يزد اولين شهر خشتي و دومين شهر تاريخي جهان بعد از شهر ونيز ايتالياست. همين دو ويژگي کافي است تا ايرانيان بدانند کشوري به وسعت تاريخ جهان دارند و شهري کويري که مي‌توانند خشت به خشت، ريگ به ريگ و لحظه به لحظه تاريخ آن را به رخ جهانيان بکشند.                                                                                                                                    

دومين شهر تاريخي جهان "برترين" جاذبه‌هاي گردشگري، تاريخي و ميراث فرهنگي زيادي دارد که هر کدام از آنها مي‌تواند به تنهايي جاذبه اي منحصر به فرد براي بازديد گردشگران و دوستداران ميراث فرهنگي و تاريخ ايران و جهان باشد. اين شهر بهشهر بادگيرها معروف است. به دارالعباده، شهر دوچرخه‌ها، شهر شيريني، شهر قنات و قنوت و قناعت و شهر آتش و آفتاب.

تاريخ نويسان معتقدند که قدمت يزد به پيش از اسلام مي‌رسد. عده اي هم مي‌گويند که شايد شهر تاريخي يزد را بايد در نقطه ديگري غير از مکان کنوني آن جستجو کرد. اما با اين حال قدمت بسياري از آثار تاريخي کشف شده در شهر يزد به قرن پنجم هجري باز مي‌گردد. در عين حال کشف بناهاي ديگري متعلق به قرن‌هاي دوم و سوم هجري، ترديدها را در تخمين قدمت شهر يزد بيشتر مي‌کند. در هر صورت تاريخ سکونت انسان در اين خطه از هزاره سوم پيش از ميلاد فراتر رفته است، به طوري که در عهد پيشداديان طايفه‌هاي در حال کوچ از بلخ به پارس، اين سرزمين را يزدان ناميدند و از آن زمان به بعد يزد محل عبادت شد.
يزد را از آن جهت امن ترين شهر مي‌دانند که جنگ و بلاياي طبيعي تاکنون نتوانسته به آن صدمه اي وارد کند. به همين دليل است که تاريخ نويسان از آن به عنوان امن‌ترين شهر ايران ياد کرده اند. مارکوپولو جهانگرد ايتاليايي نيز درباره يزد مي‌گويد که تجار جاده ابريشم اين شهر را به لحاظ امنيت مالي و جاني آن دوست دارند.
 
گسترده ترين بافت تاريخي ايران
                                     
 
بافت تاريخي شهر يزد با مساحتي در حدود 800 هکتار را مي‌توان گسترده ترين و اصولي‌ترين بافت تاريخ ايران دانست که تجربه‌هاي متفاوتي در زمينه مداخله متوليان امر در شبکه معابر را در خود جاي داده است. بافت تاريخي يزد به عنوان دومين بافت خشتي دنيا و دست نخورده ترين بافت تاريخي کشور به شماره 15000 در فهرست ملي ثبت شده است.

نارين قلعه، قديمي‌ترين بناي خشتي جهان
                                     
 
قديمي‌ترين بناي ساخته شده از خشت در دنيا نارين قلعه يا کهندژ نام دارد که در شهر باستاني ميبد بر فراز تپه اي بلند بنا شده و بر تمامي ‌‌شهر ميبد و پيرامون آن ديد دارد. تاکنون کشوري ادعا نکرده است که بنايي قديمي‌تر از کهندژ دارد.
کهندژ نام دژهاي کهني است که در آغاز پيدايش شهرها بنا شده اند. اين دژها در دوره پيش از اسلام و بيشتر در دوران ماد، هخامنشي و اشکاني ساخته شده و بناهايي تک و پر تراکم بودند که بر فراز تپه‌هاي طبيعي يا مصنوعي مي‌ساختند.

طولاني ترين قنات ايران
 
                                   
 
طولاني ترين قنات ايران به نام "قنات زارچ" با طول صد کيلومتر در استان يزد قرار دارد. اين قنات يکي از کهن ترين قنات‌هاي ايران به شمار مي‌آيد که سابقه اي بيش از سه هزار سال دارد. طول کوره قنات زارچ بيش از 71 کيلومتر بوده و تعداد چاه‌هاي آن دو هزار و 115 حلقه شمارش شده است.
 
مسن ترين درخت جهان
 
                                     
 
سرو چهار هزار ساله ابرکوه را مي‌توان مسن ترين موجود زنده جهان ناميد. هر چند که گفته مي‌شود در کشور سوئد نيز درحتي وجود دارد که از سرو ابرکوه قديمي‌تر است اما اکنون از درخت پير سوئد تنها ريشه‌هاي آن باقي مانده در حالي که سرو کهنسال شهرستان ابرکوه با 25 متر ارتفاع 18 متر محيط و 5.11 متر اندازه دور تنه در قلب ايران زنده و سبز است و آرام آرام زندگي مي‌کند.
 
بلندترين بادگير جهان
 
                                   
 
بلندترين و منحصر بفرد ترين بادگيرهاي جهان را تنها مي‌توان در استان يزد پيدا کرد. بادگير باغ دولت آباد يزد در شمار زيباترين بادگيرهاي دوره زنديه و قاجاريه با قدمتي 270 ساله به عنوان بلندترين بادگير جهان به حساب مي‌آيد. اين بادگير که نمونه اي از معماري دوره زنديه را داراست در سال 1160 هـ.ق توسط محمدتقي خان يزدي مشهور به خان بزرگ سرسلسله خوانين يزد ساخته شد.
اين بادگير ارتفاعي به طول 33 متر و 80 سانتي متر دارد و از خصوصيات بارزش هشت ضلعي بودن آن است که باعث مي‌شود باد در هر جهت به راحتي و به سرعت به قسمت زيرين آن هدايت شود و پس از برخورد به سطح آب حوضچه زير بادگير، هواي خنکي در داخل آن ايجاد کند.
در کنار اين بادگير باغي شامل سه عمارت هشتي و سردر و تالار آينه نيز موجود است که بهشت آيين خوانده مي‌شود و داراي نقوش اسليمي ‌است. اين باغ مدتها محل اقامت کريم خان زند در يزد بود و از نظر طراحي در شمار زيباترين باغ‌هاي دوره زنديه و قاجاريه محسوب مي‌شود.
 
قديمي‌ترين ميدان ساعت شهري در ايران
 
                                  
قديمي‌ترين ساعت شهري ايران در ميدان وقت الساعت يزد نصب شده است. اين ساعت آفتابي به استناد کتاب جامع مفيدي نخستين ساعت شهري است که فردي به نام ابوبکر ساعت ساز يزدي آن را در سال 725 هجري قمري در مدرسه رکنيه در جوار مسجد جامع يزد نصب کرد. اين مکان بعدها به نام ميدان وقت الساعت شهرت يافت.
 
قديمي‌ترين نخل چوبي ايران

                                 
نخل چوبي ميدان امير چخماق به عنوان قديمي‌ترين نخل چوبي ايران با 450 سال عمر متعلق به عصر صفوي و به نخل حيدري‌ها معروف است. بلندي اين نخل 8.5 متر و اضلاع آن نيز 8.5 در 8.5 متر است.
اين نخل مجموعه مشبکي از چوبهاي تراشيده شده با گره چيني‌ها و تيرهاي بزرگ است که تقريبا به شکل درخت سرو (نماد آزادگي) ساخته شده است. اما بزرگترين نخل ايران نيز با همين ويژگي‌ها در شهرستان زارچ قرار دارد.
يزدي‌ها رسم دارند که در ايام سوگواري امام حسين(ع) مراسم نخل گرداني اجرا کنند. اين نخل توسط 150 نفر در ميان مردم گردانده مي‌شود تا مراسم ويژه آن نمادي باشد براي آزادگي و مظلوميت امام سوم شيعيان.
 
قديمي‌ترين مسجد ايران
                                
 
ساخت مسجد جامع فهرج واقع در 30 کيلومتري شهر يزد، به نيمه اول قرن اول هجري برمي‌گردد. اين مسجد، تنها مسجد جهان اسلام است که ساختمان آن از ابتدا تاکنون هيچ تغييري نکرده است. اگرچه در ميان باستان شناسان اختلاف نظر وجود دارد اما ظاهرا مسجد جامع فهرج قديمي‌ترين مسجد ايران است. مسجد جامع فهرج کماکان زنده و پويا بوده و در آن نماز جماعت برپا مي‌کنند.
 
بلندترين مناره‌هاي جهان
                               
 

مسجد جامع کبير يزد يکي از شاهکارهاي معماري و تاريخي جهان به شمار مي‌رود و به جرات مي‌توان گفت داراي بلندترين مناره‌هاي جهان است. بناي اين مسجد با عظمت قرنهاست که از فراسوي تاريخ تمدن اين سرزمين مي‌درخشد به نحوي که در کتب تاريخي يزد آمده است: "مسجد را بر جاي آتشگاه ساساني ساخته اند و سنگ بناي آن توسط علاء الدوله گرشاسب نهاده شده است".مسجد جامع قديم در قرن ششم هجري قمري و به دستور گرشاسب از نوادگان "علاء الدوله کالنجار" ساخته شد و بناي اصلي مسجد کنوني از آثار "سيد رکن الدين محمد قاضي" است.
دو مناره مسجد که ارتفاع تقريبي آن از کف تا نوک به بيش از 52 متر مي‌رسد، داراي قطري در حدود هشت متر است که در دوره صفوي به بنا افزوده شده اما در سال 1313 هجري شمسي فرو ريخت و دوباره تجديد بنا شد. بلنداي اين مناره‌ها و اينکه کاشي کاري منحصر به فردي حتي در اوج مناره‌ها انجام شده، تعجب همگان را بر مي‌انگيزد زيرا اين مناره‌ها هرچه به سمت بالا رفته باريکتر شده و تنها يکي از آنها داراي پلکان است از اينرو ظرافت کاشي کاري در اين ارتفاع به واقع قابل تحسين است.

بيشترين تعداد دخمه‌ها در يزد
 
                                 
                                
دخمه محلي است که زرتشتيان، مردگان را بر طبق آداب ديني در آن مي‌نهادند اما از وقتي که به دفن کردن در گورستان پرداخته اند، استفاده از دخمه متروک شده است. بيشترين اين دخمه‌ها در يزد قرار دارد چون در اين شهر زرتشتيان زيادي زندگي مي‌کردند. دخمه قديمي ‌يزد حدود سي سال است که ديگر مورد استفاده نيست، دخمه مانکجي ليمجي ‌هاتريا، دخمه چم تفت، دخمه شريف آباد اردکان، دخمه ترک آباد اردکان تنها نام تعدادي از دخمه‌هاي زياد موجود در يزد است. سرپرستي اين دخمه‌ها را انجمن زرتشتيان بر عهده دارد.
 

تنها آب انبار شش بادگيري جهان
 
                                 

آب انبار شش بادگير يزد به دليل دارا بودن شش بادگير به اين نام معروف شده و تنهاآب انبار شش بادگير جهان است. سه بادگير آن از ابتدا ساخته شده بود و سه بادگير ديگر بعدها به آن اضافه شده است، با کمي‌ دقت در شکل بادگيرها تفاوت سه بادگير قديمي ‌با ديگر بادگيرهاي آن را مي‌توان مشاهده کرد. شش بادگير آب انبار با توجه به شرايط اقليمي ‌و جهت باد در اين منطقه به شکل هشت وجهي هستند. شهر يزد همچنين داراي تنها آب انبار هفت بادگيري جهان با دو مخزن است که در روستاي عصر آباد قرار دارد.
 
تنها کاروانسراي دايره اي در ايران
 
                                

غير از همه جاذبه‌هاي منحصر به فردي که در شهر يزد وجود دارد، مي‌توان تنهاترين کاروانسراي دايره شکل ايران را هم در شهرستان مهريز در مسير يزد به کرمان مشاهده کرد. کاروانسراي زين الدين يکي از 99 کاروانسرايي است که شاه عباسدر ايران ساخته با اين تفاوت که معماري آن دايره اي است. اکنون از اين کاروانسرا به عنوان يک اقامتگاه سنتي و جاذبه گردشگري ياد مي‌شود. مي‌گويند که اقامت در اين کاروانسراي 400 ساله و ديدن آسمان پر ستاره اش امري است که با آن تجربه سفر به يزد، تاريخي‌ترين شهر جهان کامل مي‌شود!
 
تصاويري ديگر از مکان‌هاي ديدني شهر يزد