مقدمه
بسياري از جوانان با رسيدن به سن جواني و هيجانات جنسي ،به دور از آنکه به شرايط ازدواج فکر کنند ،تصور مي کنند که ازدواج يک امر ساده و احتمالا يک تجربه ي شيرين خواهد بود ولي ازدواج در عين آنکه مي تواند شيرين ترين تجربه زندگي باشد مي تواند بدترين خاطره ها را هم رقم بزند.
ازدواج شروع عشق و محبت ،مسئوليت و همکاري است. بناي محکمي که استحکامش نياز به محبتي طرفيني و کوششي هماهنگ دارد. و همه اين ها تنها در سايه ي دور انديشي قبل از ازدواج و بردباري پس از آن حاصل مي گردد.
دختر و پسري که مي خواهند ازدواج کنند بايد داراي شرايط لازم جسماني ، رواني ، عقلي ، اجتماعي و اخلاقي باشند که در زير ، هر يک از اين ويژگيها مورد بحث و تحليل قرار خواهد گرفت.
1ـ رشد جسماني تصوير بزرگ
در شناخت ميزان رشد جسماني دختر و پسر ، نه فقط بايد ارتباط و همبستگي ابعاد گوناگون رشد را در نظر گرفت ، بلکه رابطه رشد جسماني با عوامل روان شناختي حائز اهميت بسيار است. به بيان ديگر ، بين رشد جسماني و سازگاريهاي رواني - اجتماعي ِ فرد ارتباط نزديک وجود دارد. رشد جسمي در ميزان و الگوي رشد جسماني ، گوناگوني هاي بسياري را به همراه دارد و اين حادثه بدون شک از نظر روان شناختي مهمترين و معني دارترين حادثه اي است که در طول فرايند رشد جسماني اتفاق مي افتد .
2ـ رشد عقلي
رشد عقلي ، عبارت است از مجموعه فعاليت هاي فرد که به ادراک ، فهم ، تشکيل مفاهيم ، بررسي معاني ، تفکر و تعقل ، پيش بيني و استنتاج ، برنامه ريزي ، تعيين هدف و انتخاب راهبردهاي براي رسيدن به هدف منتج مي شود . انديشه ، ديدگاه و نگرش فرد نسبت به زندگي جنبه عقلاني شخصيت فرد است .
رشد فکري پس از بلو غ جسماني رو به تکامل مي رود . پس از بحرانهاي بلوغ ، فرد استعدادها ، تواناييها و امکانات محيطي خود را بهتر مي شناسد و نسبت به شخصيت خود بيشتر آگاهي مي يابد . در نتيجه تصميماتش بيشتر از عقل نشأت مي گيرد تا از احساسات .
حضرت علي (ع) در تعريف عقل مي فرمايد : عقل آن چيزي است که راه ضلالت را از خوشبختي تمييز مي دهد و عاقل کسي است که هر کاري را در جاي خود انجام دهد .

فردي که از رشد عقلي برخوردار است داراي ويژگي هاي زير مي باشد :
1) از مسائل درک و فهم بهتري دارد ، براي مثال مي داند که چرا ازدواج مي کند .
2) در زندگي داراي هدف است .
3) براي رسيدن به هدف واهداف خود در زندگي برنامه ريزي مي کند .
4) در تصميم گيري هاي خود بيشتر از عقلش تبعيت مي کند تا از احساساتش .
5) انتظاراتش از خود و ديگران واقع بينانه است .
6) توانايي حل مساله را دارد ، يعني درباره ي هر مسأله مي انديشد و راه هاي حل آن را مورد ارزيابي قرار مي دهد .
7) از خود و محيطش شناخت دارد .
8) در مواجهه با مشکلات ، موضع گيري هاي صحيح و اصولي دارد .يعني به جاي فرار از مشکلات و يا ناديده گرفتن آنها سعي مي کند با آنها برخورد اصولي کند .
9) فردي مسئوليت پذير است و مسئوليت اعمال ، رفتار و تصميماتش را بر عهده مي گيرد .
10) بر رفتار کودکانه خويش غلبه کرده است و مطابق سن و رشد خود عمل مي کند .
3ـ رشد عاطفي
انسان موجود چند بعدي و در عين حال بسيار پيچيده است . با تمامي ارزش هايي که براي عقل متصور است ، اما تمام سعادت بشر در گرو تکامل عقل نيست ، بلکه سرمايه ي مهم ديگري به نام عواطف و احساسات در انسان وجود دارد که به اندازه ي عقل مهم است . انسان به کمک عقل و عاطفه ( دوش به دوش هم ) راه تعالي و تکامل را طي مي کند .

رشد عاطفي و احساسي از شرايط لازم براي ازدواج است و داراي محاسن و مزاياي بسياري است :
1) عواطف و احساسات ، قدرت محرکه ي انسان مي باشد .
2) عواطف و احساسات ، عامل اتصال و پيوستگي و تلطيف انسانها و جوامع است .
3) مهر ، محبت و عواطف از مهمترين عوامل موفقيت در زندگي زناشويي است .

فرد برخوردار از رشد عاطفي ، مهار احساسات منفي و مثبت خود را در دست دارد . او در ابراز خشم و ترس ، گريه و شادي ، محبت و غيره در محدوده ي مورد قبول جامعه عمل مي کند ، نه همانند يک کودک .
رشد عاطفي نيز مانند رشد عقلي به سن تقويمي نيست ، بلکه به ميزان يادگيري ، تجارب فرد و از همه مهمتر درتعامل عاطفي کودک با والدين و ديگر بزرگسالان آموخته مي شود . رشد عاطفي مانند رشد جسماني از لحظه ي تولد آغاز مي شود و حتي رفتار عاطفي کودک در هنگام تولد مشاهده مي گردد و بر اثر تعامل با خانواده و ديگر افراد در جامعه رشد مي کند ؛ پس اکتسابي است .
4ـ رشد اجتماعي
رشد اجتماعي ، رابطه ي نزديکي با رشد عقلي و رشد عاطفي دارد . انسان داراي چهار دنياي اجتماعي است : خانواده ، مدرسه ، شغل و دوستان که فرد را بايد از نظر اجتماعي در آنها مورد ارزيابي و بررسي قرار داد . فردي که از رشد اجتماعي برخوردار است روابط اجتماعي را بهتر درک مي کند ، به ديگران احترام مي گذارد ، حقوق ديگران را محترم مي شمارد و نقش ، وظايف و مسئوليت هاي مربوط به خويش را به نحو احسن انجام مي دهد . چنين فردي محيط زندگي و اجتماع خويش را خوب مي شناسد ، به ارزش ها و فرهنگ جامعه احترام مي گذارد و رفتار خويش را با ارزش ها و رفتار مطلوب در خانواده ، مدرسه و جامعه تطابق مي دهد ؛ ضمن آن که در فعاليت هاي اجتماعي مشارکت دارد و مسؤليت هاي اجتماعي را مي پذيرد . امام صادق (ع) مي فرمايد : « کسي که ازدواج مي کند بايد همسرش را اکرام کند .» يعني به او احترام بگذارد و گرامي اش بدارد .

به بيان کوتاه ، فردي که از رشد اجتماعي برخوردار است :
1) در فعاليت هاي مختلف درگير است .
2) وظايف و مسئوليت هاي خويش را انجام مي دهد .
3) توانايي ايجاد ارتباط اجتماعي با ديگران را داراست .
4) مسئوليت پذير است .
5) در برخورد با افراد ديگر رفتار سازگارانه اي دارد .
6) در موقعيت هاي مختلف ، متناسب با آنها عمل مي کند .

رشد اجتماعي نيز اکتسابي است و فرد مهارت هاي مربوط به آن را در خانه ، مدرسه و اجتماع فرا مي گيرد .
5 - رشد اخلاقي
از شرايط لازم براي ازدواج ، رشد اخلاقي است . اخلاق يعني خودنظمي در اعمال و رفتاري که در آن رفاه فرد و ديگران هر دو مراعات شود .
اخلاق ، مجموعه اي از آداب و رسوم ، عادات و الگوهاي رفتاري است که با معيارهاي مطلوب گروهي که انسان با آن زندگي مي کند تطابق دارد .
روابط در زندگي زناشويي همانند هر ارتباط اجتماعي ديگرِ بين انسانها ، با در نظر گرفتن ارزش هاي اخلاقي و معنوي زن و مرد است که منجر به سعادت و معنويت زندگي آنان مي گردد .

اخلاق عبارت از آن چيزي است که بايد باشد . علماي اخلاق و انبياي الهي ، جامعه را از آنچه که هست به سوي آنچه که بايد باشد ، سوق مي دهند . پيامبر گرامي ما مي فرمايد : « من براي تکميل اصول اخلاق و فضيلت برانگيخته شده ام . بسياري از امور و مسائل زندگي زناشويي در چهارچوب اخلاق و فضايل اخلاقي قابل حل است و هر اندازه زن و شوهر متخلق به اخلاق و رفتار پسنديده مانند صداقت و گذشت ، درستي و فداکاري و ... باشند ، زندگي شان از سلامت و آرامش بيشتري برخوردار خواهد بود.

اخلاق آموختني است و يادگيري ارزش هاي اخلاقي از سه طريق اتفاق مي افتد :
1) پاداش و تنبيه
2) تقليد ناخودآگاه از افرادي که فرد با آنها زندگي کرده است و ايده آلهاي او را تشکيل مي دهند .
3) از طريق تفکر . انديشه و تعمق درباره ي پي آمدهاي رفتار و نتايج رعايت اصول اخلاقي در موقعيت هاي مختلف .

امام صادق (ع) در کتاب الاخلاق مي فرمايد : « براي اقدام به هر کاري به کارگيري فکر و انديشه و مطالعه جوانب مختلف آن و مال انديشي شرط موفقيت و پيروزي است .
بنابراين ترديد نيست که اخلاق را بايد يکي از مهمترين معيارها و شرايط ازدواج محسوب داشت .
منبع : سايت فرهنگ انقلاب اسلامي