در قسمت قبل ، مطلب مربوط به روشهاي پرورش احساس مذهبي ، بخصوص نماز در كودكان و نوجوانان را مطرح نموديم اينك مي خوانيم ...

غالب رفتارهاي انسان بر اساس يادگيري است و اولين و مهمترين پايگاه يادگيري ، كانون خانواده است . زيرا خميرمايه شخصيت انسان در خانواده تكوين مي يابد و نگرشها ، رغبتها ، رفتارهاي خوشايند و ناخوشايند نسبت به پديده هاي مختلف ، از خانه سرچشمه مي گيرد. حضرت علي (ع) مي فرمايند : « صفحه دل نوجوان همچون زمين مستعدي است كه هيچ گياهي در آن نروييده و آماده هر نوع بذرافشاني است» .در واقع آنچه كه مطلوب است ، در نهاد فرزندان وجود دارد و اين رسالت پيامبرگونه اولياء است كه با باغباني خود بذر وجود آنان را شكوفا كنند.
 
گزل ، روان شناس معروف مي گويد : كودك در حدود 5 - 6 سالگي نسخه كوچك جواني است كه بعداً خواهد شد . البته او هرگز نمي خواهد منكر تأثير تربيت دردوره جواني شود ، بلكه مي خواهد بر نقش و اهميت حياتي تربيت در خانواده تأكيد كند.به نظر وي بسياري از رفتارهايي را كه در نوجوانان و جوانان مشاهده مي كنيم ، نظير كمرويي ، گوشه گيري ، پرخاشگري ، بي رغبتي نسبت به نماز و روزه و يا بر عكس شادابي و سرزندگي ، فعاليت و سازندگي ، اقامه نماز و اهميت دادن به احكام مذهبي ، غالباً متأثر از تجارب تربيتي كودك قبل از ورود به مدرسه است .كودكان تشنه يادگيري هستند ، و نياز به دانستن و پي بردن به راز هستي نيازي فطري است. به هر صورت آنها ، به طور مستقيم و غير مستقيم ، آگاهانه و يا ناآگاهانه مي آموزند كه همه جا مدرسه و كلاس درس است و همه كس مي تواند معلم و مربي باشد .

اين كه همه كودكان بالفطره كنجكاو و كاوشگر هستند ، خود نشاني است از نياز آنها به دانستن ، فهميدن و پي بردن به علتها و معلولها . همه ي وجود كودكان مملو از سؤال است ، سؤال از چرايي ها و چگونگي ها ، اما هميشه و همه كودكان سؤالاتشان را به زبان نمي آورند .

بسياري از سؤالات كودكان را بايد در سيما و چشمان نظاره گرشان جستجو نمود. به بيان ديگر حقيقت بين بودن حكم مي كند كه همواره به گونه اي باشيم كه نگاه ما ، سخن ما و رفتار ما پاسخي باشد به سؤال و نياز نهفته فرزندانمان و سرمشقي براي چگونه زيستنشان .كودكان ما پيوسته مي آموزند و نسبت به هر چيزي كه فرا مي گيرند احساس تازه اي پيدا مي كنند.

بايد تلاش كنيم كه آموخته هاي آنها با تجارب خوشايند و دوست داشتني توأم باشد. وقتي كه انسان از موضوع يا مسئله اي كه با آن مواجه شده است ، احساس خرسندي و خشنودي كند ، آن موضوع يا مسئله را با راحتي ، رضامندي و رغبت به خاطر سپرده ، ديرتر فراموش مي كند.هنگامي كه كودكان بارها و بارها مشاهده مي كنند كه والدينشان مثلاً با وجود حزن و اندوه و گرفتاري و مشكلي كه دارند وقتي وضو مي گيرند خشمشان فروكش مي كند ، چهره اي متبسم و مهربان مي يابند و آن گاه كه به نماز مي ايستند ، آنچنان كه گويي گمشده شان را يافته اند ، آرام و با صلابت ، متين و مطمئن و استوار با خداي خود سخن مي گويند ، و نوبتي ديگر هدف از حيات و معاد را ترسيم مي نمايند و براي ماندن بر صراط حق دعا مي كنند؛ در روانشان احساسي بسيار لطيف و خوشايند جلوه گر مي گردد و به نماز و نمازگزار ، مكان و حالت نماز علاقه مند مي شوند . اين است كه انسان بايد لطيف ترين و عارفانه ترين حالت و زيباترين صورت را در نماز داشته باشد.