از آنجایی که دهان دارای ساختمان های متعددی می باشد  به طرق مختلفی نیز تشریح می شود . اگر از فردی خواسته شود که دهانش را با محلول آشکار کننده ی بی ضرری بشوید ، رنگ این محلول به طرف خلف ، در سقف دندان تا محل اتصال کام سخت و نرم و بر روی قسمت  پشتی زبان تا خطی مقابل همین محل گسترش می یابد با این روش ناحیه سطحی ساختها یی از دهان که در دید هستند مشخص می شود .

غدد بزاقی

حفره دهانی ، محیط مرطوبی است و همواره لایه بسیار نازکی از بزاق  ، فضای بین مخاط پوشاننده دهان و دندانها را اشغال می کند – بزاق مایع بسیار پیچیده ای است که توسط غدد بزاقی تولید می شود .

در انسان ، سه جفت غدد بزاقی اصلی به نامهای بنا گوشی ، تحت فکی و زیر زبانی وجود دارد که همگی در خارج از حفره دهان قرار داشته ، کپسول دار بوده و دارای سیستم های مجاری گسترده ای جهت تخلیه ترشحات خود می باشند .

همچنین گروه کثیری از غدد بزاقی فرعی کوچکتر نیز وجود دارند که به منظور توصیف بهتر ، آنها را در گروهایی دسته بندی می نمایند به عنوان مثال : غدد لبیالی ، لینگوالی ، پالاتالی ، باکالی وگلوسوپالاتین و غدد رترومولر این غدد درست در داخل و زیر غشاهای مخاطی جای دارند فاقد کپسول بود ه و دارای سیستم مجاری کوتاهی می باشند .

ترشحات غدد بزاقی اصلی یکسان نیست . غدد پاروتید ، بزاق سروزی آبکی و غدد زیر زبانی ، بزاق چسبناکی را ترشح می کنند .

اعمال بزاق :

بزاق وظایف متعددی دا رد که مهمترین آنها حفاظت از حفره دهان می باشد .

عمل حفاظتی :

نقش حفاظتی بزاق با روشهای  مختلفی اعمال می شود – بزاق ماده روان کننده ای است و جزو گلیکو پروتئینی آن که متشکل از موسین های بزاقی می باشد ، با تشکیل سدی در برابر تحریکات مضر ، توکسین های میکروبی و تروموهای خفیف ، از مخاط پوشاننده دهان محافظت می کند – پروتئین های متصل به کلسیم موجود در بزاق و آنهایی که به تشکیل پلیکل بزاق کمک می کنند نیز ممکن است نقش حفاظتی بر عهده داشته باشند .

عمل تامپونی :

خاصیت تامپونی بزاق موجب حفاظت از حفره دهان می شود که بسیاری از باکتریها جهت رشد بیشتر  به PH‌ خاصی نیاز دارند . قابلیت بزاق درخنثی کردن اسید بسیار مهم است زیرا PH  بزاق و پلاک عموماً در افراد دارای پوسیدگی فعال پایین تر می باشد . بزاق دارای نقش مهمی در گوارش می باشد به این ترتیب که عمل حفاظتی – گوارشی – تامپونی – چشایی – ضد میکروبی و حفظ انسجام و نسوج دندان ها را میسر ساخته است .

ساختمان غدد بزاقی :

غده بزاقی به مجموعه ای ازمجاری  کوچکتر به نام مجاری مخطط تقسیم می شوند و آنها در جای خود به شاخه های کوچکتری به نام مجاری رابط که به داخل قطعه مسدود انتهایی ترشحی ، باز می شود ، منشعب می گردد

سلول های سروزی : از آنجایی که سلول های سروزی غدد بزاقی انسانی مقدار قابل توجهی پلی ساکارید نیز ترشح می کند .

سیستم مجاری  : سیستم مجاری غدد بزاقی شامل شبکه متنوعی از مجاری بوده که قطر آن به تدریج کاهش می یابد این شبکه دارای سه نوع مجرا است : 1- مجاری رابط 2- مجاری مخطط 3- مجاری انتهایی ، این سیستم یک کانال ساده نبوده ، بلکه به طور فعال در تولید و تغییر بزاق دخالت میکند .

شبکه عروقی  : برای غدد بزاقی ، شبکه عروقی گسترده ای ، جهت ترشح سریع بزاقی که 99٪ آن را آب تشکیل می دهد ، مورد نیاز است .

غدد بزاقی و نقش آنها در هضم کربوهیدراتها : اولین جایی که قندها تجزیه می شوند در دهان و تحت تأثیر آنزیم بزاق است .

هر چند قسمت اعظم بزاق از آب تشکیل شده است اما دارای املاح معدنی و مواد آلی نیز می باشد .

بزاق چند عمل بر روی غذا انجام می دهد که از آن جمله می توان : 1- نرم و رقیق کردن غذا برای انجام بلعی راحتتر . 2- از بین بردن میکروبها به علت داشتن بعضی از مواد کشنده باکتریها 3- پاکیزه نگه داشتن دهان 4- تا حدودی می توان هضم مواد کربوهیدراتی را به علت وجود آنزیم پتیالین یا آلفا آمیلاز در بزاق نام برد .

مری :

قسمتی از لوله گوارشی است که حلق را به معده مربوط می نماید . طول آن حدود 25 سانتی متر و بخشی از آن در گردن واقع است و بخش دیگر در قفسه سینه و آخرین قسمت آن نیز در حفره شکم قرار گرفته است که به ترتیب به این قسمت ها ،‌ مری گردنی ، مری سینه ای و مری شکمی می گویند ، مری گردنی و قسمت فوقانی مری سینه ای در عقب نای واقع شده است . بین مری و نای در هر طرف ، ناودانی ایجاد می شود که در آن شاخه ای از عصب واگ ، به نام عصب راجعه حنجره ای عبور کرده و به سمت بالا تا حنجره امتداد می یابد . مری سینه ای نیز در فضای مدیاشن ( میان سینه ) به سمت پایین امتداد یافته و در انتها  پس از عبور از عضله دیافراگم وارد فضای شکم می گردد . مری شکمی ، نسبت به دو قسمت دیگر مری طول بسیار کمتری داشته و حدود 5/1  سانتیمتر می باشد و در انتها به دهانه فوقانی معده ختم می گردد .

مری یک لوله تو خالی است که یک سوم فوقانی آن از عضلات مخطط و بقیه آن از عضلات صاف تشکیل شده در داخل توسط یک لایه مخاطی پوشیده شده از عضلات صاف تشکیل شده است که یک ماده  شبه موکوسی برای حافظت ترشح می کند . توده غذا در طی 5 تا 10 دقیقه پس از بلع به دریچه ( اسنفنگتر ) کاردیاک معده می رسد .

منابع  :

پرستاری بیماریهای دستگاه گوارش و اصول تغذیه  ترجمه : دکتر حمید نام آور – دکتر لادن مقدم

 بافت و رویان شناسی کاربردی دهان و دندان -   مترجمین : دکتر شهرام ثبتیان – دکتر سیامک دهخدایی – دکتر سروش نوچیان

آناتومی و فیزیولوژی برای پرستاران  مؤلفین : دکتر عباسعلی طاهریانی – محمد رضا الداغی