عـلاوه بـر وظـايف متقابل و مشترك همسران ، تعهّدات و تكاليف فردى و اختصاصى ديگرى نيزى وجود دارد كه بر عهده هر يك از آنهاست كه بعضى از آنها را ذكر مى كنيم .

وظايف مرد
برخى از وظايف اختصاصى مرد نسبت به همسر و فرزندانش عبارت است از:

الف ـ سرپرستى خانواده
خـانـواده يـك واحـد كـوچـك اجـتماعى است و همانند يك اجتماع بزرگ بايد داراى رهبر و سرپرست واحدى باشد؛ زيرا سرپرستى دسته جمعى كه زن و مرد بطور مشترك آن را به عهده بگيرند، كـارسـاز نـخـواهـد بـود. در زنـدگـى خـانـوادگـى ، مرد يا زن يكى بايد رئيس و سرپرست و ديـگـرى مـعـاون و تـحـت نـظـارت او بـاشـد. مردان به خاطر دارا بودن بعضى از خصوصيتها و تـوانـايـى بـيـشـتـر در امـر مـديـريـت و نيز به خاطر تفاوتهايى كه خداوند از نظر آفرينش ـ براساس مصلحت نوع بشر ـ ميان مردان و زنان قرار داده ، براى سرپرستى خانواده مناسب تر هستند. قرآن كريم ، تصريح مى كند كه مقام سرپرستى و مديريت در خانواده بايد به مرد داده شود:
(اَلرِّجـالُ قـَوّامـُونَ عـَلَى النِّسـاءِ بـِمـا فـَضَّلَ اللّهُ بـَعـْضـَهـُمْ عـَلى بَعْضٍ وَ بِما اَنْفَقُوا مِنْ اَمْوالِهِمْ)
مـردان ، سـرپـرست و نگهبان زنانند، به خاطر برتريهايى كه خداوند (از نظر نظام اجتماع ) براى بعضى نسبت به بعضى ديگر قرار داده است ، و به خاطر انفاقهايى كه از اموالشان (در مورد زنان) مى كنند.
تـرجـيـح قدرت تفكّر مرد بر نيروى عاطفه و احساسات (بعكس زن كه از نيروى سرشار عاطفه بـرخـوردار اسـت ) و نـيز داشتن بنيه و نيروى جسمى بيشتر، زمينه سرپرستى او را فراهم مى كـنـد تا وى بتواند با ويژگى اول بينديشد و نقشه طرح كند و با صفت دوم ، بتواند از حريم خانواده خود دفاع كند.
بـعـلاوه تـعـهـّد مـرد نـسـبـت بـه پـرداخـت هـزيـنـه هـاى زنـدگى و نيز مهريه و تاءمين زندگى آبـرومـنـدانـه هـمـسـر و فـرزنـد، ايـن حـق را بـه او مـى دهد كه وظيفه سرپرستى به عهده اش ‍ باشد. امام صادق (ع ) فرمود:
(مِنْ سَعادَةِ الْمَرْءِ اَنْ يَكُونَ الْقَيِّمَ عَلى عِيالِهِ)
سرپرستى خانواده ، از سعادت مرد است .
مـديـريـت و سـرپرستى مرد در خانواده منحصر به امور مالى و نظم و انضباط خاص خانوادگى نـيـسـت ، بـلكـه مـسـؤ وليـت نـظـارت و هـدايـت هـمـسـر و فـرزنـدان در مسائل اخلاقى و معنوى و جلوگيرى از فساد و تباهى آنان نيز به عهده مرد است . قرآن كريم مى فرمايد:
(يا اَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا قُوا اَنْفُسَكُمْ وَ اَهْليكُمْ ناراً وَ قُودُهَا النّاسُ وَالْحِجارَةُ)
اى كسانى كه ايمان آورده ايد! خود و خانواده خويش را از آتشى كه هيزم آن انسانها و سنگهاست ، نگه داريد.
از امام صادق (ع ) درباره كيفيت حفظ خانواده از آتش الهى پرسيده شد، آن حضرت فرمود: (آنها را امـر بـه مـعـروف و نـهـى از مـنـكـر كـنـيـد) گـفـتـنـد: ايـن كـار را مـى كـنـيـم ، امـا آنـهـا قبول نمى كنند. فرمود: (در اين صورت وظيفه خود را انجام داده ايد.)
رسول اكرم (ص ) فرمود:
(اَلرَّجُلُ راعٍ عَلى اَهْلِ بَيْتِهِ وَ كُلُّ راعٍ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ)
مـرد سـرپـرسـت و عـهـده دار امـور خـانـواده اش اسـت و هـر سـرپـرسـتـى مـسـؤ ول كارهاى زيردستان است .
بـنـابـرايـن ، مرد بايد با نظارت بر كارهاى افراد خانواده ، آنان را از ارتكاب گناه و مفاسد اخـلاقـى بـاز دارد و چـنانچه نسبت به تعهّداتى كه در جهت هدايت خانواده دارد كوتاهى كند، مسؤ ول خـواهـد بـود. پـيـامبر(ص ) مردانى را كه به زنان خود اجازه پوشيدن لباسهاى بدن نما و رفتن به مجالس مفسده انگيز مى دهند، وعده عذاب الهى داده است .

ب ـ تاءمين نفقه
مقصود از نفقه ، هزينه هاى مورد نياز زن براى غذا،لباس ، مسكن ، سفر [در صورت نياز] و حتّى لبـاسـهـاى زيـنـتـى و تـجـمـّلى (بـه انـدازه شـاءن ) اسـت كه شوهر موظف است براى او هزينه كـند و زن در اين زمينه طلبكار، و شوهر بدهكار است . بر اين اساس ، به منظور بـرخـوردارى از خـانـواده اى سـالم و آرام ، بـايـد، شـوهـر از عـهده نفقه برآيد و زن نيز وظايف اختصاصى خود را انجام دهد. تا تعادل و آرامش خانواده فراهم گردد. پيامبر اسلام (ص ) در مورد حقوق زن بر مرد فرمود:
(يَكْسُوها مِنَ الْعُرى وَ يُطْعِمُها مِنَ الْجُوعِ وَ اِذا اَذْنَبَتْ غَفَرَ لَها)
مرد بايد زن را بپوشاند و سير كند و از لغزش او چشم بپوشد.
رنج و تلاش مرد، براى تاءمين مخارج خانواده ، علاوه بر ساماندهى زندگى ، داراى اجر معنوى و پاداش اخروى است . امام صادق (ع ) فرمود:
(اَلْكادُّ عَلى عَيالِهِ كَالُْمجاهِدِ فى سَبيلِ اللّهِ)
مردى كه براى خانواده اش رنج ببرد، مانند كسى است كه در راه خدا جهاد مى كند.

ج ـ توسعه بر خانواده
توسعه بر خانواده به معناى رفتار بر اساس اقتصاد و ميانه روى است ، نه اسراف و تبذير و نـه اقـتـار و اكـتـفـا در حـدّ زنـده مـانـدن . از امـام رضـا(ع ) دربـاره نـفـقـه خـانـواده سـؤ ال شـد، ايـشـان پـاسـخ داد: نـفـقه بر خانواده بين دو مكروه است . پرسيدند: آن دو مكروه چيست ؟ فـرمـود: خـداونـد اسـراف و اقتار را دوست ندارد. سپس اين آيه شريفه را تلاوت نمود:
(وَالَّذينَ إِذا اَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَ لَمْ يَقْتُرُوا وَ كانَ بَيْنَ ذلِكَ قَواماً)
و كـسانى كه هرگاه انفاق كنند، نه اسراف مى نمايند و نه سخت گيرى ؛ بلكه در ميان اين دو، حدّ اعتدالى دارند.
مـردى كـه بـا داشـتـن قـدرت مـالى ، به تهيّه امكانات مناسب زندگى و تنوّع و فراخىِ آن اقدام نـكـنـد، خـوشـى و آسـايش را از خانواده سلب مى كند و زمينه بدبينى و بيزارى از او فراهم مى شود.
حضرت رضا(ع ) فرمود:
(يَنْبَغى لِلرَّجُلِ اَنْ يُوَسِّعَ عَلى عِيالِهِ لِئَلاّ يَتَمَنَّوا مَوْتَهُ)
شايسته است كه مرد بر خانواده اش توسعه دهد، تا آنان آرزوى مرگ او را نكنند.
تـوسـعـه امـكـانـات زنـدگى بايد متناسب با استطاعت و درآمد مالى مرد باشد، نه آنكه همسر و ديـگـر اعـضـاى خـانـواده ، چـنـان پـرتـوقـّع بـاشـنـد كه مرد به رنج و زحمت بيفتد و گرفتار مشكل مالى و وام خواهى گردد. پيامبر اكرم (ص ) در اين باره فرمود:
(إِنَّ الْمـُؤْمـِنَ يـَاءْخـُذُ بـِاءَدَبِ اللّهِ،إِذا اءَوْسـَعـَاللّهُ عـَلَيـْهِ اتَّسـَعَ وَ إِذا اءَمـْسـَكَ عـَنـْهـُ اءَمْسَكَ)
مـؤ مـن به تربيت الهى اقتدا مى كند؛ هرگاه خداوند به او وسعت بخشد، او هم (بر خانواده اش) توسعه مى دهد، و هرگاه خداوند از او باز گيرد، او هم باز مى گيرد.

وظايف زن :

زن نـيـز وظـايـف خـاص خـود را دارد كه بايد آنها را به كار بندد و اگر از آن تخطّى و تخلّف كند، مرتكب گناه خواهد شد. در اينجا برخى از تكاليف زن نسبت به شوهر را بيان مى كنيم .

الف ـ اطاعت از شوهر
مـقـصـود از اطـاعـت از شـوهر، فرمانبردارى در امور حقوقى و اخلاقى خانواده است ، نه امورى كه مـخـالف دسـتورات دينى باشد. اگر شوهر برخلاف حكم خدا، دستورى دهد، وظيفه زن تخلّف و يا به صورتى فرار از آن است .
رعـايـت ايـن وظـيـفـه و سـايـر حـقـوقـى كـه شـوهـر بـر زن دارد، تـا آنـجـا اهـمـيـّت دارد كـه رسول خدا(ص ) فرمود:
(لا تُؤَدِّى الْمَرْئَةُ حَقَّ اللّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَتّى تُؤَدِّىَ حَقَّ زَوْجِها)
زن تا حق شوهر را نپردازد، حق خداى متعال را ادا نكرده است .

ب ـ تدبير منزل
حـفـظ و اداره خـانـه گـرچـه تـكـليفى الزام آور براى زن نيست و عدم رعايت آن عقوبتى براى او ندارد، ولى شايسته است كه زن براساس سنّت اسلامى و وظيفه اخلاقى به تدبير امور خانه بـپـردازد و بـرخـى از كـارهـاى داخـل خـانه را انجام دهد تا شوهرش در بيرون خانه و در تاءمين هزينه هاى زندگى آسوده خاطر باشد. پيامبر اكرم (ص ) فرمود:
(حـَقُّ الرَّجـُلِ عـَلَى الْمـَرْئَةِ إِنـارَةُ السِّراجِ وَ اِصْلاحُ الطَّعامِ وَ اَنْ تَسْتَقْبِلَهُ عِنْدَ بابِ بَيْتِها فَتُرَحِّبَ، وَ اءَنْ تُقَدِّمَ اِلَيْهِ الطَّسْتَ وَالْمَنْديلَ...)
حـق مـرد بـر زن ايـن اسـت كه زن چراغ خانه را روشن كند، به تهيّه غذا و آشپزى بپردازد، هنگام ورود شوهر از او استقبال كند، به او خوشامد بگويد، آب و حوله حاضر كند... .
در زندگى مشترك خانوادگى لازم است كه زن جايگاه خويش را بازيابد و بداند كه وجودش در تـدبـيـر امور خانه ضرورى و مفيد است و همسرش در اداره زندگى به او نيازمند است . از طرف ديـگـر، بـه عـهـده گـرفـتـن مـديـريت داخلى منزل متناسب با روحيه و وضعيت جسمانى اوست . امام صادق (ع ) فرمود:

فـاطـمـه (س ) در خـانـه عـلى (ع ) كـارهـاى داخـل مـنـزل [از قبيل ] خمير كردن ، نظافت و شستشو را به عهده داشت و على (ع ) كارهاى بيرون خانه مانند تهيّه هيزم و مواد خوراكى را انجام مى داد.

نبايد كارى كند كه موجب تضييع حق شوهر گردد، گرچه نماز و يا روزه مستحبى باشد و... .