چگونه به يکديگر اعتماد کنيم
عهد در لغت به معناي پاسداري و سرکشي کردن و حفظ چيزي مي‌باشد[1]و در اصطلاح به قراردادها و پيمان‌هايي که بايد آنها را حفظ کرد و دقيقاً رعايت نمود عهد گفته مي‌شود.[2]
اهميّت و ضرورت بحث
مهمترين سرمايه يک جامعه اعتمادي است که افراد به يکديگر دارند و هر چيزي که اين اعتماد و همبستگي را تقويت کند، مايه سعادت و پيشرفت جامعه است و هر آنچه که به آن لطمه بزند، عامل شکست و بدبختي است.
از مهمترين اموري که اعتماد عمومي و خصوصي را شکوفا مي‌کند وفاي به عهد و پيمان است که از فضايل مهم اخلاقي محسوب مي‌شود و به عکس، پيمان‌شکني از بدترين رذايل اخلاقي است.
عهد در قرآن
قرآن بارها در آيات مختلف به اين مطلب اشاره دارد حتي در ميان اقوام جاهلي پايبندي به عهد و پيمان از وظائف حتمي شمرده شده و در آيات قرآن و روايات اسلامي نيز اين مسـأله به صورت گستـرده مطرح شـده و با قوي‌ترين تعبيرات و بيان‌ها بر لزوم وفاي به عهد تاکيد شده است، خداوند متعال در سوره مؤمنون و در شرح صفات مؤمنان راستين مي‌فرمايد:
«قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ»(مؤمنون/1)
ودر ادامه به هفت صفت از مهمترين و اساسي‌ترين صفات مؤمنان اشاره نموده و مي‌فرمايد:
« وَالَّذِينَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ » (مؤمنون/8)
«و آنها که امانتها و عهد خود را مراعات مي‌کنند»
ونيز در سوره اسراء درباره لزوم وفاي به عهد تعبير تازه‌اي آورده و مي‌فرمايد:
« وَأوْفُواْ بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْؤُولاً » (اسراء/ 34)
«به عهد (خود) وفا کنيد که از عهد سؤال مي‌شود»
وفاي به عهد در روايات اسلامي
در حديثي از پيامبر اعظم (ص) چنين آمده است:
«اَقْرَبُکم غداً مِنِّي في المَؤقِفِ اَصْدَقُکم للحَديثِ وادّاکُمْ لِلاَمانةِ واَوفاکُم بِالعَهدِ واَحْسَنُکُم خُلْقاً واَقْرَبُکُم مِنَ النَاس»[3]
«در فرداي قيامت در عرصه محشر کسي به من نزديک‌تر است که از همه راستگوتر، امين‌تر، وفاء کننده‌تر به عهد، و از همه خوش‌ اخلاق‌تر و نزديک‌تر به مردم باشد»
اميرمؤمنان علي (ع) در فرمان مالک‌اشتر به اهميت اين مسأله در اسلام و جاهليت اشاره دارند و آن را مهم‌ترين و عمومي‌ترين مسأله مي‌شمرند و تأکيد مي‌کنند که حتي مشرکان نيز به خاطر عواقب دردناک پيما‌ن‌شکني به اين امر پايبند بوده‌اند.[4]
در فرداي قيامت در عرصه محشر کسي به من نزديک‌تر است که از همه راستگوتر ،امين‌تر، وفاء کننده‌تر به عهد، و از همه خوش‌ اخلاق‌تر و نزديک‌تر به مردم باشد
آثار فردي و اجتماعي وفاي به عهد
وفاي به عهد سرمايه‌هاي ديگران را به سوي انسان سرازير مي‌کند و حتي در جهات مادي زندگي را رونق مي‌بخشد به همين دليل تمام دولت‌هاي جهان براي اين که بتوانند از رونق اقتصادي خوبي برخوردار گردنند. سعي مي‌کنند به عهد و پيمانهاي خود پايبند باشد والا منزوي خواهند شد. اگر مسأله وفاي به عهد و ميثاقهاي فردي و بين‌المللي حتي براي يک روز کنار گذاشته شوند شيرازه زندگي همه گسسته شده و پيشرفت جامعه انساني عملاً متوقف مي‌گردد.[5]
اقسام عهد و پيمان
عهد انواع و اقسامي دارد که از يک نظر مي‌توان آن را به سه قسم تقسيم کرد:
1. عهد با خدا
2. عهد با مردم
3. عهد با خويشتن
در عهد با خداوند بسياري از فقهاء در کتب فقهي خود در کنار مباحث نذر، بحث عهد را عنوان کرده‌اند و عهد با مردم هر گونه قرارداد و پيماني را شامل مي‌شود. و چنانچه در قالب شرع و عقل درآيد عمل به آن واجب است. اما عهدهايي که انسان با خودش کند به هنگام خودسازي و در طريق تکامل از صفات نيک و بسيار مؤثر و سازنده است.[6]
نويسنده: حسين دانش
تنظيم: گروه دين و انديشه تبيان
________________________________________
پي نوشت ها:
[1] . مفردات راغب اصفهاني، چاپ اول، 1412هـ، چاپ بيروت، ص 1، ح 5.
[2] .اخلاق در قرآن، حضرت آيت الله العظمي مکارم شيرازي با همکاري جمعي از فضلا، ناشر، مدرسه امام علي (ع)، چاپ اول، 1380، حسن 246، ج 3.
[3] . همان، ج 3، ص 255.
[4] .تفسير نمونه? حضرت آيت الله مکارم شيرازي، چاپ 1ص3؛ تاريخ انتشار 1373؛ انتشارات دارالکتب الاسلاميه، ج 11؛ ص 382، نهج‌البلاغه‌نامه‌هاي علي (ع) نامه 53.
[5] .اخلاق در قرآن، مکارم شيرازي، ناشر مدرسه امام علي (ع) چاپ اول، 1380، ج3، ص 257.
[6] .همان، ج 3، ص 261.