آوای قرآن و آرامش دل ها
همانطور که مي دانيم اکثر داروها (به خصوص داروهاي مسکن) عوارض جانبي، بدني (فيزيولوژيکي) روحي و رواني زيادي بر بيمار دارد. ضمن اينکه در تمام بيماران نمي توان از اين داروها براي تسکين درد استفاده نمود، خطر اعتياد و وابستگي دارويي نيز مطرح مي شود، از طرف ديگر علاوه بر هدر دادن وقتشان به هنگام مصرف آنها، هزينه زيادي بر سيستم بهداشتي و درمانی جامعه تحميل مي شود.
واضح است چنانچه راه هاي ساده تر، سالم تر و مقرون به صرفه تري در دسترس باشد، قبول اين همه عوارض و هزينه ها منطقي نخواهد بود.
اخيرا پژوهشگران و متخصصان امر، تاکيد زيادي بر روش هاي تسکين غيردارويي و غيرتهاجمي (جراحي) در کاهش اضطراب و درد به عنوان راه هاي برتر تسکين دهنده نموده اند، که از جمله اين روش ها موسيقی درمانی مي باشد.
درد پديده مرموز و پيچيده اي است که عوامل متعددي مي تواند در درمان آن تاثير گذارد. يکي از اين عوامل موثر و مداخله گر، فرهنگ و زمينه فرهنگي افراد مي باشد و در اين گستره وسيع فرهنگي نقش اعتقادات مذهبي از همه محسوس تر است. (1)
بسياري از تحقيقات و مقالات انتشاريافته درباره پيدايش درد و راه هاي تسکين آن صراحتا به نقش اعتقادات فردي در افزايش تحمل درد اشاره داشته اند و حتي آن را به عنوان قدرتمندترين عنصر تاثيرگذار در تحمل درد معرفي کرده اند. (2)
تيلر (3) و ديگران، آنجا که از درد سخن مي گويند پارامتر مذهب را از قدرتمندترين عناصر تاثيرگذار بر تحمل درد معرفي نموده و خاطر نشان مي سازند که در بعضي مذاهب، افراد بنا به اعتقادات خاص مذهبي خود، درد را عامل پاکسازي خود و جامعه مي دانند و به همين دليل، اين افراد اقدامات تسکين دهنده درد را بندرت مي پذيرند و هنگام مواجهه با درد، از منابع قدرتمند اعتقادي بهره مي جويند.
در اين تحقيق (4) پژوهشگر دو هدف عمده را دنبال مي کند: يکي، کاهش درد به عنوان يکي از بزرگترين معضلات بشر و پزشکي و ديگري، استفاده از آهنگ موزون قرآن کريم و آواهاي دلنشين آن، به عنوان يک موسيقي عرفاني دلپذير. با توجه به ارزش هاي ديني و فلسفه اعتقادي حاکم بر ساختار جامعه ما و فرهنگ و زمينه هاي فرهنگي افراد جامعه مان و براي تقويت اين بعد فرهنگي اعتقادي افراد، به منظور درمان اشخاص مبتلا به درد، از يک صوت (نواي) سازمان يافته موزون و يک موسيقي دلپذير ديني با خواص ويژه خود استفاده شده است. (5)
پژوهشگر اشاره مي کند که با مشاهده تغيير حالات روحاني و عرفاني بيماران بستري در بيمارستان (با تجربه محدود باليني) بيماراني را مشاهده نمودم که هنگام درد يا هنگامي که قرار بود اقدامي بر روي آنها انجام گيرد، گرايشات مذهبي آنان بيشتر مي شد و بسياري از بيماران هنگام تشديد درد، آيات قرآني، سوره کوتاه قرآن، دعا، صلوات، اوراد و اذکار را با خود زمزمه مي کردند و با اين روش عملا سعي داشتند بر درد و اضطراب خود چيره گردند.
آري، مطالعات انجام شده نشان مي دهد که طبيعت آدمي گرايش باطني به ريتم و هارموني دارد و از نظم و هماهنگي آن لذت مي برد. از آن جايي که اساس هستي و خلقت بر وحدت و هماهنگي استوار است، انسان نيز جزيي از نظام گسترده و يکپارچه اين هستي است و ميل به اتصال و ارتباط با قدرت و نيروي لا يزال هستي دارد ميل به زيبايي و هماهنگي و گرايش به وحدت، در طبيعت و خمير مايه ذاتي آدمي است. سرشت موزون آدمي، بي چون و چرا از ترکيب نقوش و هماهنگي نغمات و تکميل احساسات لذت مي برد و از جلوه هاي هنري و آثار زيبا محظوظ مي گردد.(6)
استفاده از موسيقي به عنوان يکي از مظاهر اين زيبايي، فقط محدود به امور پزشکي نمي باشد. مراسم دعا، نيايش، نوحه خواني، تعزيه، موسيقي جنگ که براي يکنواخت کردن رفتار رواني- حرکتي يا يورش سربازان مورد استفاده قرار مي گيرد، موسيقي باليني (لالايي گهواره) که در تمام قبايل اين مرز و بوم در تاريخ فرهنگ و هنر ايران جايگاه خاصي دارد، مثلا صداي لالايي مادر که با ريتم خاص خود در ساقه مغزي فعاليت بنيادي، هشياري را پايين ميآورد و حتي آرامش ايجاد کرده و خواب را تسهيل مي کند (چون سيستم شنوايي تحت تاثير کارکرد حواس و هيجان از نظر کيفيت دائما تغيير مي کند)، خوش خواني قبايل، مخصوصا عشاير از متون شاهنامه فردوسي و موارد ديگر از جمله صداي آبشار و آواز پرندگان و... همه از اشکال ديگر موسيقي مي باشند، مثلا زنان عشاير و بعضي قبيله ها چند ساعت قبل از زايمان، محلي را در کنار آبشار انتخاب مي کنند صداي آبشار با موسيقي و ريتم طبيعي خود فعاليت بيوالکتريکي و شيميايي ساقه مغز و ارتباطش با قشر مخ را به نحوي تغيير مي دهد که اولا : آرامش و ثانيا: کاهش درد را باعث مي شود.(7)
در اين تحقيق(8) ضمن مروري کوتاه بر تاريخچه موسیقی درمانی در ايران و جهان، به يکي از جلوه هاي ويژه و انواع خاص و عام پسند موسيقي ديني به نام موسيقي حاصل از تلا وت قرآن کريم اشاره شده که از همه موسيقي ها زيباتر، دلپذيرتر و شورانگيزتر است.
همانا قرآن، بهار دل ها و شفاي دردها، سرچشمه دانش ها و زداينده تيرگي ها و مهمترين و استوارترين و ارجمندترين راه شناخت و معرفت است. قرآن رويه اي زيبا و ظاهري دلپذير و شورانگيز دارد، با جاذبه هاي شگفت انگيز، اما دروني ژرف و باطني عميق، چينش واژه ها، ترکيب کلمات و جمله ها در آيات قرآن، زيبايي هاي فراواني دارد که محققان علوم قرآني به ويژه متاخران بدان پرداخته و جاذبه هاي آن را نمايانده اند. از جمله اين زيبايي ها و جلوه هاي دلپذير، چينش واژه هاي قرآني است.(9) از اين نظر آيات الهي نظمي آهنگين و آهنگي دلپذير دارد، به طوري که هيچ متني در بلند خواندن، مانند قرآن آهنگ پذير و تاثيرگذار نيست. توصيه هاي موکد براي زيباخواني قرآن از سوي رهبران الهي به لحاظ توجه به همين ويژگي هاي قرآن است. چنان که در احاديث آمده و در بحث هاي قبلي نيز به آن اشاره شده است. عامل مهم جاذبيت قرآن، سبک، نظم و آهنگ آن است. اين سه عامل که سنگ بنيادين ساختار سحرانگيز قرآن را تشکيل مي دهند چنان به هم آميخته و در هم ريخته اند که نمي توان نقش هر يک را در جاذبيت قرآن جداگانه تصوير کرد:
1- سبک
2- نظم
3- آهنگ: آواي (موسيقي) سخن که از دو عامل (سبک و نظم) به وجود آمده، چنان ساختار و اندامي و چنين پيوند استواري، اين گونه آهنگي را خواستار است، به ويژه آن که از حرف مد ولين در اين زمينه کمال استفاده را نموده و جوش و خروشي به آهنگ تلا وت بخشيده و وجد و شعفي در شنوندگان به وجود ميآورد. از اين رو ضرورت دارد تلا وت کننده، آهنگ تنظيمي قرآن را بداند و بر اسرار و رموز آن واقف باشد و کاملا آن را رعايت کند تا نقش اعجاز بيان را به خوبيو با دقت ايفا نمايد. (10)
بسيار بوده و هستند کساني که با آهنگ زيبا، صداي دلپذير و موسيقيايي سحرآفرين، جان ها را از عشق به قرآن آکنده و دل ها را مسحور نموده اند، اينگونه قاريان چه بسيار اشک ها بر چشم ها نشانده و قلب ها را سرشار از خشوع و خشيت ساخته اند. (11)
بر اين اساس، نگارنده درصدد تحقيق بر آثار وجودي قرآن کريم و تاثير تلاوت آن بر افراد به عنوان يکي از عوامل کاهش دهنده فشارهاي رواني برآمده و نه تنها به تاثير آن بر بيماري هاي روحي، بلکه به بررسي تاثير تلاوت قرآن بر کاهش دردهاي جسماني پرداخته که نتايج مطرح شده در رساله اي تحت عنوان «بررسي تاثير آواي قرآن کريم بر کاهش دردهاي جراحي و کاهش اضطراب قبل و بعد از انجام اقدامات تشخيصي و درمانی» نيز مويد آن مي باشد. در ضمن در اين مقال نظر خاصي (شرعي) درباره موسيقي بيان نمي گردد که آن اختصاص به نظر فقها و اهل فن دارد و در اين رساله تنها به يافته هاي علمي اشاره شده و قضاوت به عهده صاحبنظران گذاشته مي شود.
نقش آهنگ در تلا وت قرآن کريم
يکي از دلنشين ترين، جذاب ترين و طبيعي ترين موسيقي ها، موسيقي روح افزاي ناشي از تلا وت قرآن کريم مي باشد. گر چه قرآن با همگان سر و کار دارد و زيبايي آن مختص گروه خاصي نيست، اما آنان که با آن انس بيشتري دارند، قطعا از آن بيشتر لذت خواهند برد و در واقع هر کس به فراخور طبع و ذوق خود از آن بهره عملي خواهد برد.
اصولا عبارات و جمله بندي هاي قرآن به گونه اي تنظيم شده است که روان، يکنواخت، هماهنگ و همساز است. حروف و کلمات متناسب و همآوا، پيوسته به يکديگر پيوند خورده اند.
با اين که قرآن کلا م منثور است، به کلا م منظوم بيشتر شباهت دارد و با آنکه خطاب و عتاب است به افسونگري و سحرانگيزي بيشتر مي ماند و بدين وصف، سبک نويني را در زبان عربي به بار آورده و به نظم و تاليف جديدي ارائه نمود و اعراب و جهانيان را به حيرت و شگفتي واداشت.(12) ادباي عصر حاضر و سخنوران دوره معاصر، نيز همگان با گذشتگان همآواز، همان سخنان را تکرار مي کنند که: والاتر از شعر است و شيواتر از هر کلا م، بي نظير و بي مانند، همانا کلا م خداست. اعجاز قرآن تنها در جنبه محتواي آن نيست بلکه الفاظ قرآن نيز در سر حد اعجاز است، به طوري که کشش و جاذبه و شيريني و هماهنگي خاصي که در الفاظ و جمله بندي ها وجود دارد، ما فوق قدرت انسان هاست.13
قاري قرآن اگر نيک تلا وت کند، آن گونه که خواست قرآن است، نه آن طور که خواست خود اوست، هر آينه مي يابي، آوايي هماهنگ ونغمه اي فراگير تمام وجودت را فرا گرفته و با اين که قرآن شعر نيست، ولي در آن چيزي مي يابي که در شعر و نغمه هاي ديگر يافت نمي شود.14 چون«شعر» معمولا زائيده تخيلا ت، و بيانگر احساسات بر افروخته و هيجانات عاطفي است، و به همين دليل فراز و نشيب افت و خيز فراوان دارد در حالي که قرآن در عين زيبايي و جذابي کاملا مستدل و منطقي، و محتوايي عقلا ني دارد.15
آري، انسان از نغمه قرآن چنان سرخوش مي گردد که هرگز در لذت هاي ديگر آن چنان خوشي نخواهد ديد. اين حروف قرآني است و کلا م آسماني است که به وسيله پيک وحي بر قلب پاک پيامبر «صلي الله عليه و آله و سلم» نازل شده و با نظم وترتيب خاص خود و با فاصله اي رديف قرار گرفته واين چنين جمال و زيبايي آفريده است.16
قرآن را نغمه اي است فرحبخش روح افزا که ديگر نغمه ها پيش آن زمزمه اي بيش نيستند، چنان که پيامبر اکرم«صلي الله عليه و آله و سلم» فرمودند:
فضل القرآن علي سائر الکلا م، کفضل الله علي خلقه»17
فضل و برتري قرآن برسخنان ديگر، همچون فضل وبرتري خدا بر آفريدگان است.
قرآن، روان آدمي را آرامش بخشيده، از آلا يش ها و پليدي ها پاکيزه نموده و درخشش داده و به سوي فضاي لا يتناهي آسمان معنويت به پرواز در مي آورد. اين نغمه، غذاي روح است که روان آدمي را نويد خوشبختي مي دهد، سعادت، طهارت قداست ارزاني مي دارد.18 پيامبر اکرم«صلي الله عليه و آله و سلم» در مورد اهميت حسن صوت هنگام قرائت قرآن فرموده اند:
«لکل شيي حليه و حليه القرآن الصوت الحسن»19
براي هر چيزي زينتي آرايشي است و زينت و آرايش قرآن، آواي(صوت) نيکو است.
و نيز فرموده اند:
«اقروا القرآن بالحان العرب و اصواتها و اياکم و لحون اهل الفسوق و اهل الکبائر»20
قرآن را با آهنگ هاي عربي و اصوات عرب بخوانيد(تلا وت کنيد) از آهنگ هاي اهل فسق اهل گناهان کبيره(آهنگ هاي مبتذل) بپرهيزيد.
در احاديث آمده است که: امام سجاد«عليه السلا م» صوت بسيار زيبايي در تلا وت قرآن داشتند و از همه قرآن را خوشتر مي خواندند به طوري که گاهي مشاهده مي شد، فروشندگان دوره گرد با شنيدن صوت جذاب حضرت از حرکت باز مي ايستادند و لذت مي بردند و گاه غش مي کردند و از هوش مي رفتند. و در روايت ديگري آمده که امام باقر«عليه السلا م» بهترين صدا را داشتند و چون سحرگاهان از بستر بر مي خاست و قرآن مي خواند، بانگ بلند مي کرد و گذرندگان از سقايان و جز» ايشان مي ايستادند و به قرائت قرآن او گوش مي دادند.21 و در حديث آمده است:
«ليس منا من لم يتغن القرآن» 22
از ما نيست (از زمره ما مسلمين نيست)، آن کس که قرآن را با لحن موسيقي اش دوست ندارد. و بعضي گفته اند معنا چنين است از ما نيست کسي که با وجود قرآن خود را بي نياز نداند.23
امام محمد باقر«عليه السلا م» فرمودند:
«و رجع بالقرآن فان الله يحب الصوت الحسن يرفع فيها ترجيعا» (24)
در تلا وت قرآن ترجيع (صدا در گلو گردانيدن) بايد رعايت گردد، زيرا خداوند صوت نيکو را دوست دارد که در آن ترجيع به کار رود.
آيت الله معرفت در بحث نظم آهنگ در قرآن چنين گفته است:
«قاريان مصري پيش از آن که در دارالقرآن پذيرفته شوند، بايد داراي ليسانس دارالفنون باشند تا با فنون ترانه ها و انواع آهنگ ها آشنا گرديده و بتوانند قرآن را با زيباترين نغمه ها و شيواترين آهنگ ها تلا وت کنند و کلا م الهي را به احسن وجه به ترنم درآورند».
قرآن کريم بياني رسا، سبکي شيوا و آهنگي دلربا دارد. بايد با اين ويژگي به عرصه ظهور برسد و شنوندگان را از هر قشر که باشند تسخير کرده و در قبضه خويش درآورد، آنگاه است که مفهوم عبارت «ان البيان لسحرا» آشکار مشاهده مي گردد. (25)
و ما هم برآنيم تا از همين ويژگي قرآن در جهت تسکين آلا م جسمي دردمندان کمک بگيريم.
دکتر «محمد الا غا» از قول «عبدالرحمن العيسوي» نويسنده کتاب «الا سلا م و العلا ج النفسي» مطلبي به شرح زير آورده است:
شفاي نفوس در کتاب خداوند سبحان نهفته است و علا ج اين امراض دو گونه است: يکي جنبه پيشگيري دارد و ديگري جنبه درمان و قرآن کريم محافظ سلا مت بدني وعقلي و نفسي مومنان است و ... آنها را از اصابت به امراض حفظ مي نمايد و ... بنابراين برگشت به دين و به سرچشمه هاي ايمان بهترين وسيله براي پيشگيري و درمان امراض نفساني و عقلا ني مي باشد. (26)
علا مه بزرگوار، مرحوم طباطبايي مي فرمايند: «هماهنگي آيات قرآن، يا به عبارت ديگر هارمونيک آيات به گونه اي هيجان انگيز است که مي توان سبک قرآني را در اين زمينه نسبت به سبک هاي ديگر تشخيص و تميز داد. اين هماهنگي دقيق و جذاب ناشي از انتخاب يک سلسله الفاظ شيرين است که به هنگام تلا وت طنين پرشکوه آيات الهي احساس مي شود و به روح، انبساط و شعفي پرشور مي بخشد و روح را در عالمي هيجان افزا سير مي دهد و انسان با نردبان آيات الهي گام به گام پيش مي رود و روانش به معراجي شکوهمند نايل مي شود.
آيات الهي در هنگام قرائت به صورت جالب و جاذبي پي درپي تکرار مي شود و يک آهنگ عميق و يکنواخت رادر گوش به صدا در ميآورد. کلمات آخر اکثر آيات با يک نظام معين و يک انسجام حيرت انگيزي که از نظر نيروي تعبير و قدرت نفوذ در نفوس بسيار قابل توجه است و بالا خره قرآن به صورتي است که مي توان آن را به بيان آهنگ شيرين و دلنواز و روح افزايي دانست که گوش ها از شنيدن آيات جذابش هرگز خسته و ملول نمي شود، زيرا در عباراتش چنان عظمت و شکوه و خوش نوايي نهاده شده که گويي نت هاي موسيقي اصيل هستند که در گوش جان آدمي زمزمه و ترنم مي کنند و چنان آيات قرآن با هارمونيک اصوات منطبق است که صدايش آرام بخش است». (27)
آري، اذان و قرائت قرآن برخوردار از يک موسيقي عام پسندي است که سلسله ارتباط جامعه را در تاريخ و قرون نشان مي دهد. هيجان عارفانه و از خويش به درشدن که درعامه مردم هنگام شنيدن اذان و آيات قرآن کريم مشاهده مي شود، جنبه همبستگي عقيدتي - مذهبي را مطرح وتاکيد مي کند.(28)
آواي دلنشين قرآن يکي از عوامل تسکين آلا م(جسمي و رواني )
با توجه به نص قرآن کريم، آيات الهي موجب تشفي قلوب و تسکين آلا م مي شود، به طوري که خداوند متعال مي فرمايد:
«و ننزل من القرآن ما هو شفاء ورحمه للمومنين»29
و ما آن از قرآن چه فرستيم شفاي دل و رحمت الهي براي اهل ايمان است.
و يا در آيه اي ديگر مي فرمايد:
«الا بذکر الله تطمئن القلوب»
پژوهشگران در اين مقاله (30) بعد از کسب اجازه از مقام معظم رهبري حضرت آيت الله خامنه اي،عزم خود را جزم کردند، تا بايک روش علمي وتحقيقي، ميزان تاثير صورت دلنشين تلا وت قرآن کريم را برکاهش درد بسنجند و از تاثير تلا وت قرآن به عنوان يک موسيقي عميق و دلپذير عرفاني با خواص ويژه اش در مواجهه با درد نتايجي را بيان دارند و آن را به صورت يک مدرک معتبر علمي، در محافل پزشکي جهان مطرح واز آن بهره برداري عملي کنند.
از جمله دلا يل انتخاب اين پژوهش، علا قه شخص پژوهشگران،(31) مشاهده تغيير حالات روحاني و عرفاني بيماران بستري در بيمارستان، ساختار مذهبي و فرهنگي جامعه، فرياد دردمندانه بيماران و استمداد آنان جهت تسکين درد، محدوديت هاي موجود در روش هاي تسکيني موجود، محدوديت در استفاده بي رويه از مسکن هاي دارويي، کمبود کادر متخصص و حرفه اي درمان عدم توانايي کافي آنها در استفاده از روش هاي غير دارويي تسکين درد، پيشگيري از مصرف نابهنجار مسکن ها بعد از اعمال جراحي و تسکين درد با ساده ترين، بي عارضه ترين، کم هزينه ترين و سالم ترين روش ممکن و بالا خره کاهش مدت بستري و کاهش عوارض ناشي از افزايش طول مدت بستري و برگشت هر چه سريعتر بيمار به زندگي طبيعي خود.
بر اين اساس، با توجه به اصل تاثير موسيقي و مکانيسم آن در کاهش درد، به طوريکه امروزه درکشورهاي ديگر از انواع موسيقي ها براي اين منظور استفاده مي شود، پژوهشگران با توجه به اصالت موسيقي قرائت قرآن و وسعت توجه عامه مردم به آن و تقدسي که بين جامعه دارد تصميم گرفتند تا با انجام يک بررسي علمي ميزان تاثير استفاده از آواي قرآن در کاهش دردهاي جراحي را نشان دهند.
اين پژوهش در بهار 1373 برروي کليه بيماران که در بخشهاي جراحي عمومي(بيشتر بيماران مورد آزمايشي، به دردهاي ناشي از عملهاي جراحي شکم مبتلا بودند) بيمارستان سينا، وابسته به دانشگاه علوم پزشکي تهران بستري بودند، به مرحله اجرا در آمد. در اين پژوهش که پژوهشي نيمه تجربي بود 39 بيمار که در بخشهاي جراحي 1و2و3و4و5 تحت عمل جراحي شکم قرار داشتند، در شرايطي منطبق با ويژگي هاي مورد نظر برگزيده شده و به طور تصادفي در دو گروه(آزمون و شاهد) قرار گرفتند. در اين تحقيق از آيات ابتدايي سوره مبارکه يوسف«عليه السلا م» با آواي، روح بخش، قاري معظم مصري شهات محمد انور استفاده شد. بدين منظور، ابتدا ميزان درد بيماران اندازه گيري و سپس به مدت 20 دقيقه، تلا وت آيات فوق از طريق ضبط صوت وهدفون براي آنان پخش شد. بعد از اتمام نوار، مجددا پارامترهاي مربوطه اندازه گيري و ثبت شدند. اين عمل در هر دو ساعت يک بار (جمعا سه دفعه) تکرار شد.
از نظر ميزان کاهش شدت درد که با ابزارهاي معتبر علمي (تهيه شده از کتب خارجي) اندازه گيري و ثبت مي شد، مي توان گفت در هر دو گروه، گروهي که به قرآن گوش فرا نداده اند و گروه قرآني شدت درد کمتر شده است، اما در گروه قرآني اين تسکين درد به مراتب و به طور معنا داري از گروهي که به قرآن گوش فرا نداده اند بيشتر بوده است. بنابراين کاهش شدت درد به لحاظ گوش کردن آيات قرآن بوده است.
پژوهشي هم در بيمارستان هاي حضرت امام خميني(ره) تهران و بيمارستان امام حسين«عليه السلا م» گلپايگان توسط سه تن از پژوهشگران(32) تحت عنوان «بررسي تاثير آواي قرآن کريم در کاهش اضطراب قبل و بعد از انجام اقدامات تشخيصي و درمانی» انجام شده، که نتايج اين تحقيق با تحقيق مشابهي که تاثير آواي قرآن کريم بر کاهش شدت درد را نشان داده است مطابقت دارد.(33)
مطالعات انجام شده در کشورهاي غربي نيز در اين مطلب گواه است، چرا که انواع خاص موسيقي مي تواند باعث تخفيف درد در انسان شود. اما همان مکاتب (مطالعات غربي) اذعان داشته اند که بيشترين تسکين درد را در موسيقي هايي مي بينيم که با روحيات فرد همخواني داشته اند.(34)
به عبارتي ديگر، موسيقي هايي که براي فرد واحد مفهومي باشند، مي توانند تاثيرات مهمي داشته باشند، چنان که در تحقيق ديگري که توسط اليزابت (adetzEli) و همکاران در سال 1989 تحت عنوان بررسي اثرات موزيک و تصورات بر پيشرفت درد زايمان انجام شده، عنوان گرديده که تحريکات شنوايي مي تواند به طور مستقيم با تحريکات سيستم اعصاب شنوايي باعث کاهش درد شود و تمرکز بر موزيک باعث انحراف افکار نسبت به نقطه درد شده و بدين سبب موسيقي مي تواند تاثير بسياري در کاهش درد داشته باشد.
نتيجه گيري
قرآن نور آشکار و ريسمان محکم و شفابخش بيماري ها و بزرگترين وسيله نيل به فضيلت و سعادت است، قرآن روشني و راهنما است و اجتماع بشري را از مرگ به زندگي و از نوميدي به اميدواري، و از کسالت به نشاط و از سکون به حرکت و از خواري به عزت بيرون ميآورد. لذا پيامبر اکرم«صلي الله عليه و آله و سلم» فرموده است:
«اذا التبست عليکم الا مور کقطع اليل المظلم فعليکم بالقرآن...»(35)
هنگامي که امور (فتنه ها) بر شما، هم چون پاره هاي شب تاريک مشتبه شود (روي آورده مايه گمراهي و اشتباهکاري شود) بر شما باد به قرآن (که به سوي قرآن رويد)...
قرآن مدرسه زندگي متحرکي است که افراد انسان را به يکديگر مي پيوندد و از آنان توده اي يکپارچه و بنايي استوار مي سازد، به طوري که اگر به آموزش هاي آن عمل کنند رسيدن به زندگي پاکيزه، آزاد و پيشرو را تضمين مي کند.
اين ويژگي ها هنگامي محقق مي شود که قرآن مستولي بر اجتماع و ساري و جاري در زندگي همگان باشد و مردمان به آن عمل کنند نه در قرآني که آن را دور و مهجور و جدا مانده از ميدان هاي زندگي فردي و اجتماعي نگاه داشته باشند، نه در قرآني که آن را وسيله اي براي بهره کشي وفريب دادن مردم ساخته و در اظهار دينداري به آن استناد کنند و صرفا به چاپ و انتشار آن به صورتي زيبا پردازند، چنان که سياستمداران و جباران خيانتکار گاه چنين مي کنند.36
و قرآن نه فقط براي اينست که در ختم ها به قرائت خوانده شود و به عنوان پيشکش فرستادن به مردگان به کارآيد، بلکه کتابي است پر از دستورات وقوانين زندگي اجتماعي و ادامه حيات براي خوب زيستن که راه صحيح زندگي کردن را به بشر نشان داده واگر ما نتوانسته ايم و يا نمي توانيم با در نظر گرفتن قوانين و دستورات آن به آرامش جسم و روان خود کمک کنيم، گناه از بي اطلا عي و بي علا قگي ماست.
پس شايسته است که ما مسلمانان به قرآن مراجعه کنيم، و در اصول آن به تحقيق بپردازيم، و تعليمات آن را چنان که بايد به صورت دقيق بشناسيم و بر دانسته هاي خود بيفزاييم ودر دستورات آن تعمق کنيم، و برنامه هاي آن را عملي سازيم، و بکوشيم اوامرا ودستورهاي آن را با زندگي ظاهري و باطني و فردي و اجتماعي خويش انطباق دهيم، تا حيات خويش را به صورتي پاکيزه و آزاد و عزيز و عالي در آوريم.
درهر حال قرآن، کتابي است که آنچه را که امروزه براي رسيدن به سلا مت رواني لا زم است به خوبي روشن مي سازد، تا آدمي چگونه با آن برخورد کند و ظرفيت رواني جامعه چه باشد. بيهوده نيست که حافظ شيرين سخن گويد:
صبح خيزي و سلا مت طلبي چون حافظ
هر چه کردم همه از دولت قرآن کردم
قرآن کتاب حکمت و نور و برهان وهدايت و تبيان و شفا» و... است، و کسي که باديده شفا جوينده به ديدار چهره شفابخش اين کلا م معجز بيان برود وبا اين اعتقاد راسخ و ايمان کامل قرآن را تلا وت کند و به مضامين آن تفکر و تدبر نمايد و به روح قرآن پي ببرد قطعا فشارهاي رواني وي کاهش پيدا مي کند چنان چه شاعر مي گويد:
جان مومن شادمان از خواندن قرآن بود
خواندن قرآن به ظاهر جان را جانان بود
وسنايي نيز گويد:
دل مجروح را شفا قرآن
دل پر درد را دوا قرآن
آيت او شفاي جان تقي رايتش درد و اندهان شقي
و همانطو که قبلا يادآور شديم داروهاي متداول براي درمان دردهاي جسماني غالبا اثر نامطلوبي روي ارگان هاي بدن مي گذارند تا آنجا که در حديث معروفي آمده:
«ما من دواء الا و يهيج داء »37
هيچ دارويي نيست مگر اين که سرچشمه بيماري ديگر است.
اما قرآن، اين داروي شفابخش، نه تنها هيچ گونه اثر نامطلوب روي جان و فکر و روح آدمي ندارد، بلکه به عکس، تمام آن خير و برکت است. چنان که پيامبر «صلي الله عليه و آله و سلم» فرمودند:
«ان هذا القرآن... و من استشفي به شفاه الله...»38
هر آينه اين قرآن... هر که از آن شفا جويد، خدا او را شفا مي دهد...
و نيز رسول خدا «صلي عليه و آله و سلم» فرمودند:
القرآن هو الدواء»39
قرآن دارو ودرمان است.
ودر يکي از عبارات نهج البلا غه مي خوانيم:
«... و دواء دانکم...»40
... و درمان بيماري هاي شما است....
پي نوشت:
(1) - بررسي ميزان تاثير آواي قرآن کريم بر کاهش درد / 28 - 27
(2) - آشنايي با مشاهير قرائت/ 298
(3) - Taylor
(4) - منظور رساله، بررسي ميزان تاثير آواي قرآن کريم بر کاهش درد است.
(5) - در مصاحبه به عمل آمده با حضرت آيت الله جوادي آملي ايشان فرمودند: تاثير آواي قرآن بر افراد ارتباطي با مذهب و دين افراد ندارد و چنانچه اين صوت را در افراد مسيحي و ساير فرق نيز آزمايش کنيد شايد تاثيري مشابه را مشاهده نماييد.
6- موسیقی درمانی / 220
7- بررسي ميزان تاثير آواي قرآن کريم بر کاهش درد 68- 67
8- منظور رساله، بررسي ميزان تاثيري آواي قرآن کريم بر کاهش درد است.
9- بصائر/ 109، سال سوم، شماره 22
(10) - نظم آهنگ در قرآن، ج 21/1 -18
(11)- بررسي ميزان تاثير آواي قرآن کريم بر کاهش درد / 64
(12) - نظم آهنگ در قرآن، ج 21/1 - 18
13- برگزيده تفسير نمونه، ج600/2
14- نظم آهنگ در قرآن، ج 1017/2
15- برگزيده تفسير نمونه، ج 270/5
16- بصائر / 111، سال سوم، شماره 22
17- بحار الا نوار، ج /92 19
18- بصائر / 111، سال سوم، شماره 22
19 - بحار الا نوار، ج 614/9 و وسايل، ج /4 859
20 - وسايل، ج /4 858
21- الحياه، ج 240/2، نقل از وسايل، ج /4 859-858
22- بحارالا نوار،ج 190/89
23- رک: مجمع البحرين و لسان العرب و الا مالي سيد مرتضي و غريب الحديث ابو عبيده قاسم بن سلا م.
24- اصول کافي، ج 616/4
25- نظم آهنگ در قرآن، ج 17/2- 10
26- بررسي ميزان تاثير آواي قرآن کريم بر کاهش درد / 66
27- بصائر / 112، سال سوم، شماره 22
28- همان.
29- الا سرا»/ 82
30- منظور مقاله اي است تحت عنوان«تاثير آواي دلنشين قرآن کريم بر کاهش درد» که در مجله بصائر، سال اول، شماره 2، چاپ شده است.
31- پژوهشگران: دکتر حسن
عشايري، عيسي محمدي، عليرضا نيکبخت نصرآبادي.
32- پژوهشگران: عليرضا نيکبخت نصرآبادي، غلا محسين جعفري، همايون ناجي
33- صف/ 60، سال 21، شماره 228
34- بصائر/ 30، سال اول، شماره 3
35- بحار الا نوار، ج 177/74 و پيام قرآن، ج /1 . 24
36- الحياه، ج 297/2
37- تفسير نمونه، ج /12 241 به نقل از سفينه البحار
38- بحار الا نوار، ج /92 32
39- نهج الفصاحه، ح /2108 448
40- نهج البلا غه، خطبه /157 499
قرآن درمانی
آدمی به عنوان پیچیده ترین موجود، دارای نیازهای متعدد و متنوعی است . او سراپا نیازمند آفریده شده و همه ی زندگی او را نیاز دربرگرفته، و دین گل سرسبد نیازهای اوست . ریشه ی احساس به دین، ژرف و عمیق است واین احساس یک وابستگی مطلق است . به دیگر سخن، انسان گرایش و کشش های دائمی به سوی آفریدگار خویش دارد و زمزمه ها، طلب ها، راز و نیازهایش نیز برخاسته از آن کشش هاست . عبادت تجلی خواست روحی بشر است و منظومه ی عبادات نیز شکل دادن و قالب ساختن برای آن حقیقت و تجلی فطری است که در عمق فطرت انسان وجود دارد . آدمی قادر نیست از قلمرو راز و نیاز بگریزد، انسان ممکن نیست که خود را نیازمند خداوند احساس نکند . اگر احساس کرد که در زندگی او خدایی نیست، مثل مگس های خشک پاییزی می شود که به محض این که به شیشه می خورد، بی صدا می میرد . یکی از نیازهای بشر، گوش دادن به کلام خداوند است . حتی آوای دل نشین قرآن نیز دردهای او را تسکین می دهد و نیازش را برمی آورد .
مقاله ی حاضر، از چکیده ی سه تحقیق پزشکی سخن می رود که در هر یک از آن ها، تاثیر آوای قرآن کریم در کاهش استرس و اضطراب بیماران مورد مطالعه قرار گرفته است .
1 - بررسی میزان تاثیر آوای قرآن کریم بر کاهش سطح اضطراب قبل و بعد از انجام اقدامات تشخیصی و درمان
در چکیده ی تحقیق فوق که در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان و به سال هزارو سی صدو هفتادو شش صورت گرفت، آمده است: اضطراب، پدیده ی شایع عصر ماست، اما پیشینه ای به طول تمامی تاریخ دارد، و از این رو، همواره مورد توجه بوده است . با این وصف، اضطراب کم، برای حیات و زندگی روزمره لازم است، ولی قطعا اضطراب زیاد، آثار و زیان های جدی بر جسم و روان و روابط اجتماعی می گذارد، و در نتیجه، کنترل و مهار آن همیشه توصیه شده است . شاید به این علت در سال های اخیر، پژوهش گران تاکید و توجه زیادی بر روش های غیر دارویی کاهش اضطراب دارند، و در این راستا، در تحقیقات فراوان، تاثیر انواع موسیقی بر کاهش اضطراب، مورد ارزیابی قرار گرفته است . یکی از اقسام موسیقی، موسیقی ناشی از تلاوت آیات قرآن کریم است، این موسیقی عرفانی و دلپذیر، یکی از باشکوه ترین ابعاد اعجاز بیانی قرآن مجید است .
هدف تحقیق، بررسی تاثیر آوای قرآن بر وضعیت استرس بیماران، قبل و بعد از اقدامات درمانی است . فرضیه ی تحقیق عبارت بود از این که آوای قرآن بر کاهش شدت اضطراب قبل و بعد از انجام اقدامات تشخیصی و درمانی، مؤثر است . این طرح تحقیقاتی، یک مطالعه نیمه تجربی به شمار می رفت که جامعه ی آماری آن را کلیه بیماران بخش های داخلی و جراحی بیمارستان امام حسین ( علیه السلام) و امام خمینی ( رحمه الله) اصفهان تشکیل می داد . این بیماران قرار بود تحت یک نوع پروسه تهاجمی قرار گیرند . حجم نمونه در این مطالعه هشتاد نفر بوده اند که به طور تصادفی در دو گروه آزمون و شاهد قرار داده شدند . در این تحقیق، برای کاهش اضطراب گروه آزمون، از بیست دقیقه آوای قرآن کریم با صدای اساتید بزرگ مصری و ایرانی که از بین آیات و سوره های مختلف انتخاب شده بود، استفاده گردید، و از طریق هدفون به استماع واحدهای بیمارستانی رسانده شد . اطلاعات به دست آمده با استفاده از نرم افزار EPL6 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت، و نتایج زیر به دست آمد:
در مرحله ی اول، کاهش اضطراب در دو گروه شاهد و آزمون محسوس نبود، در حالی که در گروه آزمون در مراحل دوم و سوم - قبل و بعد از انجام پروسیجر میزان اضطراب کاهش یافته، اما این کاهش در گروه شاهد مشاهده نشد و نیز، در بررسی علائم حیاتی در گروه آزمون، میزان فشار خون سیستول و تنفس تعدیل یافته، ولی تعداد نبض، و میزان فشار خون دیاستول در مقایسه با گروه شاهد، تغییر معنا داری نداشته است . هم چنین، عوامل دیگری مثل سابقه ی انجام پروسیجر، نوع عمل، سن، جنبش، سابقه ی استماع به موسیقی یا تلاوت آیات قرآن، تشخیص پزشکی و ... بررسی گردید، که هیچ کدام ارتباط معنی داری با کاهش سطح اضطراب نشان ندارند . بنابراین، نتایج تحقیق نشان داد که فرضیه ی تحقیق درست و قابل اثبات است، یعنی این که آوای قرآن کریم بر کاهش سطح اضطراب بیماران قبل و بعد از انجام تشخیصی و درمانی تاثیر دارد .
2 - میزان تاثیر آوای قرآن کریم بر کاهش میزان اضطراب بیماران، قبل از عمل جراحی در بیمارستان های منت
تحقیق مذکور نیمه تجربی بود که به منظور بررسی میزان تاثیر آوای قرآن کریم بر اضطراب بیماران، قبل از عمل جراحی قلب صورت گرفت . این پژوهش، در بخش جراحی قلب بیمارستان امام خمینی ( رحمه الله) تهران انجام یافت . هدف کلی پژوهش، تعیین میزان تاثیر آوای قرآن کریم بر اضطراب بیماران قبل از عمل جراحی قلب بود . تعداد هشتاد نفر از بیماران با توجه به مشخصات نمونه انتخاب شدند . از این تعداد، پنجاه نفر در گروه آزمون تحت تاثیر متغیر مستقل گوش کردن به آوای قرآن کریم، از بعد از ظهر روز قبل، دو بار و هر بار پانزده دقیقه به آوای قرآن کریم گوش کردند، و سی نفر در گروه شاهد قرار گرفتند، که تحت تاثیر دخالت و مداخله ی پژوهشگر قرار نداشتند، و تنها از مراقبت های معمول بخش جراحی استفاده می کردند . اضطراب بیماران در دو گروه با بعد از ظهر روز قبل از عمل و صبح عمل با پرسش نامه ی اضطراب اسپیل برگر و چک لیست ثبت علائم حیاتی سنجیده شد، و در پایان نمونه گیری، میزان کاهش اضطراب گروه آزمون و شاهد مقایسه گردید . تجزیه و تحلیل یافته های آزمون آماری نشان از آن داشت که میزان اضطراب بیماران قبل از عمل جراحی به تاثیر از آوای قرآن کاهش یافته است .
3 - بررسی تاثیر آوای قرآن کریم بر کاهش میزان اضطراب بیماران بستری در بخش های مراقبت ویژه ی قلبی
پژوهش مذکور، یک مطالعه ی نیمه تجربی بود که با هدف مطالعه ی تاثیر آوای قرآن کریم بر میزان اضطراب بیماران بستری در بخش های مراقبت ویژه ی قلبی یکی از بیمارستان های منتخب شهر تهران انجام شده است . تعداد نمونه های این پژوهش شصت نفر بوده اند که به صورتی تصادفی و با استفاده از قرعه کشی در دو گروه آزمایش کنترل قرار گرفتند . جهت گرد آوری داده ها، از پرسش نامه ی دو قسمتی استفاده شد . قسمت اول پرسش نامه مربوط به اطلاعات فردی و سؤالاتی در مورد موسیقی های مذهبی بود، و بخش دوم، شامل پرسش نامه ی استاندارد اسپیل برگر بود . در این پژوهش برای گروه آزمایش با صدای استاد عبدالباسط، آیات ده تا بیست و سه سوره ی یوسف با استفاده از ضبط صوت مجهز به هدفون به مدت بیست دقیقه پخش شد . قبل و بعد از پخش آوای قرآن کریم، در دو گروه آزمایش و کنترل فرم اضطراب اسپیل برگر توسط واحدها تکمیل و جهت تعیین میزان اثر بخش آوای قرآن کریم، اختلاف نمرات اضطراب قبل و بعد از مداخله، محاسبه گردید . نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که استماع آوای قرآن کریم باعث کاهش اضطراب بیماران می شود .
نتیجه
در سال های آغازین قرن بیست و یکم نیز توجه و گرایش به معنویت مهم ترین پدیده زمان ماست، و دیگر همانند گذشته جدال با معنویت و خداوند، جدالی ترقی خواهانه به نظر نمی رسد . از یک سو، علم در پاسخ به سئوالات انسان اظهار عجز و ناتوانی می کند و به قول سارتر (1971) علم مرده است، و از سوی دیگر، احساس تنهایی، ناامنی، پوچی و وانهادگی او را سخت می آزرد . راه نجات از این بحران در آمیختن معنویت و عقلانیت است که یک پای آن وحی و پای دیگر عقل است .
نظرات 0
شما هم میتوانید در این مورد نظر دهید