اهمّيت ازدواج و آثار و نتايج آن
ازدواج، هسته اوّل ايجاد خانواده و خانواده نيز سنگ بناي جامعه انساني است. لذا نوع پايه ‏گذاري، و ميزان توجّه و تدبير در اين امر مهم، در پيشرفت و توسعه و نيز انحطاط و سقوط جامعه، تأثير مستقيم دارد.
ازدواج، عاملي براي رفاه، سکون و گسترش مدنيّت بشري است. صاحبان اديان، فلاسفه و دانشمندان که همّت خود را صرف برنامه ‏ريزي جهت رفاه، آسايش و امنيّت بشر کرده ‏اند، به اين نتيجه رسيده ‏اند که امکان دستيابي به رفاه، بدون تشکيل خانواده‏اي متعهّد و مسئول وجود ندارد. بر اين اساس، ازدواج، راهي مهم براي آسايش جامعه و رفاه بشريت است. بنا بر اين، ازدواج آثار و نتايج بسيار سازنده ‏اي براي افراد و به تبع آن، براي جامعه دارد که در اين جا به برخي از آنها اشاره مي‏کنيم:
1 . ارضاي نيازها و گرايش‏هاي غريزي،
2 . بقاي نسل بشر،
3 . ايجاد آرامش و اطمينان روحي و رواني و نجات از تنهايي،
4 . ريشه‏ کن شدن بسياري از انحرافات و فسادها،
5 . حفظ و تقويت ايمان و معنويت در افراد (تکميل شدن دين)،
6 . تکامل روحي، فکري و جسمي افراد،
7 . توسعه و رشد ارزش‏هاي اخلاقي (اعم از فردي و اجتماعي) و... .
اسلام و مسئله ازدواج
گمان نمي ‏رود از بين مکاتب و مذاهب جهان، هيچ مکتبي به اندازه اسلام درباره ازدواج، بحث و تأکيد کرده باشد. با مطالعه ‏اي سطحي در کتاب‏هاي فقهي، اخلاقي و منابع حديث اسلامي و مقايسه آن با آثار ساير اديان يا مذاهب بشري، درستي اين ادّعا، به خوبي روشن مي‏گردد و معلوم مي‏شود که اسلام، جوانب اين مسئله را با چه وسعت نظري ديده و درباره هر جنبه ‏اي از آن، چه ديد عالمانه و واقع‏بينانه ‏اي داشته است.
آري! برخلاف بسياري از مذاهب و مکاتب که با برداشت افراطي يا تفريطي به اين مسئله نگاه مي‏کنند و گاهي حتي پذيرش آن را به گردن انداختن طوق بندگي و يا بدبختي و عقب‏ماندگي مي‏دانند، اسلام با نظر مثبت به ازدواج مي‏نگرد و آن را امري نيکو، مستحب و مورد تأکيد و از سنن انبيا و اولياي الهي معرفي مي‏کند و جواناني را که بدان تن در مي‏دهند، به حقيقت، همگام با آفرينش و طبيعت و بلکه در مسير سعادت خود مي‏داند.
ازدواج در دنياي امروز
آنچه مسلّم است، اين است که ازدواج در بسياري از جوامع جهان، از جمله جامعه ما، شکل و رنگ ديگري يافته و تا حدّ زيادي، از اصول و ضوابط عقلي و حتي مذهبي، خارج شده است. در دنياي امروز که با مظاهر فريبنده خود، الگوهاي بسيار نامناسبي را براي زندگي افراد معرفي مي‏کند، بسياري از جواناني که اطلاعات کمي از ازدواج و مسائل مربوط به تشکيل خانواده دارند، گرفتار انتخاب‏هاي نسنجيده و در نتيجه، شکست‏هاي جبران ‏ناپذيري در زندگي خويش مي‏شوند. بنا بر اين در شرايط کنوني، توجّه بيشتر به مسائل ازدواج (خصوصا انتخاب همسر براي جوانان)، يکي از ضروريات زندگي است و جوانان ما بايد هميشه اين نکته مهم را در نظر بگيرند که انتخاب همسر بدون بررسي، دقت و انديشه، همانند خريدن يک عينک بدون معاينه، آزمايش و سنجش، براي چشم است ؛ چرا که همان‏گونه که عينک خريداري شده، احتمال دارد که به چشم‏هاي ما نخورد و حتي زيان و ضررهايي نيز براي چشممان داشته باشد، همسري هم که بدون دقت و بررسي لازم انتخاب شده باشد، همين وضع را داراست.
سخت گيري و دقت تا چه اندازه؟!
سختگيري در انتخاب همسر تا آن‏جا که انسان را از سهولت و سهل‏انگاري در انتخاب، باز دارد و او را به دقت لازم و مفيد در اين امر وادارد، بسيار به‏جا و سازنده است ؛ چرا که وقتي مجموعه دستورات اسلام را در زمينه ازدواج بررسي مي‏کنيم، به اين نتيجه مي‏رسيم که اسلام، درباره بسياري از مسائل پيرامون ازدواج مثل: مهريه، جهيزيه، ثروت، تشريفات، آداب و رسوم و... به آسان‏گيري و سادگي و عدم سختگيري توصيه مي‏نمايد. همچنان که در روايات آمده است: «بهترين همسران، کساني‏اند که مهريه ‏شان کمتر باشد»(1) و يا در حديثي نقل شده که: «بهترينْ ازدواج، آسان‏ترينِ آن است»(2) و... اما هنگامي که سخن، در باب «انتخاب همسر» است، شخص را بر حذر مي‏دارد و از او مي‏خواهد که معيار و ملاک‏هايي را لحاظ کند و دقت و سختگيري لازم را براي رعايت شدن ملاک‏هاي واقعي در انتخاب همسر، داشته باشد، چنانچه توصيه شده است که: «بنگر چه گردنبندي برگردنت مي‏اندازي!»(3) و نيز سفارش شده که: «از ازدواج با احمق بپرهيزيد»(4) و يا اين که: «از ازدواج با زن زيبايي که اصالت خانوادگي ندارد، دوري کنيد»(5) و ده‏ها مورد ديگر که معيار و ملاک‏هاي اسلامي را براي يک انتخاب موفق در گزينش همسر براي انسان، مشخص مي‏کند.
بنا بر اين بايد گفت که سختگيري در انتخاب همسر، بسيار ضروري و لازم است و نبود آن، باعث ايجاد مشکلات و دردسرهايي بزرگ براي فرد مي‏شود که گاهي براي رهايي از آنها، چاره‏ اي جز طلاق و جدايي باقي نمي‏ماند.
وليکن سختگيري‏هاي بي‏مورد که بعضي اوقات فرد را پس از مدتي از ازدواج، بيزار مي‏کند و يا موجب تأخير در ازدواج براي چند سال مي‏شود، و همچنين سختگيري‏هايي که ناشي از يک دسته تفکرات ايده آل (آرماني) و دور از واقعيت (خيالي) باشد، بسيار ناشايست است که انسان بايد از آن دوري گزيند.
درمان سختگيري‏هاي افراطي در انتخاب همسر
اگر انسان در مسئله انتخاب همسر، معيار و ملاک صحيح داشته باشد، هيچ وقت دچار سرگرداني و اشتباه نمي‏شود ؛ اما اگر معيار و ميزان درستي در جهت انتخاب همسر ايده ‏آل خودش نداشته باشد، حتما دچار سرگرداني و بلاتکليفي خواهد شد. لذا به اين نتيجه مي‏رسيم که نداشتن يک ملاک صحيح در انتخاب همسر، انسان را يا به افراط و دقت و وسواس بيش از حد خواهد کشاند و يا او را دچار تفريط و کوتاهي در اين امر مهم مي‏کند که سبب مي‏شود شخص به دردسرهاي بزرگي دچار گردد که هر دو مورد، خسارت‏بار و پشيماني ‏آورند.
حدّ اعتدال و مورد پسند عقل و دين، آن است که انسان، ابتدا ملاک‏هاي واقعي را در انتخابش به دست آورد و آن گاه، همسري مطابق با آن معيارها برگزيند. و بايد بدانيم آن دقتي که در مورد انتخاب همسر، مطرح مي‏شود، غير از سختگيري‏هاي بي‏مورد و افراطي است ؛ چرا که هيچ وقت، همسرِ کاملِ بدون هيچ عيب و نقص و از هر جهت مطابق با ميل انسان، يافت نشده و نمي‏شود.
هيچ انسان غير معصومي (چه زن و چه مرد) بدون نقص نيست و حتما نقطه ‏ضعف‏هايي دارد. لذا بايد به آنان که در امر انتخاب همسر، بسيار سختگيري مي‏کنند، بگوييم: آيا خود شما از هر جهت، بي ‏عيب و نقص هستيد که به دنبال همسري مي‏گرديد که از همه عيب‏ها، به دور بوده و صاحب تمامي کمالات و سجاياي اخلاقي باشد؟! مسلّما هيچ کس نمي‏تواند چنين ادّعايي بکند. بنا بر اين در انتخاب همسر نبايد خيلي آرمانگرايانه فکر کنيم ؛ چرا که شرايط زندگي افراد، نوع و شيوه زندگي آنها، طرز فکر و برخوردهايشان و... با هم متفاوت است. لذا هماهنگي و همفکري صد در صد با همسر آينده ‏مان، امکان‏پذير نيست و هميشه تعدادي ناهماهنگي و فاصله باقي خواهند ماند که ما بايد اين فاصله ‏ها و ناهماهنگي‏ها را به حداقل برسانيم تا باقي آنها هم به وسيله تفاهم، گذشت، محبّت و بزرگواري، پس از ازدواج، برطرف شوند.
يکي از پيامدهاي مهم سختگيري افراطي
يکي از پيامدهاي مهمِ سختگيري افراطي در زمينه انتخاب همسر، تأخير افتادن در کار ازدواج و گاهي هم منصرف شدن شخص از ازدواج و تشکيل خانواده است.
اين پيامد، به خودي خود، آثار بسيار منفي‏اي بر زندگي اشخاص دارد که از آن‏جمله است:
1 . ايجاد ناراحتي‏هاي عصبي و رواني در فرد، 2 . بروز انحرافات جنسي و فساد اخلاقي، 3 . عدم بهره ‏وري از دوران شيرين و بانشاط جواني، 4 . تزلزل پايه ‏هاي اعتقادي و ارزش‏هاي ديني در فرد، 5 . عدم آرامش روحي و رواني و از دست دادن قدرت تصميم ‏گيري 6 . فاصله گرفتن از موفقيت و سعادت در زندگي و عدم بروز استعدادها.
بنا بر اين، يک جوان آگاه، هيچ وقت، خودش را در چنين تنگناها و مشکلاتي گرفتار نمي‏کند؛ بلکه با تقويت روحيه تصميم‏گيري، پرهيز از تفکّرات آرمانگرايانه (ايده‏آل) و آشنايي با معيارها و ملاک‏هاي واقعي انتخاب همسر، جلوي اين‏گونه سختگيري‏هاي بي‏مورد و افراطي را مي‏گيرد.
معيارهاي انتخاب همسر
يکي از عوامل مهمي که باعث مي‏شود افراد، سختگيري‏هاي بي ‏مورد و غير لازم را در زمينه انتخاب همسر نداشته باشند، آگاهي دقيق آنها از معيارها و ملاک‏هاي واقعيِ انتخاب همسر است. اگر افراد بدانند که مشخصات لازم براي انتخاب شريک زندگي چيست، هرگز در انتخابشان دچار سرگرداني و سختگيريِ بي‏فايده نخواهند شد، همچون مسافري که بايد ابتدا مقصد خودش را مشخص کند و بدون آن، يقينا دچار سرگرداني شده، به بيراهه مي‏رود و نه ‏تنها انرژي و توانايي خود را هدر مي‏دهد، بلکه به مقصد هم نمي‏رسد.
پس در اين جا شايسته است که به ذکر برخي از معيارهاي انتخاب همسر بپردازيم و به دليل محدوديت اين نوشتار، از توضيح و تفسير آنها صرف‏نظر مي‏نماييم:
1 . ايمان و پايبندي به دين، 2 . اخلاق پسنديده انساني، 3 . شرافت خانوادگي، 4 . سلامت جسمي و روحي، 5 . برخورداري از دانش لازم براي زندگي، 6 . زيبايي متناسب با همسر، 7 . کُفْوِ يکديگر بودن (همتايي) که البته اين مورد در برگيرنده بسياري از شرايط و ملاک‏هاي مهم است. همتايي را مي‏توان در موارد زير بيان کرد: همتايي ديني و ايماني، همتايي فرهنگي و فکري، همتايي اخلاقي، همتايي سنّي، همتايي خانوادگي، همتايي اجتماعي و سياسي، همتايي روحي و رواني، همتايي علمي و عقلي، و... .
منابع:
1 . تشکيل خانواده در اسلام، علي قائمي، تهران: اميري، نهم، 1375.
2 . جوانان و انتخاب همسر، علي‏اکبر مظاهري، قم: پارسايان، سيزدهم، 1380.
3 . بهشت خانواده، سيد جواد مصطفوي، تهران: مدرسه، 1379.
4 . نظام حقوق زن در اسلام، مرتضي مطهري، قم: صدرا، پنجم، 1375.
5 . حقوق و مسائل خانواده، علي‏اکبر بابازاده، قم: بدر، 1368.
1 . الکافي، ج 5، ص 324.
2 . کنز العمال، ج 16، ص 296.
3 . معاني‏الأخبار، ص 144.
4 . بحارالأنوار، ج 103، ص 237.
5 . همان، ص 232.