اميرالمؤمنين علي (عليه‌السلام) در وصيت‌نامه خود به امام حسن (عليه‌السلام) (نامه 31 نهج البلاغه) در فرازي توصيه فرموده‌اند که: اعملوا للأجر؛ «براي پاداش گرفتن عمل کنيد.» در اين نوشتار مي‌کوشيم قلمرو اين فرمايش و مبادي آن را مورد بررسي قرار دهيم.
اجر و پاداش اخروي:
با توجه به آيات و روايات فراوان مقصود از اجر و پاداش در عبارت شريف نهج البلاغه اهتمام و عمل براي آخرت و پاداش اخروي است. چرا که توصيه اکيد در بسياري از آيات و روايات شريف مصروف کردن خود براي آخرت و عمل براي آخرت است چنانچه مي‌فرمايند: واصرف وجهک للآخره؛ روي خود را به سوي آخرت کنيد و يا مي‌فرمايد: إعمل لآخرتک کأنک تموت غداً؛ براي آخرت کار کنيد گويي که فردا مي‌ميري.
لذا با توجه به آيات و روايات بسيار، مقصود حضرت از اجر و عمل کردن براي پاداش کوشش و اهتمام به امر اخروي و پاداش اخروي است.

آثار شيوه آخرت‌جويي:
اگر آخرت و امور اخروي بيشترين توجه ما را به خود مشغول دارند سبب مي‌شوند از لحظه لحظه زندگي دنيوي بهره برده و با انگيزه الهي به سوي سعادت ابدي خويش حرکت کنيم. پيامبر اکرم (صلي الله عليه و آله) در حديثي شريف مي‌فرمايند: «کسي که صبح کند و شب نمايد و بزرگترين همّتش درباره آخرت باشد خداوند غني و بي نيازي را در قلب او قرار مي‌دهد و امورش را از پراکندگي و پريشان حالي رها مي‌کند و از دنيا خارج نخواهد شد تا آن که رزقش را کاملاً دريافت کند.»
از اين رو مشاهده مي‌شود که اهتمام به امور اخروي سبب مي‌شود آخرتي آباد براي خويش رقم زنيم و البته خداوند نيز در اين دنيا امور ما را اصلاح مي‌گرداند و از نظر روزي و امور دنيوي ما را بي نياز مي‌گرداند.
اگر ايمان وارد قلب شود و باور کنيم که رتق و فتق امور دنياي ما در دست خود ما نيست بلکه خود خداوند کفيل روزي بندگان است حرص و طمع بيجا نمي‌زنيم و باور مي‌کنيم که امور در دست ولي زمان و صاحب الزمان است آن طور که مي‌فرمايند: قبل از آن که به ياد ما باشيد به ياد شماييم.
ولي اگر برعکس شد و بزرگترين تلاش و همّت ما در جهت مسائل و امور دنيايي قرار گرفت به طوري که از آخرت غافل شديم رسول اکرم (صلي الله عليه و آله) در ادامه همان حديث مي فرمايند:(در اين صورت) خداوند فقر را در مقابل او قرار مي‌دهد و امورش نابسامان و پراکنده مي‌گردند و به دنيا نمي‌رسند مگر آنچه تقسيم شده است.
به اين ترتيب هر چقدر انسان به دنبال دنيا مي‌رود، دنيا بيشتر از او فاصله مي‌گيرد و او را کمتر بهره‌مند مي‌کند و اين چنين انسان، دنيا و آخرت خود را مي‌بازد.

امور دنيا و آخرت
به طور طبيعي انسان در دلش اهتمام به امور دنيايي و طبيعي خود دارد و گمان مي‌کند با تلاش در جهت آنها به کسب سعادت و خوشبختي نائل مي‌شود. بنابراين از هنگامي که خورشيد طلوع مي‌کند تا وقتي غروب کند به چيزي نمي‌انديشد جز امور دنيايي‌اش! و هر چقدر که ظرفيت او کمتر باشد دل مشغولي‌ها و اشتغالات دنيوي نيز در او بيشترند تا جايي که راه را گم مي‌کند و سر در گم به دور خود مي‌چرخد و به مصداق آن حديث نبوي مي‌شود.
امّا اگر ايمان وارد قلب شود و باور کنيم که رتق و فتق امور دنياي ما در دست خود ما نيست بلکه خود خداوند کفيل روزي بندگان است حرص و طمع بيجا نمي‌زنيم و باور مي‌کنيم که امور در دست ولي زمان و صاحب الزمان است آن طور که مي‌فرمايند: قبل از آن که به ياد ما باشيد به ياد شماييم.
اين مطلب بسيار دشوار است امّا کليدي است که انسان بتواند خود را نجات دهد و امرش را به خداوند واگذار نمايد.

تلاش و کوشش با ياد خدا:
پس انسان در اين زندگي دنيوي اهتمام اصلي خود را بايد بر روي آخرت قرار دهد تا بتواند به اجر و پاداش اخروي دست يابد که البته امري است بسيار مشقّت بار و دشوار امّا با تلاش و کوشش حتماً بدان مي‌رسد. البته اين بدان معني نيست که دست روي دست بگذارد و براي روزي دنيايش هيچ کاري نکند بلکه تلاش و کوششي همچون مجاهدي في سبيل الله داشته باشد و روزي خويش را تحصيل نمايد اما از ياد خداوند غافل نشود و بيشترين همّت و تلاشش را در امور اخروي‌اش قرار دهد، به صورتي که هنگامي که امر مردد ميان دنيا و آخرت باشد آخرت را بر مي‌گزيند و به خداوند توکّل مي‌نمايد.
به طور طبيعي انسان در دلش اهتمام به امور دنيايي و طبيعي خود دارد و گمان مي‌کند با تلاش در جهت آنها به کسب سعادت و خوشبختي نائل مي‌شود. بنابراين از هنگامي که خورشيد طلوع مي‌کند تا وقتي غروب کند به چيزي نمي‌انديشد جز امور دنيايي‌اش!

اهتمام به آخرت:
براي آن که انسان بتواند همه تلاش خود را معطوف آخرت نمايد و مصداق حديث نبوي گردد بايستي صحنه دل و روح و عملش را الهي گرداند. در واقع اگر گفتمان و تفکّر حاکم در محيط خانوادگي، دوستان، اطرافيان و ... دنيا و امور دنيوي باشد در نتيجه همه تلاش انسان دنيا مي‌گردد و اگر آخرت باشد روحيه آخرت طلبي در فرد ايجاد مي‌گردد و با تربيت الهي جهت‌گيري در امور اخروي مي‌نمايد. بنابراين جهت‌گيري اهتمام و تلاش انسان تا حد زيادي نتيجه محيط اطراف اوست.

انواع پاداش اخروي:
حال که معلوم شد مقصود اميرالمؤمنين از اعملوا للأجر، عمل و تلاش براي امور اخروي است بايد دانست که با اهتمام بيشتر به آخرت، خداوند وعده انواع اجر و پاداش را در قرآن کريم براي انسان داده است: اجر کبير، اجر عظيم، اجر غيرممنون و ... که هر يک از آنها به تناسب نوع عمل ما در اهتمام به آخرت به ما عطا خواهد شد.
در جزئيات تفاوت اين انواع، سخن بسيار است امّا به طور کلي امر مشترک ميان آنها آن است که خداوند متعال در صورت اهتمام ما به آخرت علاوه بر کفالت امر دنيا، آخرتمان را نيز آباد مي گرداند!!

نتيجه گيري:
برخلاف تصور ما مشغول شدن به دنيا سبب نمي‌شود حتي در دنيا سعادتمند شويم بلکه اهتمام به امر آخرت است که هم دنيا و هم آخرت ما را آباد مي‌گرداند.
منابع و مآخذ:
1- نهج البلاغه- ترجمه علامه جعفري
2- نهج الفصاحه- احاديث رسول اکرم (صلي الله عليه و آله)
3- نقد النصوص في شرح الفصوص- عبدالرحمان جامي
4- تفسير الميزان- علامه طباطبايي
5- تفسير نمونه- زير نظر آيت الله مکارم شيرازي
6- جامع السعادات ملااحمد نراقي
7- اخلاق در قرآن- آيت الله جوادي آملي
8- موعظه