غده‌های ترشحی درون ریز ترشحات خود را به درون جریان خون می‌ریزند، به همین دلیل به نام غده‌های بدون مجرا شناخته شده‌اند. همه غده‌های ترشحی درون ریز فعالیت خود را در اثر تحریکات خارجی ، نظیر هورمونهای مترشحه از غده هیپوفیز با ایجاد تغییراتی در ترکیبات خون انجام می‌دهند. ترشحات این غده‌ها با فعالیت غده‌های تولید مثل ، شیردهی غده پستانی ، تخمک گذاری ، فعال نگه داشتن حجم زرد ، ایجاد FSH ، بارداری ، زایمان ، تنظیم آب و نمکهای بدن ، تنظیم آندروژن ، تنظیم فسفر و کلسیم خون سر و کار دارد. این غده‌ها از دستگاههای مهم بدن به شمار می‌روند.

مکانیسم عمل غده‌های درون ریز

غده‌های ترشحی درون ریز از طریق سنتز هورمونهایی با وزن مولکولی کم و آزاد کردن آنها به فضای پیرامون رگهای خونی ، اعمال فیزیولوژیکی بدن را تنظیم و هماهنگ می‌کنند. هورمونها پس از عبور از رگها ، بر روی سلولهای هدف که با محل آزاد شدن هورمون فاصله دارند اثر می‌گذارند. اکثر هورمونها مانند پروتئینها که در چربی نامحلول‌اند و در نتیجه نمی‌توانند از پلاسمالمای سلولهای هدف عبور کنند با تاثیر بر مولکولهای گیرنده‌های غشایی ، آدنیل سیکلاز را فعال می‌کنند این آنزیم غلظت درون سلولی CAMP را افزایش می‌دهد.

CAMP با فسفریل‌دار کردن از پلاسمالما عبور کرده و مستقیما بر سلول هدف تاثیر می‌کنند. هورمونهای دیگر مانند اپی‌نفرین به نسبت نوع گیرنده موجود تحریک شده، بر روی پلاسمالمای ماهیچه و عصب اثر می‌گذارند و چون این سلولها می‌توانند بوسیله گیرنده‌های گوناگون به طرق مختلف به یک هورمون واکنش دهند بنابراین یک هورمون مشخص می‌تواند باعث ایجاد واکنش در یک نوع سلول خاص یا واکنشهای مختلف در انواع مختلف در انواع مختلف سلول شده است. غده‌های ترشحی درون ریز بدون مجرا هستند و بطور کامل به دستگاه گردش خون وابسته‌اند.غده‌های درون ریز در بدن زیادند مانند جزایر لانگرهانس در لوزوالمعده ، سلولهای بینابینی یا لیدیگ در بیضه و غده‌های هیپوفیز ، تیروئید ، پاراتیروئید ، غده‌های فوق کلیوی و اپی‌فیز

غده هیپوفیز

هیپوفیز غده‌ای بسیار فعال است و در گسترده وسیعی هورمونهای مختلف را تولید می‌کند. چون فعالیت ترشحی دیگر غده‌های بدن را تنظیم می‌کند به نام فرمانده غده‌ها خوانده می‌شود. هر چند که کار غده هیپوفیز توسط هورمونهای هیپوتالاموس کنترل می‌شود. هیپوفیز دارای دو ناحیه اصلی از دو منشا مختلف است: ناحیه آدنوهیپوفیز که از اکتودرم دهانی در جنین منشا می‌گیرد و دارای بخشهایی مانند بخش لوله‌ای ، لوب پیشین و بخش میانی است. و نوروهیپوفیز که منشا اکتودرم عصبی در جنین است و شامل ساقه عصبی (ساقه قیفی) ، برآمدگی میانی لوب پسین است.

هورمونهای غده هیپوفیز

هورمون رشد: هورمون رشد پروتئین ساده‌ای است که رشد بدن را از طریق افزایش سنتز پروتئین در انواع سلولها تحریک می‌کند. در کودکی کمبود آن باعث کوتولگی می‌شود. و تولید زیاد آن باعث آکرومگالی می‌شود که با بزرگ شدن استخوانهای پهن مانند دست و پا و جمجمه صورت می‌گیرد.پرولاکتین: پروتئینی ساده‌ای است که ترشحات حبابهای غده پستانی را تحریک می‌کند و باعث رشد این غده می‌شود. پرولاکتین در زنان شیرده بیشتر ترشح می‌شود.

ACTH: پلی‌پپتیدی است که هیپرتروفی طبقه رشته‌ای و شبکه غده فوق کلیوی و آزاد شدن گلوکوکورتیکوئید را تحریک می‌کند.

TSH:گلیکوپروتئینی است که ترشح هورمون تیروئید را تحریک می‌کند

FSH: نوعی گلیکوپروتئین است که رشد فولیکولهای اولیه را در جنس ماده و اسپرماتوژنز را در جنس نر آغاز می‌کند.

LH: نوعی گلیکوپروتئین است که بر روی سلولهای بینابینی غده‌های تناسلی نر اثر می‌گذارد و باعث تولید تستوسترون از آنها می‌شود. و در زن باعث تولید استروژن و تخمگذاری می‌شود و باعث تشکیل جسم زرد پس از تخمک گذاری می‌شود و هر دو گنادوتروپین مذکور توسط سلولهای گنادوتروپ ساخته می‌شوند.

هورمون رشد 

غده تیروئید

تیروئید فولیکولهایی دارد که سلولهای پوششی آن دو هورمون تیروکسین و تری‌یدوتیروئین ترشح می‌کنند. هورمونهای تیروئید در بدن بخشهای مهمی دارند از جمله آنکه متابولیسم اکسیدایتو (اکسایشی) را افزایش می‌دهد در نتیجه میزان متابولیسم پایه‌ای را بالا می‌برند این عمل اثر زیادی بر کبد و ماهیچه‌های مخطط و ماهیچه قلب دارد.

در حالی که مغز ، غده‌های تناسلی و ماهیچه صاف واکنشی نسبت به آن نشان نمی‌دهند. در تنظیم دمای بدن دخالت دارند، یعنی چربی را به گرما تبدیل می‌کند. باعث بلوغ بافتی می‌شوند، بر روی تکوین اعصاب ماهیچه و اسکلت بدن و دستگاه تولید مثل اثر می‌گذارند. فقدان هورمونهای تیروئید به هنگام رشد و نمو جنین باعث عدم رشد این سیستمها می‌شود.

غده پاراتیروئید

پاراتیروئید از سومین و چهارمین کیسه حلقی منشا می‌گیرد. در واقع پاراتیروئید به صورت چهار غده بسیار کوچک در درون کپسول تیروئید قرار دارند. پاراتیروئید دارای کپسول اختصاصی است که به درون رفته و آن را به لوبولهای ناقص تقسیم می‌کنند. هورمون پاراتیروئید در اثر کاهش کلسیم خون آزاد می‌شود. میزان طبیعی کلسیم را با خارج کردن کلسیم از استخوان و افزایش آن حفظ می‌کند.

افزایش کلسیم خون باعث ایجاد اختلالاتی در سیستم هدایت قلب و ذخیره کلسیم در کلیه می‌شود و در نتیجه کلیه از کار می‌افتد. ویتامین D قابلیت جذب کلسیم از روده را بالا می‌برد. فعالیتهای ترشحی سلولهای پارافولیکولی و سلولهای پاراتیروئید به میزان کلسیم خون بستگی کامل دارد و هیچ یک مستقیما بوسیله غده هیپوفیز کنترل نمی‌شوند.

غده فوق کلیوی

این غده در درون بافت چربی پیرامون کلیه ، روی قطب میانی- سری کلیه‌ها قرار دارد. در اصل دو غده درون ریز در درون یک کپسول پیوندی جای دارند یک قشر بیرونی و یک مغز درونی. قشر غده فوق کلیوی سه ناحیه محتدالمرکز دارد: ناحیه حلقوی بیرونی ، ناحیه نازک میانی که از دستجات سلولهای استوانه‌ای و هرمی تشکیل یافته و به شکل رشته‌ای قرار می‌گیرند و درونی‌ترین ناحیه که شبکه طنابهای سلولی را می‌سازد و روی مغز غده قرار دارد.

قشر غده فوق کلیوی 3 نوع هورمون ترشح می‌کند. هورمون مینرا کورتیکوئید ، آلدسترون و دئوکسی کورتیکوسترون. سلولهای کرومافینی مغز فوق کلیوی سلولهای اپی‌‌تلیال نامنظم‌اند این نام به دلیل واکنش سلولهای مذکور به بیکرومات پتاسیم و اکسید شدن کاته کولامینها به آنها داده شده است. دو نوع سلول کرومافینی شناخته شده که یکی اپی‌نفرین و دیگری نوراپی‌نفرین را تولید می‌کند.

اپی‌فیز

در طی مراحل تکامل ، اپی‌تالاموس به عنوان چشم و حس کننده گرما بوده است. در پستانداران اپی تالاموس همان اپی‌فیز یا جسم صنوبری است که فعالیت ترشحی آن بوسیله گرمای نور که در اعصاب چشم منعکس می‌شود صورت می‌گیرد. اپی‌فیز موادی مانند ملاتونین تولید می‌کند. در دوزیستان ملاتونین سفید رنگی تولید می‌کند ولی در پستانداران چنین نیست. اپی‌فیز انسان بر فعالیت ترشح ریتمی بعضی از غده‌های ترشحی ، به تناسب طول مدت این گونه تاثیرات اغلب ممکن است بر اثر تاثیر ملاتونین بر هیپوتالاموس صورت بگیرد. اپی‌فیز با ساختاری ساده کار مهم کنترل رشد غده‌های تناسلی را بر عهده دارد.

لوزوالمعده

لوزوالمعده دو کار مهم انجام می دهد. تهیه و آزاد کردن آنزیمهای گوارشی (برون ریز) و تهیه و آزاد کردن هورمونهایی که بر روی متابولیسم کربوهیدراتها اثر می‌گذارند (درون ریز). این دو عمل بوسیله دو ساختار بافتی مجزا در لوزوالمعده صورت می‌گیرد. سلولهای درون ریز به شکل خوشه مدوری به نام جزایر لانگراهانس است که در بین حبابهای برون ریز و مجاری آن پراکنده‌اند. در مجاورت هر سلول ، مویرگ قرار دارد تا هورمون ترشح شده مستقیما به داخل خون جریان یابد. چندین سلول در جزایر لانگرهانس وجود دارد. سلولهای آلفا که گاسترین و گلوکاگون و سلولهای بتا که انسولین ترشح می‌کنند.

غده هاي درون ريز

غده هاي درون ريز، هورمون ها را توليد مي كنند. هورمون ها موادي شيميايي هستند كه در جريان خون وجود دارند و فرآيندهاي قسمت هاي ديگر بدن را كنترل مي كنند. اين فرآيندها عبارتند از متابوليسم (واكنش هايي شيميايي كه به طور مداوم در بدن رخ مي دهند). پاسخ به استرس، رشد و تكامل جنسي. اين مجموعه شامل غده ها و ساير سلول هاي توليد كننده هورمون هستند. غده هايي مثل هيپوفيز، فوق كليه و تيروييد اعضايي هستند كه تنها كاركرد آنها توليد هورمون هاي اختصاصي است. ساير اعضا و بافت ها مثل تخمدان ها، بيضه ها، قلب و كليه ها نيز حاوي سلول هاي توليد كننده هورمون هستند.

غده هيپوفيز و هيپوتالاموس

غده هيپوفيز در قاعده مغز قرار دارد. اين غده به عنوان »غده رئيس« شناخته مي شود، چون هورمون هايي را توليد مي كند كه بافت درون ريز واقـع در سـاير غده ها و اعضا را تحريك و كنترل مي كند. همچنين هورمون هايي را ترشح مي كند كه رشد بدن، حجم ادرار و انقباض رحم را در طول زايمان كنترل مي كنند. هيپوتالاموس بخشي از مغز است كه با غده هيپوفيز ارتباط دارد. هيپوتالاموس، هورمون هايي به نام عوامل آزاد كننده را ترشح مي كند كه كاركرد هيپوفيز را كنتـرل مي كنند و به عنوان رابط بين دستگاه هاي عـصبي و غـدد درون ريز عمـل مي كنند.

غده پينه آل

غده پينه آل در عمق مغز قرار دارد. كاركرد دقيق آن هنوز مشخيص نيست. البته معلوم شده است كه اين غده هورموني به نام ملاتونين را ترشح مي كند كه گمان مي رود با چرخه روزانه خواب و بيداري مرتبط باشد.

 غده هاي تيروييد و پاراتيروييد

غده تيروييد كه در گردن واقع است، هورمون هايي را توليد مي كند كه متابوليسم را تنظيم مي كنند. همچنين برخي از سلول هاي تيروييد، هورمون كلسي تونين را ترشح مي كنند كه غلظت خوني كلسيم را كاهش مي دهد. چهار غده پاراتيروييد واقع در پشت تيروييد هورموني را توليد مي كنند كه غلظت خوني كلسيم و فسفات را تنظيم مي كند. كلسيم براي سلامت استخوان ها حياتي است و به همراه فسفات، نقش مهمي را در كاركرد عصب و عضله ايفا مي كند.

غده هاي فوق كليه

غده هاي فوق كليه در بالاي كليه قرار دارند. هر غده يك قشر لايه خارجي و يك مدولا (مركز) دارد. قشر، هورمون هاي كورتيكواستروييدي يا كورتوني (كه در كـمك بـه تنظيم غلظت خوني نمك و قند نقـش دارند) و مقادير كم هـورمـون هـاي جنسي مردانه (كه ايجاد برخي از مشخصات جنسي مردانه را تحريك مي كنند) را توليد مي كند. مدولا، اپي نفرين (آدرنالين) و نوراپي نفرين (نورآدرنالين)، را ترشح مي كند كه در پاسخ به استرس (واكنشي كه »پاسخ جنگ و گريز« نام دارد)، ضربان قلب و خونرساني به عضلات را افزايش مي دهند.

لوزالمعده

لوزالمعده پشت معده قرار دارد. لوزالمعده مايعات گوارش كننده اي توليد مي كند كه به تجزيه غذا كمك مي كنند. همچنين هورمون هاي انسولين و گلوكاگون را ترشح مي كند كه نقش مهمي را در تنظيم سطح گلوكز خون (قندي كه منبع اصلي انرژي بدن به شمار مي رود) ايفا مي كنند.

 تخمدان ها

تخمدان ها در دو طرف رحم قرار گـرفته اند. آنها تخمـك ها را آزاد مي كنند و هـورمون هاي جنسي زنانه يعني پروژسترون و استروژن را مي سازند كه چرخه قاعدگي را تنظيم مي كنند. استروژن همچنين باعث ايجاد برخي از مشخصات جنسي زنانه از جمله بزرگ شدن پستان ها مي شود.

بيضه ها

بيضه ها در كيسه اي از پوست و عضلات به نام كيسه بيضه (اسكروتوم) قرار دارند. آنها توليد اسپرم و ترشح هورمون جنسي مردانه يعني تستوسترون را برعهده دارند. اين هورمون مسؤول شروع بلوغ و ايجاد مشخصات جنسي ثانويه مردانه از جمله موي صورت است.