بيش از يك شب و كمتر از 6 ماه در مقصد اقامت نمايد، بدون اينكه اشتغال و اقامت دايم در مقصد داشته باشد.»

در جمع بندي تعاريف ارائه شده براي توريست يا گردشگر و بمنظور تعريفي جامع از اين واژه که در برگيرنده تمامي فعاليتهاي بخش گردشگري (اعم از داخلي و خارجي) باشد، مي توان تعريف ذيل را از از واژه «توريست» يا «گردشگر» ارائه نمود:

«توريست يا گردشگر به کسي اطلاق مي گردد که به منظوري غير از اشتغال يا اقامت دائم به مقصدي مسافرت نموده و حداقل يک شب و حد اکثر يک سال را در مقصد اقامت نمايد و براي هزينه اقامت و فعاليت هاي گردشگري خود هيچ گونه درآمدي در مقصد مورد نظر نداشته باشد.»

در اين تعريف هيچ تفاوتي بين توريست داخلي و توريست خارجي وجود نداشته و به هر دو گروه به يک چشم نگريسته شده است. کما اينکه در بسياري از مباحث مربوط به بخش توريست و يا صنعت توريسم، منظور از توريست ، افرادي است که از ديگر کشورها به يک کشور وارد مي شوند و بواسطه ارز آوري خود از اهميت شايان توجهي برخوردار هستند.

طبقه بندي انواع توريسم:

توريسم داراي انواع مختلفي بوده که بر اساس عوامل متعدد مي توان تقسيم بنديهايي را براي آن قائل شد. مهمترين عواملي که مي توان بر اساس آن انواع مختلفي از توريسم را تعريف و طبقه بندي نمود عبارتند از:

-   از نظر زماني: فعاليتهاي گردشگري را بشكل كوتاه مدت (كمتر از يك روز) ، ميان مدت ( يك تا سه روز) و دراز مدت ( بيش از سه روز) از يكديگر تفكيك مي كند.

-   از نظر مكاني: گردشگري را بصورت فعاليتهاي گردشگري در حوزه نزديك، حوزه مياني و حوزه خارج يا دور تقسيم بندي مي كند.

- از نظر تابعيت: گردشگران به دو گروه گردشگران خارجي و بين المللي و گردشگران داخلي تقسيم مي گردد.

-   از لحاظ انگيزه سفر : بر اساس آن گردشگري با انگيزهاي استراحتي، تفريحي، درماني، زيارتي، فرهنگي، اقتصادي، ورزشي و … از يكديگر تفكيك مي شوند.

-   از نظر فصل گردشگري: موسم گردشگري را بر اساس فصول مختلف سال طبقه بندي مـي گردد. در اين طبقه بندي  دو فصل تابستان و زمستان از اهميت بالاتري نسبت به فصول بهار و پائيز مي يابند.

-   از نظر شكل و سازمان دهي سفر: مانند سفرهاي انفرادي، گروهي، خانوادگي و … كه تركيب گردشگري را تعيين مي كند.

-   از نظر وسيله نقليه مورد استفاده:  بر اساس نوع وسيله نقليه مورد استفاده براي انجام سفر طبقه بندي مي شود.

-   از لحاظ نوع و محل اقامت:  گردشگران را بر اساس نوع و محل اقامت، هم از نظر كيفي و هم كمي طبقه بندي مي كند. مانند گردشگران مقيم در هتلها ، مهمانپذيرها ، خانه هاي ويلايي و يا پانسونيهاي خانگي و کمپينگ