خانواده نخستین نهاد اجتماعى است كه در زندگى جمعى انسان شكل گرفته و مهمترین نقش را در توسعه و رشد مراحل حیات بشر از ابتدا تا هنوز و تا فرجام زندگى، نسبت به سایر نهادهاى اجتماعى داراست. ولى با همه اینها متأسفانه امروزه در اثر تهاجم گسترده فرهنگ منحط و ضد اخلاقی غرب، نظام مقدس خانواده دچار تزلزل و بحران شده است. و کمتر به زن و مرد كه مهمترین ركن نظام مقدس خانواده به شمار مى روند بها داده مى شود. یكى از عوامل تزلزل خانواده ها، عدم آشنایى زن و شوهر به حقوق همدیگر و یا نادیده گرفتن حقوق یكدیگر است كه در اثر عدم آشنایى و یا رعایت نكردن حقوق همدیگر، نظام خانواده دچار بحران و تزلزل مى شود. افرادى كه در این واحد كوچك اجتماعى رشد مى یابند و تربیت مى شوند، به میزان رشد و شكوفایى شان در واحدهاى اجتماعى بزرگ انسانى سهیمند. مهمترین ركن در نظام خانواده پدر و مادر، و زن و شوهر است كه هركدام از حقوق ویژه اى در ارتباط با یكدیگر و در ارتباط با فرزندان برخوردار هستند، رعایت این حقوق، رشته هاى پربار نظام خانواده را مستحكم مى سازد. تأمین شرایط زندگى شیرین و شایسته و ایجاد محیط سالم و امن محصول ایمان و اعتقاد زن و مرد به قانون دینى و عمل بر طبق آن مى باشد.

شناخت مسایل مربوط به خانواده اعم از زن و مرد و فرزندان و قضاوت در باره احكام و حقوق آنان، بدون شناخت و توجه به موقعیت و جایگاه نهاد خانواده سخن ناصواب خواهد بود، بدین لحاظ ضرورى است كه پیش از بررسى نقش حقوق متقابل زن و مرد در تعالى و استحكام خانواده به موقعیت و جایگاه این نهاد مقدس اشاره شود:

زن براى مرد و مرد براى زن به عنوان لباس و پوشش مى باشد كه همدیگر را از آلودگى و فجور محافظت مى كند

جایگاه خانواده در قرآن كریم

در باره نظام خانواده و شكل گیرى و اهمیت آن رهنمودهاى فراوانى در متون دینى ما وارد شده است.خانواده (زن و شوهر) در قرآن كریم آیاتى از از آیات خدا و مایه آرامش روحى شمرده شده است، چنانكه خداوند فرموده است: «و از نشانه هاى او این كه همسرانى از جنس خودتان براى شما آفرید تا در كنار آنان آرامش یابید، و در میانتان مودت و رحمت قرار داد; در این نشانه هایى است براى گروهى كه تفكّر مى كنند».(روم، 30/21). [1] در جاى دیگر از زن و مرد به عنوان لباس یاد شده است: «آنها لباس شما هستند، و شما لباس آنها; «هردو زینت هم و سبب حفظ یكدیگرید».(بقره، 2/187). لباس وسیله پوشش و حفاظت براى بدن است. و به قول علامه طباطبایى در این آیه استعاره بسى لطیف به كار برده شده است. زن براى مرد و مرد براى زن به عنوان لباس و پوشش مى باشد كه همدیگر را از آلودگى و فجور محافظت مى كند.(2) و نیز همانطورى كه لباس مایه زینت و زیبایى براى انسان است ، زن و مرد نیز مایه زینت و زیبایى براى یكدیگر است.

جایگاه خانواده در روایات

نظام خانواده، نظام ارزشمند و محبوبى است كه در اسلام هیچ بنایى محبوبتر از او پایه ریزى نشده است. پیامبر اسلام مى فرماید: «ما بنى فى الاسلام بناء اَحبّ الى اللَّه تعالى و اعزّ من التزویج». «در اسلام هیچ نهادى محبوب تر و عزیرتر از تشكیل خانواده در نزد خداوند بنا نشده است».[3] و نیز فرموده است: «هیچ فائده اى بعد از نعمت اسلام برتر و مفیدتر از این براى مرد مسلمان نیست كه او همسرى داشته باشد كه هروقت به او نگاه كند مسرور و شاداب گردد و هنگامى كه به او دستور بدهد اطاعت نماید، و هر وقتى كه از نزدش برود حافظ جان خود و مال همسرش باشد». [4]

در حدیثی شریف از پیامبر(ص) زن شایسته و وارسته بالاترین ارزش و نعمت بعد از اسلام، براى مرد شمرده شده است.
نظام خانواده از چنان جایگاه و مقام شایسته در اسلام برخوردار است كه حتى تأثیر روى ثواب عبادت و بندگى مى گذارد، تا جایى كه دو ركعت نماز كسانى كه تشكیل خانواده داده اند برتر از عبادت فرد مجردى است كه شب و روز نماز بخواند. چنانكه امام باقر(علیه السلام) فرموده است: «دو ركعت نماز مرد متاهل افضل و بهتر از نماز مرد مجردى است كه شب را به عبادت بایستد و روز را با روزه سپرى كند».این روایات و نیز روایاتى قریب به این مضمون كه در متون اسلامى، وارد شده به خوبى جایگاه و ارزش والاى خانواده را تعیین مى كند.

هم سنخ بودن زن و مرد در آفرینش

زن و مرد در نظام آفرینش از یك سنخ است، و هردو از نفس واحده كه حضرت آدم باشد به وجود آمده اند. قرآن كریم مى فرماید: «اى مردم! از (مخالفت) پروردگارتان بپرهیزید. همان كسى كه همه شما را از یك انسان آفرید; و همسر او را (نیز) از جنس او خلق كرد; و از آن دو، مردان و زنان فراوانى (در روى زمین) منتشر ساخت».(نساء، 4/ 1).

«او خدایى است كه (همه) شما را از یك فرد آفرید; و همسرش را نیز از جنس او قرار داد، تا در كنار او بیاساید».(اعراف،7/189). «او كسى است كه شما را از یك نفس آفرید».(انعام، 6/98).

این آیات به روشنى دلالت دارد كه زن و مرد از سنخ واحدى است، و مبدأ آفرینش هردو یك چیز است. و هیچ گونه تفاوتى در مبدأ خلقت ندارد، و همه از یك نفس كه حضرت آدم باشد آفریده شده اند.

«خداوند خانه اى را كه در آن عطر دل انگیز عروس بوزد دوست مى دارد، و خانه اى را كه در آن سخن غم انگیز طلاق سرداده شود دشمن مى دارد».[5]
حقوق و تكالیف خانواده

در اسلام زن و مرد كه ركن اصلى نظام خانواده را تشكیل مى دهند حقوقى دارند، و چه بسا كه هركدام حقوق و تكالیف مشابه و مشتركى نیز دارند نظیر حق حیات، حق مسكن، حق حضانت، و نظیر تكالیف احكام عبادى اعم از واجب و حرام و مستحب و مندوب از قبیل وجوب نماز، روزه، زكات، وحج و صله ارحام، و حرمت خمر، قمار، رشوه و دزدى و غصب و سایر محرمات.([7])اگر در اسلام مرد حقوقى دارد، زن نیز داراى حقوقى مى باشد، و اگر وظایف و تكالیفى را بر عهده مرد گذاشته بر عهده زن نیز تكالیف و وظایفى را نهاده است و هركدام حقى بر گردن یكدیگر دارند، چنانكه رسول خدا(صلى الله علیه وآله) در حجة الوداع فرمود:«ان لكم من نسائكم حق ولنسائكم علیكم حقا».([8])«شما بر زنان حقى دارید و زنان شما بر شما حقى دارند». زن و مرد منشأ مشترك در نظام آفرینش و خلقت دارند، و چه بسا تكالیف و حقوق زن و مرد در بسیارى از موارد مشترك و شبیه به هم هستند و نیز برگردن همدیگر حق و حقوقى دارند، چه بسا حق و حقوق مردان نسبت به حق و حقوق زنان سنگین تر است،([9]) و بدون تردید رعایت حقوق متقابل، نقش مهمى را در تحكیم و رشد نظام خانواده دارد. بخش خانواده تبیان نیز در منوی قانون در خانواده به بررسی حقوق زن و مرد می پردازد تا با اطلاع رسانی صحیح بتواند آگاهی افراد را در این حیطه افزایش تا با رعایت آن بنیان خانواده های شما را هر چه مستحکمتر نماید.

خانه هایتان همیشه سبز
[1] . ترجمه : آیت اللّه مكارم شیرازى.

[2] . المیزان، محمد حسین طباطبایى، ج2، ص 44،

[3] . الهدایة، صدوق، ص 257،

[4] . «ما استفاد امرؤ مسلم فائدة بعد الاسلام أفضل من زوجة مسلمة، تسرّه اذا نظر الیها، و تطیعه اذا أمرها، و تحفظه اذا غاب عنها فى نفسها و ماله»وسائل الشیعه، حر عاملى، ج 14

[5] . «ان اللَّه عزّ و جلّ یحب البیت الذى فیه العرس، و یبغض البیت الذى فیه الطلاق». كافى، كلینى، ج 6، ص 54، [6] . وسائل الشیعه، حر عاملى، ج 14، ص 7.

[7] . ر . ك : مبانى حقوق، محمد جواد موسوى غروى، ص 252،

[8] . نیل الاوطار، محمد شوكانى، ج 6، ص 346،

[9] . ر.ك : تحریرالوسیله، امام خمینى، ج2، ص303،

 

فصلنامه فرهنگى ـ اجتماعى بشارت ، با تغییر