پذيرش مسئوليت خانواده

هنگامى كه در صدر اسلام، آيه‏اى درباره عذاب دوزخيان نازل شد، چند تن از جوانان از ترس گرفتارى به چنين عذابى، سر به بيابان نهادند و زندگى عادى خويش را رها كردند. همسران آنان خدمت رسول خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله آمدند و شرح‏حال شوهران خود را بازگفتند. حضرت از اين ماجرا ناراحت شد، به سوى مسجد شتافت و چنين فرمود: «من كه پيامبر شما هستم، همسر اختيار كرده‏ام، غذا مى‏خورم و از بدنم نگه‏دارى مى‏كنم و در ميان اجتماع به سر مى‏برم و با مردم تماس دارم. هر كس از سنت و روش من روى برگرداند، از من نيست».

تقسيم كار در خانواده

حضرت على عليه‏السلام و حضرت فاطمه عليهاالسلام پس از تشكيل زندگى مشترك، تقسيم كارهاى خانه را به نظر و مشورت رسول اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله واگذاشتند. آنان به آن حضرت گفتند: يا رسول‏الله! ما دوست داريم ترتيب و تقسيم‏بندى كارهاى خانه‏مان با شما باشد. پيامبر نيز كارهاى بيرون خانه را بر عهده على عليه‏السلام و كارهاى داخلى را بر عهده حضرت زهرا عليهاالسلام گذاشت. على و فاطمه عليهاالسلام نيز از اينكه نظر رسول خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله را در زندگى خصوصى خود دخالت داده‏اند، بسيار خرسند بودند.

آموزش شجاعت و خداشناسى به كودك هنگام بازى

در روايتى آمده است: هنگامى كه امام حسن عليه‏السلام كودكى خردسال بود، فاطمه زهرا عليهاالسلام با او بازى مى‏كرد و هنگام بازى، فرزند خود را بالا و پايين مى‏انداخت. در آن حال درس شجاعت و شهامت به او مى‏آموخت و در شعرى كه ترجمه آن چنين است، مى‏فرمود:
اى حسن! مانند پدرت باش *** بند اسارت را از گردن بگشاى
خداوندِ احسان‏كننده را پرستش كن ***و هرگز با كينه‏توزان دوستى نكن

پاداش عدالت ميان فرزندان

زنى با دو فرزند كوچكش بر عايشه، همسر رسول خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله وارد شد. عايشه، سه دانه خرما به زن داد. مادر به هر يك از بچه‏ها يك دانه خرما داد. يك دانه ديگر را نيز نصف كرد و نيمى از آن را به هريك از بچه‏ها داد. چون پيامبر به خانه برگشت، عايشه جريان را براى آن حضرت تعريف كرد. پيامبر اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله فرمود: آيا از كار آن زن تعجب كردى؟ خدا به دليل رعايت عدالت و مساوات، آن زن را به بهشت خواهد برد. حضرت در جاى ديگرى فرموده است: «خداوند دوست دارد ميان فرزندانتان عادلانه رفتار كنيد، حتى در بوسيدن آنها».

خانواده؛ سرچشمه پيشرفت جامعه

اگر در سرچشمه ترقى و پيشرفت تمدن بينديشيم و در جست‏وجوى منبع شعاع ارزش‏ها، فضيلت‏ها، كارهاى نيك و خاستگاه‏هاى اخلاق در محافل اجتماعى باشيم، خواهيم ديد كه همه اينها از نظام خانواده‏هايى به هم پيوسته و سرشار از عاطفه سرچشمه مى‏گيرد. پس اگر بناى خانواده در جامعه بر پايه فضيلت و اخلاقى نيكو استوار باشد، روح همكارى، برادرى و محبت بر آن جامعه حاكم خواهد شد و آن جامعه با اتحاد و انسجام، اهليت پذيرش امانت الهى را در زندگى خواهد داشت. اگر خانواده به انحراف، بدى‏ها و پراكندگى گرايش داشته باشد، جامعه به تزلزل و انحطاط خواهد گراييد و اگر زمينه اين انحراف‏ها بيشتر شود، جامعه به گمراهى و تباهى كشيده خواهد شد. بنابراين، خانواده، هويت جامعه و نشانه‏هاى امت را بر دوش مى‏كشد و اگر آن را به يك هرم تشبيه كنيم، پدر در رأس اين هرم، مسئول مراقبت و حمايت از همسر خويش است كه او نيز پايه دوم خانواده و مسئول تربيت فرزندان و سامان‏دهى امور خانه است.

نقش مرد در خانواده

پيامبر اعظم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله فرمود:
خداوند رحمت كند پدرى را كه فرزندش را بر نيكى كردن بر خود كمك كند.
نشستن مرد نزد زن و فرزندش، نزد خداوند محبوب‏تر از اعتكاف در مسجد من است.
امام سجاد عليه‏السلام فرمود:
خداوند از آن كس خشنودتر است كه خانواده خود را بيشتر در رفاه و نعمت قرار دهد.
حق زن اين است كه بدانى خداوند او را مايه آرامش و انس تو قرار داده است و بدانى اين نعمتى است كه خداوند به تو داده. پس بايد او را گرامى دارى و با وى نرمى كنى.
امام صادق عليه‏السلام فرمود:
مرد براى اداره منزل و خانواده خود به سه ويژگى نياز دارد كه اگر در طبيعت او نباشد، بايد خود را با تكلّف به آنها وادارد: خوش‏رفتارى، گشاده‏دستى سنجيده و غيرت براى حفاظت از آنها.

نقش زن در خانواده

پيامبر اعظم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله فرمود:
هر زنى كه در خانه شوهر خود به قصد انجام دادن كارهاى خانه چيزى را جا به جا كند، خداوند به او نظر مى‏كند و هر كه خداوند به او نظر كند، عذابش نمى‏دهد.
زنى كه شوهر خود را به كارهايى وادار مى‏كند كه او توانايى انجام دادن آنها را ندارد، هيچ‏يك از كارهاى نيكش پذيرفته نخواهد شد.
امام باقر عليه‏السلام فرمود:
براى زن نزد پروردگارش هيچ شفاعت‏كننده‏اى كارسازتر از خشنودى شوهرش نيست.
امام صادق عليه‏السلام فرمود:
خوش‏بخت است خوش‏بخت، زنى كه شوهر خود را گرامى مى‏دارد و آزارش نمى‏دهد و در همه حال از وى فرمان مى‏برد.

وظيفه فرزند در خانواده

پيامبر اعظم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله فرمود:
خوشا به حال كسى كه به پدر و مادرش نيكى كند؛ خداوند عمرش را زياد مى‏كند.
امام على عليه‏السلام فرمود:
نيكى به پدر و مادر، بزرگ‏ترين فريضه است.
امام صادق عليه‏السلام فرمود:
پدر و مادر را بر فرزند سه حق است: در همه حال شكرگزار آنها باشد، در هر چه او را امر و نهى مى‏كنند، به جز معصيت خدا، اطاعتشان كند و در نهان و آشكار خيرخواه آنان باشد.
امام رضا عليه‏السلام فرمود:
خداوند به سپاس‏گزارى از خود و پدر و مادر فرمان داده است. پس هر كس از پدر و مادرش سپاس‏گزارى نكند، خداوند را سپاس نگفته است.