در یک خانواده سالم، نقش اعضای خانواده به طور کامل مشخص است و تفکیک نقش ها به درستی صورت گرفته است و علاوه بر این حدود اختیارات اعضا بارز است و هیچ کس در حوزه دیگری قدم نمی گذارد. از دیگر سو، یک خانواده سالم دارای قوانین و قواعد خاصی است که در ارتباط با فرهنگ، ارزش های حاکم بر خانواده و جهان بینی بین نسلی تنظیم شده و همه خود را ملزم به رعایت آن می دانند.

ارتباط اصولی بین همسران و اعضای خانواده با یکدیگر، از دیگر نشانه های خانواده سالم است.     

شادی یک نیاز است و شاد بودن یک هنر. همه ما به شادی نیاز و دوست داریم در یک جامعه و خانواده شاد زندگی کنیم. در خانواده و جامعه ای که علاقه، محبت و عشق رکن اصلی آن است، نیاز متقابل اعضا به یکدیگر از همه جهات، در بهترین شرایط برآورده می شود.

به راستی چرا بعضی افراد و خانواده ها همیشه شاد هستند در حالی که ممکن است مشکلات و گرفتاری های زیادی داشته باشند اما بعضی خانواده ها با وجود داشتن امکانات فراوان و رفاه مالی، از شادمانی حقیقی بهره ای نبرده اند. چطور می توان شاد بود و این شادی را در فضای خانواده جاری کرد .

شادی حقیقی یا درونی
در این رابطه با دکتر بهروز بیرشک روانپزشک و استاد انستیتو روان پزشکی تهران گفت وگو کرده ایم.

وی درباره این که چند درصد خانواده های ایرانی شاد هستند گفت: چنین آماری وجود ندارد اما طبق تحقیقات انجام شده در جهان، در مورد شادمانی مردم در کشورهای مختلف، مشخص شده کشور ما، کشور شادی نیست. البته ملاک ها و معیارها متفاوت است اما در کل موضوع، تفاوتی ایجاد نمی کند و به نظر می رسد همه کارشناسان با این عقیده، موافق هستند.

البته منظور ما از شادی، شادی درونی یا حقیقی است. شادی که از فضای خانواده، قوانین موجود در خانواده، ارتباطات خانوادگی به خصوص والدین با هم و با فرزندان و توجه به خواسته های اعضا از یکدیگر نشأت گرفته است. در چنین محیطی دید مثبت در رویکرد افراد به زندگی رشد می کند و آن ها می توانند منتقل کننده مثبت نگری و شادی به دیگران هم باشند.

شادمانی ما در سلامت روانی جامعه نقش کلیدی ایفا می کند. به طوری که به گفته دکتر بیرشک زمانی که جشن های مذهبی و ملی برگزار می شود، آمار جرم و جنایت و خشونت پایین می آید. از این رو باید برای ایجاد شادی در جامعه تحولات اساسی صورت بگیرد که منشاء هر کدام از آن ها نیز به خانواده برمی گردد. عوامل اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در محدود کردن دایره شادی در جامعه تاثیرگذار است و آمار قتل، جنایت و خشونت به ما هشدار می دهد که باید به صورت جدی اقدام کنیم.

خندیدن، نوعی تخلیه روحی است و ما باید فعالیت خود را از خانواده شروع کنیم. خانواده ای که افراد آن احساس مثبت نگری، سرحالی و شادمانی داشته باشند، آن را در جامعه جاری می کنند و این احساس خودجوش به علاوه سایر عوامل، به حفظ سلامت روانی جامعه کمک می کند.

هم چنین هنربخش کارشناس بهزیستی درباره خانواده شاد می گوید: یکی از شاخص های اصلی خانواده سالم، شادی و پایداری است. خانواده پایدار، لزوما خانواده شادی نیست، اما یک خانواده شاد، قطعا پایدار هم هست و وقتی این دو مولفه را کنار یکدیگر بگذاریم، یکی از شاخصه های اصلی خانواده سالم را می بینیم.

در یک خانواده سالم، نقش اعضای خانواده به طور کامل مشخص است و تفکیک نقش ها به درستی صورت گرفته است و علاوه بر این حدود اختیارات اعضا بارز است و هیچ کس در حوزه دیگری قدم نمی گذارد. از دیگر سو، یک خانواده سالم دارای قوانین و قواعد خاصی است که در ارتباط با فرهنگ، ارزش های حاکم بر خانواده و جهان بینی بین نسلی تنظیم شده و همه خود را ملزم به رعایت آن می دانند.ارتباط اصولی بین همسران و اعضای خانواده با یکدیگر، از دیگر نشانه های خانواده سالم است.

روابط سالم، صمیمانه، همراه با عشق و مودت بین «زوجین» و «والدین و فرزندان» زمینه شکل گیری یک خانواده شاد را فراهم می کند اما روابط خشک، رسمی و غیردوستانه، حاکی از وجود مشکل در یک خانواده است.

وی عنصر بسیار ارزشمند و موثر در یک خانواده سالم و شاد را صمیمیت و عشق دانست و افزود: عشق همانند نیروی جاذبه زمین، همه را حول محور خانواده جذب می کند اما اگر عشق و صمیمیت وجود نداشته باشد، همه چیز رها و معلق می شود و هر کسی فقط به فکر خودش خواهد بود. در یک خانواده شاد، والدین با تکیه بر عشق و صمیمیت موجود در محیط خانواده که به آرامش روحی و روانی اعضا منجر می شود محیط شادی را برای زندگی فراهم می کنند و می دانند چطور از یکدیگر مراقبت کنند. این مراقبت ها می تواند جسمی و یا عاطفی باشد.

مراقبت روحی و روانی همسران از یکدیگر، به پایداری خانواده منجر می شود. وقتی زوجین ضمن مراقبت جسمی و روحی از هم، به نیازهای یکدیگر به موقع پاسخ دهند، ضمن ایجاد حس اعتماد و عشق به یکدیگر، این احساس را به سایر اعضای خانواده منتقل می کنند. متاسفانه این تصور غلط در بسیاری از خانواده ها وجود دارد که زن و شوهر باید بتوانند نیازهای هم را حدس بزنند. در حالی که مطرح کردن نیازها یکی از مهم ترین اصول ایجاد حس نزدیکی و عشق زوجین به یکدیگر است. زوجین باید بدانند که هنگامی خانواده سالم و شادی خواهند داشت که روابط زناشویی آنان سرشار از حس اعتماد، صمیمیت، عشق و ابراز نیاز به یکدیگر باشد و در غیر این صورت، تلاش برای شاد کردن فضای خانواده، تلاشی بیهوده است.

کارشناس سازمان بهزیستی در ادامه افزود: مطرح کردن نیازها و توقعات و پاسخ دادن به آن ها، اولین قدم برای مراقبت زوجین از یکدیگر است.


والدین باید بتوانند با یکدیگر همدلانه رفتار کنند، خود را جای دیگری بگذارند و مسائل را از دید طرف مقابل بررسی کنند. وقتی ما موضوع را فقط از دید خودمان ببینیم، حق را به طرف مقابل نمی دهیم و خود را برنده می دانیم. در حالی که طرف مقابل احساس بازنده بودن دارد. چنین نگرشی به تدریج به عشق و صمیمیت بین زوجین صدمه می زند.

یکی دیگر از مسائل شایع در زندگی مشترک که باعث می شود شادابی و نشاط در زندگی کم رنگ شود، این تصور غلط است که زوجین تصور می کنند پس از ازدواج یکی شده اند و گمان می کنند مرزی بین آنان وجود ندارد. در حالی که این تصور، غلط است زیرا زن و مرد با وجود عشق و صمیمیتی که بین آنان وجود دارد از نظر جنسیتی، اخلاقی و تربیتی تفاوت های زیادی با هم دارند. رفتار صحیح این است که زوجین بپذیرند که قرار است با وجود اختلاف نظر ها، تفاوت دیدگاه ها و سلایق، در کنار هم زندگی شادی داشته باشند.

بازی «حدس بزن»
از سوی دیگر از عوامل تزریق شادی در زندگی مشترک تغییر نگرش نسبت به «بازی» در زندگی است. در بازی، برنده و بازنده خواهیم داشت و همواره یک نفر احساس برنده بودن و یک نفر احساس بازنده بودن خواهد داشت.

در صورتی که در زندگی مشترک زوجین باید طوری رفتار کنند که هر دو احساس برنده بودن داشته باشند. یکی از دلایل نبودن صمیمیت در فضای بسیاری از خانواده ها، بازی «حدس بزن» است.

پیدا کردن شناخت فرآیندی زمان بر
این تصور غلط در ذهن بسیاری از زوجین وجود دارد که با ازدواج، زن و مرد کاملا نسبت به یکدیگر شناخت پیدا کرده اند، در حالی که شناخت پیدا کردن یک فرآیند طولانی و زمان بر است که در طول سال های متمادی زندگی مشترک شکل می گیرد.

بسیاری از زوجین تصور می کنند همدیگر را می شناسند و توقع دارند طرف مقابل نیاز آن ها را حدس بزند، در حالی که شناخت طرف مقابل اندک است و او هر لحظه نمی تواند نیازهای همسرش را بدون بیان آن ها بفهمد. زوجین در چنین شرایطی به سرعت به این نتیجه می رسند که همسرشان نیازهای آنان را درک نمی کند و در نتیجه دچار یاس و افسردگی می شوند و حتی گاهی از طرح نیازهای خود طفره می روند.

هنربخش در ادامه افزود: در مرحله اول باید زوجین یاد بگیرند نیازها و خواسته های خود را با طرف مقابل در میان بگذارند و اگر در برآورده شدن آن مشکلی پیش آمد، احساس خود را بیان کنند. متاسفانه یکی از تعلیمات غلط تربیت کودک این است که احساسات خود را ابراز نکنیم زیرا ابراز احساس به معنای ضعف است. در حالی که این تصور غلط است و در مقابل همسر هم، نباید مانع بروز احساسات واقعی بشویم. این رفتار که از کودکی همراه بسیاری افراد است، ضربه های بزرگی به ارکان صمیمیت در زندگی خانوادگی می زند و بین زوجین فاصله می اندازد.

بعضی نیز تصورهای غلط و اشتباهی از همسر خود دارند. مثلا تقاضای محبت بدون قید و شرط از همسر داشتن همانند محبتی که از مادر خود دیده اند و یا رسیدن به خواسته خود با جنجال آفرینی و یا قهر و یا جلب توجه به هر طریق ممکن، از دلایل کاهش صمیمیت در خانواده و سپس رخت بربستن شادی از خانه است.

توجه داشته باشید ازدواج ناخودآگاه، ازدواجی است که در آن شادی و نشاط نباشد، در حالی که در ازدواج خودآگاه زوجین از خود و طرف مقابل شناخت نسبی دارند، با یکدیگر صحبت می کنند و قدرت تطبیق با شرایط طرف مقابل را دارند.

نباید فراموش کرد که احساس یاس یا ناامیدی مقطعی، طبیعی است زیرا در غیر این صورت شادابی و نشاط معنایی نخواهد داشت و نباید به خاطر یاس و ناامیدی، خود را سرزنش کنیم زیرا باعث کاهش نشاط و شادی در فضای خانواده خواهد شد.وی درباره رمز شاد بودن برخی از خانواده ها گفت: مشکل و چالش همواره در هر خانواده ای وجود دارد، اما یک خانواده شاد، با یکدیگر گفتمان و توانایی حل مشکل را دارند. آنان مسائل را از زوایای گوناگون بررسی و در «حال» زندگی می کنند.

برخی از خانواده ها وضعیت فعلی خود را فدای گذشته و یا آینده نامعلوم می کنند. در حالی که باید در «حال» زندگی کرد.کوتاه سخن این که در یک خانواده شاد هر کس از انجام کارهایش، لذت می برد. خانم خانه از آشپزی و خانه داری و آقا، از خرید و رسیدگی به امور منزل راضی است و فرزندان از انجام وظایفی که به عهده دارند لذت می برند و با یکدیگر تعامل صمیمانه و دوستانه ای دارند.شادی، محصول یک فرآیند و چرخه و حاصل گفتمان، تعامل با اعضای خانواده و توانایی حل مسائل است. سرکوب احساس ها در منزل و مطرح نکردن آن ها، باعث کاهش صمیمیت می شود و بنابراین کلید شادی در هر خانواده ای گفتمان صحیح و تعامل صحیح اعضای خانواده با یکدیگر است.