يکي از نخستين پرسش‌هاي پيش روي جوان مشتاق مطالعه، روش صحيح مطالعه و چگونه کتاب خواندن است که پاسخ درست به آن مي‌تواند در ايجاد انگيزه و ميزان يادگيري آن‌ها تاثير بسزايي داشته باشد. بسياري از مردم به دليل بکارنگرفتن روش صحيح مطالعه، معمولا خيلي زود از مطالعه خسته مي‌شوند و کتاب را رها مي‌کنند و شايد مطالعه کتابي را به نيمه نرسانده، آن را کنار مي‌گذارند. رعايت نکردن شيوه درست مطالعه و همچنين يادداشت نکردن مطالب مهم کتاب، معمولا خواننده را پس از مدتي از مطالعه کتاب‌هاي قطور و علمي، دلسرد و خسته مي‌کند و در نتيجه آن‌ها را از ادامه مطالعه بازمي‌دارد
توصيه‌هاي که در زير مي‌آيد نکاتي است که رعايت‌کردن آن‌هابه زعم کارشناسان مطالعه، مي‌تواند نقش موثري در مفيد واقع شدن مطالعه داشته باشد.
مکان و شرايط مطالعه
مکان و شرايط ذهني از نکات مهم يک مطالعه مفيد و خوب است و در ميزان يادگيري، کارآمدي، مدت و طولاني شدن مطالعه تاثير بسزايي دارد. کارشناسان و روان شناسان معتقدند که يکي از مشکلات جوانان براي مطالعه بي‌توجهي به شرايط و فضاي مطالعه است که اغلب موجب خستگي و کاهش انگيزه مي‌شود.
بهترين زمان مطالعه براي انسان، هنگام آرامش و داشتن رضايت است، زيرا داشتن دغدغه و نگراني در هنگام مطالعه، نتايج مطلوبي براي انسان به همراه نخواهد داشت. مشغول بودن فکر و ذهن و خستگي روح و جسم، توان فرد را کاهش مي‌دهد و در اين حالت، مطالعه کتاب، جز اتلاف وقت و بي‌حاصلي سودي ندارد.
منفعت مطالعه کتاب‌ها هنگامي حاصل مي‌شود که انسان بدون خستگي و دغدغه و در فضايي مملو از آرامش، صميمت و رضايت، به مطالعه بپردازد. اتاق مطالعه را از نقاط آرام منزل و اداره انتخاب کنيد به‌طوري‌که از نور طبيعي کافي برخوردار باشد.
اتاق مطالعه بايد از صداهاي مزاحم بيرون دور باشد تا حواس خواننده به بيرون هدايت نشود. انتخاب اتاق مطالعه بايد به‌گونه‌اي باشد که درحد امکان هنگام روز احتياج به روشنايي غيرطبيعي نداشته باشد.
سعي کنيد هنگام شب از چراغ مطالعه استفاده نکنيد زيرا چراغ مطالعه علاوه بر اين که مي‌تواند به چشم صدمه برساند، در خستگي زود هنگام چشم نيز تاثير دارد. دماي اتاق مطالعه خود را همواره معتدل نگهداريد تا هرگز درهنگام مطالعه در اتاق احساس گرما و سرما نکنيد.
زمان مطالعه
زمان مطالعه براي افراد تفاوت مي‌کند، برخي در سکوت شب و برخي نيز هنگام صبح را به عنوان زمان مطالعه انتخاب مي‌کنند اما مطالعه هنگام صبح از هر زمان ديگر بهتر است. مطالعه کتاب را صبح زود شروع کنيد زيرا ذهن انسان پس ازچندساعت استراحت و آرامش، بيش از هر زمان ديگر آماده يادگيري است.
وقتي که صبح زود را براي مطالعه انتخاب مي‌کنيد حتما قبل از آن صبحانه صرف کنيد زيرا گرسنگي در کاهش ميزان يادگيري و فراگيري تاثير زيادي دارد. پس از صرف غذا نيز بلافاصله شروع به مطالعه کتاب نکنيد و چند قيقه بعد از غذا مطالعه را آغاز کنيد.
ورزش و نرمش و حتي حمام گرفتن نيز پيش از مطالعه در ميزان يادگيري موثر است. مطالعه صبحگاهان‌هنگامي مفيد واقع مي‌شود که‌فرد شب قبل را به‌خوبي استراحت کرده باشد و خسته و خواب آلود نباشد.
براي مطالعه هرچه بهتر در هنگام صبح، سعي کنيد شب را زودتر بخوابيد تا بتوانيد مطالعه مفيدي داشته باشيد. خستگي، دستکم ? ??درصد از توانايي ذهني و مغزي انسان را کاهش مي‌دهد و مطالعه در چنين وضعيتي، يادآوري مطالب فرا گرفته پيشين را نيز با اختلال روبه‌رو مي‌کند.
ميز و صندلي مناسب
ميز و صندلي مناسب و درست نشستن يکي از مهم‌ترين شرايط مطالعه است که رعايت نکردن آن علاوه برتاثير نامطلوب در مطالعه مشکلات جسماني را نير درپي خواهد داشت. نداشتن ميز و صندلي مناسب در هنگام مطالعه طولاني عوارض جسماني متعددي دارد که به گفته پزشکان، دردهاي مفاصل، کمر و گردن از جمله‌ي آن است.
هنگام خريد ميز و صندلي دقت کنيد، صندلي بايد به گونه‌اي باشد که زمان مطالعه پشت انسان کاملا به صندلي چسبيده باشد. ميز مطالعه نيز بايد طوري انتخاب شود که خواننده هنگامي که دو دست خود را روي ميز قرار مي‌دهد، حداقل فاصله کتاب و چشمان او کمتر از ? ??سانتي‌متر نباشد.
فاصله صندلي خود را با ميز مطالعه طوري تنظيم کنيد که کمر و گردن شما خم نشود، هنگام مطالعه بايد براساس شرايط فيزيکي متعادل نشست، به گونه‌اي که هيچ عضوي از بدن شما احساس ناراحتي نکند و اعضاي بدن‌تان نسبت به ميز و صندلي راست و مستقيم باشد. سعي کنيد صندلي‌هاي دسته‌دار را براي مطالعه انتخاب کنيد تا هنگام مطالعه بتوانيد دست‌هايتان را روي آن قرار دهيد و خستگي دست‌هايتان رفع شود.
ميز و صندلي کودکان و بزرگسالان باهم تفاوت دارد، براي مطالعه مفيد بايد از ميز و صندلي‌هاي مناسب اين گروه‌ها استفاده کرد. ميز و صندلي کودکان بايد به تناسب قد آن‌ها انتخاب شود بگونه‌اي که پاهاي کودک هنگام تماس با زمين، زوايه ? ??درجه تشکيل دهد.
صندلي‌هايي براي مطالعه انتخاب کنيد که از هر لحاظ کاملا راحت باشد، درحد امکان از استفاده از صندلي‌هاي بدون پوشش ابر خودداري کنيد تا در هنگام مطالعه هيچ يک از اعضاي بدن شما احساس ناراحتي نکند. از خواندن کتاب بصورت خوابيده و درازکش خودداري کنيد.
مطالعه فردي
براي اين که حواس فرد در هنگام مطالعه کاملا روي مطالب کتاب متمرکز شود افراد بايد کتاب را به تنهايي و به صورت فردي مطالعه کنند. مطالعه فردي در واقع دوري از صداهاي مزاحم و گفت و گو است و در واقع موجب افزايش تمرکز مي‌شود.
هر چه در محيط مطالعه افراد کمتري رفت و آمد کنند، پيشرفت و تمرکز فرد در فراگيري مطالب افزايش مي‌يابد. مطالعه جمعي باعث مي‌شود که هرلحظه امکان گفت‌وگو بين دو طرف در موضوع‌هاي مختلف بوجود آيد که اين تعامل سبب عدم تمرکز در مطالعه و کاهش در پيشرفت مطالعه مي‌شود.
مطالعه جمعي براي کتاب‌هاي درسي مانند رياضي مناسب است و مي‌تواند در فراگيري تاثير مثبت داشته باشد. البته در اين مورد نيز اگر دانش‌آموز آن بخشي از درس را تاحدودي مي‌داند خود مطالعه کند و بخشي‌را که مشکل دارد باديگران حل و فصل کند، بر يادگيري تاثير بيشتري دارد.
مي‌توانيد بعد از مطالعه، با دوستان خود درباره مطالب مطالعه شده بحث کنيد که اين امر باعث مي‌شود که مطالب بهتر در ذهن شما باقي بماند. گفت‌وگو با دوستان درباره مطالب خوانده شده نوعي مرور مطالب محسوب مي‌شود و مطالب در ذهن باقي خواهد ماند.
هنگام مطالعه از گوش کردن موسيقي خودداري کنيد زيرا هرگونه آلودگي صوتي و سر و صدا تمرکز فرد را بهم مي‌زند. راديو و تلويزيون دراتاق مطالعه نبايد روشن باشد زيرا دراين صورت اگرچه فرد مطالب را مي‌خواند و صفحات را ورق مي‌زند اما هيچ گونه يادگيري صورت نمي‌گيرد و مطالب پس از مطالعه در ذهن خواننده باقي نمي‌ماند.
خواندن اطلاعات مندرج در صفحه‌ي اول
قبل از شروع مطالعه فصل‌هاي اصلي کتاب، ابتدا به‌دقت عنوان کتاب، نويسنده کتاب، موضوع مطالب، ناشر کتاب و سال انتشار را بخوانيد.
در مرحله‌ي بعد حتما فهرست مطالب کتاب را بخوانيد زيرا اين کار ضمن اينکه انسان را با موضوع مطالب کتاب آشنا مي‌کند، مي‌تواند تصوير کاملي از محتواي کتاب به دست دهد. خواندن مقدمه کتاب که مي‌توان آن را حاوي خلاصه کتاب تلقي کرد هرگز از دست ندهيد زيرا نويسنده در آن خلاصه موضوع مطالب را به منظور آشنايي هرچه بيشتر خواننده به نگارش در آورده که مطالعه آن ضروري است.
وسعت ديد
يکي از عوامل کندخواني، تلفظ کلمات و خواندن تک تک آن‌ها حتي بصورت بي صدا است که بايد از آن پرهيز شود.
هنگام خواندن وسعت ديد را مي‌توان تا حد ديدن بيش‌از پنج کلمه در هر توقف گسترش داد. براي ديدن بيش از يک کلمه در هر بار بايد از حرکت سر جلوگيري شود، بدين ترتيب تعداد توقف‌هاي يک خواننده در پاراگراف دو خط و نيمي به حدود پنج تا شش توقف کاهش مي‌يابد.
.دقت به موضوع اصلي
موقع خواندن مطالب تازه بايد به‌موضوع اصلي و محوري کتاب توجه داشت يعني جملات گويا و کلمات اصلي را تشخيص داد.
دقت و درک موضوع اصلي کتاب تمرکز خواننده را افزايش داده و از حاشيه پردازي واتلاف وقت جلوگيري مي‌کند، درنتيجه ميزان يادگيري بيشتر مي‌شود. هنگام خواندن مطالب، ذهن را بايد خالي از رويا و فکر کردن به موضوعات جانبي کرد تا مطلب بطور کامل در ذهن بماند.
مطالعه با دقت
کتاب را همواره بدون شتاب و عجله مطالعه کنيد و تازماني که مطلبي را به درستي فرا نگرفته‌ايد سراغ مطالعه مطلب ديگر نرويد.
مطالب کتاب غير درسي و درسي به هم پيوسته و مرتبط است، زماني‌که يک مطلب را خوب ياد نگرفته‌ايد، مطالعه‌و يادگيري مطالب ديگر بادشواري صورت مي‌گيرد. مطالعه کتاب‌ها بويژه کتاب‌هاي علمي بايد در کمال دقت و وسواس صورت گيرد.
جهش از مطالعه يک موضوع به موضوعي ديگر، بدون درنظر گرفتن فاصله، سبب مي‌شود که دو مطلب درهم آميزد و در نتيجه هيچکدام از دو مطلب به درستي در ذهن فرد باقي نماند. براي تغيير موضوع مطالعه همواره سعي کنيد يک وقفه ايجاد کنيد تا مطالب جديد و پيشين در هم آميخته نشود.
يکي از عوامل عمده‌اي که باعث جلوگيري‌از درک سريع يک متن درهنگام خواندن و مانع حفظ کردن آن مطلب مي‌شود تداخل آموخته‌هاي قبلي و بعدي است، يعني مطالب قبلي آموخته شده با مطالب جديد در هم مي‌آميزد. براي جلوگيري از بروز اين حالت بهترين راه مطالعه تک موضوعي است، يعني در مدتي که يک مطلب را مي‌خوانيد از خواندن ساير مطالب خودداري کنيد و تنها ذهن خود را روي همان مطلب متمرکز کنيد.
پس از استراحتي کوتاه، موضوع مطالب را تغيير دهيد واين کار باعث عدم تداخل دانسته‌ها و آموخته‌هاي جديد مي‌شود. در صورت مشاهده خستگي از يک موضوع يا يک کتاب (درسي و غيردرسي)، کتاب ديگري را (با حفظ فاصله زماني) محور مطالعه خود قرار دهيد.
يادداشت برداري و خلاصه نويسي
يادداشت برداري و خلاصه نويسي از مهم‌ترين شيوه‌هاي درست مطالعه کردن است زيرا اين کار باعث مي‌شود که مطالب مهم کتاب همواره در دسترس باشد.
خلاصه‌نويسي کمک مي‌کند که افراد حجم زياد مطالب يک کتاب را يادداشت کنند و با مراجعه به آن در مدت بسيار کوتاهي بخوانند و به خاطر بسپارند. بسياري از مطالب کتاب‌هايي را که مي‌خوانيم، فرار است و امکان دارد پس از مدتي، از حافظه و ذهن انسان پاک شود.
مطالب را در کاغذهايي که در اصطلاح به آن فيش مي‌گويند، يادداشت کنيد. يکي از ويژگي‌هاي فيش‌برداري اين است که مطلب براحتي دردسترس قرار مي‌گيرد و مي‌توان در هر زمان مطالب کتابي را مطالعه کرد.
دفتر و دفترچه براي يادادشت اصلا مناسب نيست زيرا بدليل دسته‌بندي نبودن نوشته‌ها، پيدا کردن مطلب مورد نظر بسيار دشوار است. يادداشت برداري نبايد بيش از اندازه باشد زيرا خواننده آماتور در صورت زياد نوشتن از يادداشت برداري و حتي خواندن کتاب باز مي‌ماند.
براي خط کشيدن زير مطالب مهم کتاب از مداد استفاده کنيد تا امکان پاک کردن آن وجود داشته باشد. پس‌از يک ساعت مطالعه ? ??دقيقه استراحت کنيد و براي آرامش خود، به بيرون برويد و يا از اتاق مطالعه به فضاي بيرون بنگريد و سعي کنيد به فضاهاي طبيعي و دور دست چشم بدوزيد.