حضرت آيت‌الله خامنه‌اي بصراحت سال 88 را مبدايي براي حركت به سمت اصلاح الگوي مصرف ناميدند نه سال اصلاح الگوي مصرف. ايشان ضمن انتقاد از برداشت‌هاي نادرست از اين نام فرمودند: اين اصلاح كاري نيست كه به يكباره و يكساله انجام شود و سال‌ها طول مي‌كشد.
با ناميدن سال 88 به سال «اصلاح الگوي مصرف»، اين روزها هر سازمان، وزارتخانه و موسسه‌اي از آمادگي براي اصلاح الگوي مصرف در حوزه عملكرد خود خبر مي‌دهد. در حالي كه مرور اخبار جاري نشان مي‌دهد اصلاح اين الگو در برخي موارد با برداشت‌هاي نادرست و گاهي ناقص همراه است. اين برداشت‌ها در نخستين روزهاي شروع سال كاري، حتي رهبر انقلاب را به واكنش واداشت.
اين سخنان در حالي مطرح مي‌شود كه برخي كارشناسان، مديران و مسوولان از مفهوم اصلاح الگوي مصرف دچار كج‌فهمي شده‌اند، حتي در بسياري موارد اين برداشت‌هاي نادرست به حركت‌هاي عوامفريبانه و برنامه‌هاي ضربتي و بدون كارشناسي منجر شده است. وجود زمزمه‌هايي مبني بر حذف اضافه كار و برخي مزايا در جمعي از موسسات دولتي و غيردولتي از جمله چنين برنامه‌هايي است. به گفته يكي از كارمندان دولت، به بهانه نامگذاري امسال، پنير از صبحانه كاركنان سازمان حذف و نان خالي جايگزين شده است. اين كارمند دليل را در سطحي‌نگري مديران و نداشتن درك درست از مساله مي‌داند.
اصلاح الگوي مصرف فقط براي دولت
يكي از برداشت‌هاي نادرست كه بويژه در آستانه انتخابات رياست‌جمهوري تشديد شده، افزايش انتقادات ناشي از اهمال‌كاري و سوءمصرف در دستگاه‌هاي دولتي است. برخي كارشناسان نقطه آغاز اصلاح الگو را دولت مي‌دانند و حتي بار اجراي هرگونه اصلاحي را بر دوش دولت مي‌گذارند؛ در حالي كه اصلاح هر الگويي در مفهوم عام ابعاد اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي و نيز سياسي دارند و سياست از بالا به پايين براي تحول در الگوي مصرف يك جامعه در بسياري موارد با بن‌بست روبه‌رو بوده است.دراين‌باره البته جواد آرين‌منش، نايب رئيس كميسيون فرهنگي مجلس مي‌گويد: به هر حال بايد بپذيريم كه دولت بزرگ‌ترين مصرف‌كننده منابع و نقش مهمي در تحقق اصلاح الگوي مصرف دارد، به همين دليل بايد پيشگام باشد.
وي البته تاكيد مي‌كند كه اين اصلاح نيازمند عزم ملي با مشاركت دولت و مجلس است. وي مهم‌ترين قدم در راه اصلاح الگوي مصرف را اصلاح قوانين، ساختارها و حتي رفتارها و نگرش‌ها مي‌داند.
مفهومي محدود به خانواده
مفهوم اصلاح الگوي مصرف به ظاهر مفهوم دقيق و روشني است؛ در حالي كه هر كس در حوزه كاري خود، آن را معادل صرفه‌جويي و سياست‌هاي انقباضي در نظر گرفته است، اين مفهوم به صرفه‌جويي محدود نيست و طبق شرايط اجتماعي و جغرافيايي، اين مفهوم تعريف ويژه‌اي دارد، همان‌طور كه يحيي آل‌اسحاق، رئيس اتاق بازرگاني تهران به عنوان يك مسوول اقتصادي در جلسه‌اي گفته است: اگر اصلاح الگوي مصرف و اسراف را تنها مربوط به خانواده بدانيم، در تعريف اين واژه ساده‌انگاري كرده‌ايم.
وي اضافه كرد: 92 درصد از آب شرب كشور در بخش كشاورزي، 2 درصد در بخش صنعت و 6 درصد در بخش خانواده‌ها مصرف مي‌شود؛ اما هنگامي كه بحث اصلاح الگوي مصرف پيش مي‌آيد، تمامي فشارها به خانواده‌ها منتقل مي‌شود و اين در حالي است كه بيشترين اسراف به دليل نامناسب بودن نظام آبياري در بخش كشاورزي صورت مي‌گيرد.
متاسفانه هنوز بسياري از مسوولان، اصلاح الگوي مصرف را به خانواده و البته زنان محدود مي‌دانند و اولين قدم در اصلاح را از اين نقطه مي‌دانند.فريدون كسمايي، كارشناس ارشد جامعه‌شناسي دراين‌باره مي‌گويد: هرچند خانواده مركز ثقل اصلاح الگوي مصرف نيست، اما نمي‌توانيم از نقش تعيين‌كننده آن بگذريم؛ چراكه نهادهاي جامعه‌پذيري مانند خانواده، مدرسه و رسانه‌ها در فرهنگ‌سازي و آموزش الگوي صحيح مصرف نقش تعيين‌كننده‌اي دارند.
به گفته وي، اصلاح الگوي مصرف نيازمند تعريف دقيق و تعريف برنامه‌هاي عملياتي در هر سازمان و موسسه‌اي است. اين اصلاح سطوح خرد و كلان را به طور توامان دربرمي‌گيرد.
كسمايي مي‌گويد: كارشناسان هر سازمان كه معمولا در اتاق‌هاي فكر و مراكز پژوهشي آن سازمان استقرار دارند، بايد متناسب با مسووليت و برنامه‌هاي هر سازمان، نظام اصلاح الگوي مصرف را طراحي كنند. به نظر من، استراتژيست‌هاي هر سازمان از ميزان اسراف‌ها و اهمال‌كاري نسبت به منابع سازمان خبر دارند و آنان هستند كه بايد خط‌مشي هر اصلاحي را به مديران تذكر دهند، در حالي كه مديران اين روزها به تنهايي و براساس مقاصد فردي يا سازماني به اظهارنظر مي‌پردازند.
در اين ميان، گاه اصناف و اتحاديه‌ها نيز اصلاح الگوي مصرف را بهانه‌اي براي بيان خواست‌هاي گروهي و تشكيلاتي عنوان مي‌كنند. از جمله اين خواست‌ها، افزايش تعرفه واردات يا تغيير نرخ سود بانكي و واقعي شدن نرخ ارز و تقاضاي وام بيشتر و... است.
آموزش نقطه كانوني اصلاح الگوي مصرف
كوتاه شدن دوره‌هاي كارشناسي ارشد به بهانه اصلاح الگوي مصرف، كاهش ساعت كاري مدارس ابتدايي به بهانه اصلاح الگوي مصرف، طولاني شدن روند ارتقاي شغلي كاركنان به بهانه اصلاح الگوي مصرف، كاهش تبليغات مصرفي در رسانه‌ها، توجه به كاهش برگزاري سمينارها و همايش‌هاي متعدد و... از جمله راه‌هايي است كه طي دو هفته اخير براي عملياتي شدن اين اصلاحات، نسخه واحدي پيچيده شده است، در حالي كه به نظر مي‌رسد با تمركز بر روي آموزش بويژه نسل نو خاسته كودك ونو جوان و تشكيل كار گاههاي عملي در مراكز مختلف بتوان به عمق اين فر هنگ در جان و دل مردم دل بست .رهبر انقلاب هم بر اين نكته تاكيد دارند كه در بحث اصلاح الگوي مصرف نبايد شعاري رفتار شود، چرا كه در بعضي زمينه‌ها تا 10 سال به زمان نياز است.