خانواده به عنوان اولين و بنيادي ترين تشکل در جامعه ، به مسئول و سرپرست نياز دارد . هر تشکل و اجتماعي که مقام مسئول يا سرپرست نداشته باشد ، به نابساماني و هرج و مرج کشيده مي شود . اينک بايد بررسي کرد که مسئوليت و رياست خانواده بر عهده ي کداميک از ارکان خانه مرد يا زن و يا هر دو گذاشته شود ؟

 

بي ترديد رهبري و سرپرستي دسته جمعي ، که زن و مرد با هم آن را بر عهده بگيرند مفهومي ندارد ، بلکه در واقع به معناي فقدان مسئول و سرپرست است و به تجربه ثابت شده است که وجود دو سرپرست در يک سازمان ، از نداشتن رئيس زيان بخش تر است و کشوري که دو فرمان رواي مستقل دارد ، هميشه هرج و مرج و بي نظمي در آن حکم فرماست ؛ بنابر اين ، راه اول صحيح نيست و بايد مسئوليت امور خانواده را به عهده ي مرد يا زن گذاشت . از آن جهت که مرد از نظر ساختمان جسمي و روحي براي پذيرش چنين مسئوليت خطيري ، آمادگي بيشتري دارد ، اين مسئوليت بر عهده ي او گذاشته شده است .

 

مؤيد اين نظريه تصديق دانشمندان و کارشناسان با تجربه است که مي گويند ؛ زن از نظر عواطف ، بر مرد برتري دارد و مرد از نظر فکر و انديشه . چون در اداره ي امور بر نيروي تعقل و تفکر احتياج بيشتري است ، عقل سليم حکم مي کند که بار سنگين و پر مسئوليت اداره ي خانواده بر عهده ي مرد باشد .

 

قرآن نيز تصريح مي کند که مقام سرپرستي بايد به مرد داده شود . اين موقعيت به دليل وجود خصوصياتي در مرد است ؛ مانند ترجيح قدرت تفکر او بر نيروي عاطفه و احساسات که زن از نيروي عواطف بيشتري بهره مند است و نيز داشتن بنيه و نيروي جسمي بيشتر ، که با قدرت تفکر بتواند بينديشد و طرح و نقشه بريزد و با توان بدني و جسمي بتواند از حريم خانواده دفاع کند .

 

سرپرستي شوهر در مسائلي که به اداره ي خانواده مربوط است ، هم شرعي است و هم قانوني . بر اساس قانون مدني جمهوري اسلامي ايران ، پس از انعقاد قرارداد نکاح ، هر يک از زوجين حقوق و تکاليفي در برابر يک ديگر پيدا خواهند نمود .

 

ماده ي 1105 به صراحت ، مسئوليت خانواده را از ويژگي ها و مسئوليت هاي شوهر بيان کرده است .

 

قرآن کريم نيز به صراحت ، سرپرستي خانواده را از خصايص شوهر دانسته است :

 

الرجال قوامون علي النساء بما فضل الله بعضهم علي بعض و بما انفقوا من اموالهم

 

مردان سرپرست زنان هستند ، به جهت برتري هايي که خداوند براي بعضي نسبت به بعضي ديگر قرار داده است و به سبب نفقه اي که از اموالشان بر زنان مي پردازند .

 

خداوند متعال در آيه ي فوق ، حق رياست و سرپرستي و تدبير امور خانواده را به دليل برتري هاي طبيعي جنس مرد ، به او سپرده ( و به معنايي هم قائم بودن (قوامون ) و تکيه گاه بودن مرد براي زن ) و در مقابل ، مرد مکلف شده است که مخارج و هزينه ي زندگي مشترک را تأمين نمايد . آيه ي ياد شده بعد از آن که اصل سرپرستي و رياست شوهر را بيان مي کند ، به حکمت و علت اين امتياز اشاره مي کند و مي فرمايد :

 

بما فضل الله بعضهم علي بعض

 

اين سرپرستي به خاطر تفاوتهايي است که خداوند( از نظر آفرينش و روي مصلحت نوع بشر ) ميان آنها قرار داده است .

 

بلافاصله در برابر چنين حقي تکليفي را بر عهده ي شوهر قرار مي دهد و مي فرمايد :

 

و بما انفقوا من اموالهم

 

اين سرپرستي به خاطر تعهداتي است که مردان در مورد پرداخت هاي مالي در برابر زنان و خانواده بر عهده دارند .

 

بايد توجه داشت که برتري جنس مرد بر زن در رياست خانواده و اداره ي خانواده از جهت انساني و اجتماعي او نيست ، بلکه بر اساس مصلحت اجتماعي و از باب خصوصيات طبيعي و فطري زن و مرد است .

 

البته ايفاي نقش و انجام وظيفه ي مهم ، تنها با حکومت بر دل ميسر است ، و زور جسم و بازو پايدار نيست .

 

اگر حکومت بر دل ها باشد ، محيط خانه به زورگويي و بد رفتاري آلوده نمي شود .

 

دليل سرپرستي مردان در آيه تبيين شده است . افزايش عاطفه موجب کاهش قدرت و قاطعيت در تصميم هاي قطعي و عقلاني است . لذا عنصر تفکر در مردان و عاطفه در زنان قوي تر است . کاري هاي تعقلي وظيفه ي مردان و امور عاطفي بر عهده ي زنان است . و البته بايد يادآور شد که با اين وجود اگر مرد بهانه کند و عواطف خود را بروز ندهد و يا زن در کمک هاي فکري خود به شوهر مايه نگذارد محيط خانواده با مشکل مواجه خواهد شد . همانطور که گفته شد نسبت اين دو عنصر در مرد و زن متفاوت است اما در هر دو وجود دارد و به همان نسبت هم بايد از خصوصيات فطري خود در زمان لازم بهره بگيرند .   

 

وظايف خانه داري ، همسر داري و مادري ، به عاطفه اي قوي نياز دارد که زن داراي اين ويژگي ارزنده و مهم است .

 

در اين رابطه حضرت علي عليه السلام فرموده اند :

 

و لا تملک المرأة من امرها ما جاوز نفسها فان المرأة ريحانة ليست بقهرمانة

 

کاري را که برتر از توانائي زن است به او وامگذار ، زيرا زن ، چونان (شاخه ي) گل است نه قهرمان (خشن) .

 
 

در حالي که مرد وجودي تعقلي دارد و براي کارهاي سنگين اجتماعي مناسب است . زن مانند گل است که طراوت آن ، تحمل آفتاب سوزان و باد و طوفان را ندارد و مرد توان سختي بيشتر را دارد ؛ از اين رو خداوند مسئوليت تأمين مخارج خانواده را به مرد سپرده است .