رابطه ي بين استرس، اضطراب و نگراني با ازدياد فشار خون از ديرباز شناخته شده است. ديده شده است که در مقابله با بلاياي طبيعي و در مقابله با شرايط سخت زندگي، فشار خون افزايش يافته است. ماشيني شدن زندگي و سست شدن کانون هاي خانوادگي سنتي و فشارهاي اقتصادي شخص را آسيب پذير کرده و فشار خون او را بالا مي برد.
تحريکات رواني ناشي از محيط اجتماعي، اشتها را براي دريافت نمک بيشتر مي کند. به همين جهت ميزان استرس در افراد يک اجتماع با ميزان مصرف نمک در آن اجتماع ارتباط مستقيم دارد. دانشمندان به اين نتيجه رسيده اند که در بالا رفتن فشار خون، نمک به طور مستقيم موثر نيست، بلکه تحريکات رواني اجتماعي است که موجب تمايل بيشتر به خوردن نمک مي شود.
چنانچه استرس کوتاه مدت باشد، متابوليسم هورمون ها کمتر تحت تاثير قرار خواهند گرفت و آثار آن قابل برگشت است ولي اگر طولاني باشد، آثار مخرب آن غيرقابل ترميم است. اثرات استرس مي تواند احساسي، رواني يا فيزيولوژيکي (بالا رفتن فشار خون ، اختلالات گوارشي ، عوارض پوستي و سردرد) باشد که در تمام اين حالات احتياجات تغذيه اي بدن تحت تاثير قرار مي گيرد.
اثر استرس روي هورمون ها:
استرس روي فعاليت سيستم مرکزي اثر مي گذارد و ترشح هورمون ها را بالا مي برد. غدد فوق کليوي ترشح هورمون هاي اپي نفرين و نور اپي نفرين را تا 10 برابر يا بيشتر افزايش مي دهند. عمل اين دو هورمون افزايش جريان خون به کبد است و نتيجه ي آن تخريب سريع گليکوژن، پروتئين ها و چربي ها است.
استرس، ترشح هورمون ACTH(آدرنوکورتيکوتروپيک) را از غده هيپوفيز افزايش مي دهد که اين هورمون غده ي فوق کليه را تحريک کرده و باعث ترشح هورمون هاي استروئيدي مي شود. يکي از اين هورمون ها کورتيزول است که سنتز پروتئين هاي مختلف و همچنين سنتز آنزيم هاي موثر در متابوليسم چربي ها را تسريع مي کند. پس از يک دوره ي کوتاه مدت استرس، سنتز چربي ها تسريع مي شود و گاهي شخص بيشتر غذا مي خورد و چاق مي شود.
پس از يک دوره ي طولاني مدت استرس، در بدن شخص مقدار بيشتري چربي و مقدار کمتري پروتئين موجود است.
استرس باعث افزايش هورمون رشد نيز مي شود که مسئول سنتز پروتئين هاي جديد است.
اثر استرس روي متابوليسم قندها:
طي استرس، بدن در مقابل عمل انسولين(هورمون تنظيم کننده ي قند خون) مقاوم مي شود و در نتيجه مقاومت به گلوگز(قند خون) افزايش مي يابد و بدن به تصور اينکه مقدار گلوگز خون کم شده است، تبديل گليکوژن(ذخيره ي قندي بدن) کبدي به گلوکز را افزايش مي دهد و قند خون علي رغم وجود انسولين، در خون بالا مي رود.
بالا رفتن قند خون و پيدايش قند در ادرار از علامات اوليه استرس هستند.
اثر استرس روي متابوليسم چربي ها:
در نزد افراد مبتلا به استرس، مقدار اسيدهاي چرب آزاد خون بالا مي رود که علت آن تشديد تجزيه ي چربي ها مي باشد. مقدار اين اسيدهاي چرب بيشتر از آن است که بدن بتواند براي سوخت، همه ي آنها را مصرف کند، به همين جهت اين اسيدهاي چرب وارد کبد شده و تبديل به تري گليسيريدها مي شوند و چون مقدار آنها زياد است، در کبد باقي مانده و ايجاد بيماري "کبد چرب "(fatty liver) مي کنند که کبد چرب پيش ساز بروز بيماري هاي سيروز کبدي و سرطان کبد است.

اثر استرس روي متابوليسم پروتئين ها:
در شخص مبتلا به استرس، تخريب پروتئين ها نيز سريع است و باعث تعادل منفي ازت مي شود که روي اشتها اثر مي گذارد و گاهي شخص نمي تواند به طور طبيعي غذا بخورد. با کم شدن ازت بدن و کمي اشتها ، شخص وزن خود را از دست مي دهد و وزن از دست رفته با دريافت کالري اضافي جبران نخواهد شد.
اثر استرس روي متابوليسم ويتامين ها و مواد معدني:
استرس ميزان احتياج به ويتامين هاي A, B, C و مواد معدني مانند کلسيم، فسفر و روي را نيز بالا مي برد.
اثر استرس روي قلب و عروق:
علاوه بر ازدياد فشار خون، اختلال در ريتم قلب نيز از علائم استرس است. در استرس هاي پيشرفته، به علت اختلالات هورموني (افزايش ترشح کاتکولامين از غده ي فوق کليه)، از يک طرف حجم آب بدن زياد شده و باعث ادم ريه و نارسايي قلب مي شود و از طرف ديگر احتياج به اکسيژن افزايش پيدا کرده و در بافت عروق، کبود اکسيژن به وجود مي آيد و اين بافت نمي تواند چربي را که روي آن رسوب کرده بسوزاند. در چنين شرايطي براي کسب انرژي لازم از روش گليکوليز بي هوازي استفاده مي کند که نتيجه ي آن توليد اسيد لاکتيک است. اين جسم چسبندگي پلاکت ها را افزايش داده و زمينه را براي به وجود آمدن ترومبوز(ايجاد لخته خوني در رگ ها) آماده مي کند.
استرس همچنين باعث آنژين صدري يا انفارکتوس(حمله قلبي) نيز مي شود.
لازم به يادآوري است که کساني که ورزش مي کنند، چنانچه دچار استرس فيزيکي يا رواني شوند، خيلي کمتر از کساني که فعاليت جسمي ندارند، در معرض خطر امراض قلبي قرار مي گيرند.
به طور کلي فقط خود شخص است که مي تواند با استرس مقابله کند، به اين معني که بايد با ناملايمات مبارزه کند و اوقات فراغت را به کسب دستاوردهاي مثبت اختصاص دهد.
تجربه نشان داده است که کساني که اعتقادات مذهبي قوي دارند، کمتر در معرض حمله ناملايمات قرار مي گيرند.
دکتر نسرين عاقلي- عضو هيئت علمي دانشگاه علوم پزشکي گيلان