بیش از30 سال است که درباره تأثیرات تماشای تلویزیون و ویدئو بر کودکان به بحث و بررسی پرداخته می شود. انجمن اطفال ایالات متحده(AAP) و انجمن پزشکی ایالات متحده(AMA) در سال های 1999 و 2000 میلادی نتایج مطالعاتی را در این زمینه منتشر ساختند که بر تأثیراتی چون القای رفتار تهاجمی، اضافه وزن (چاقی) و ضعف تحصیلی اشاره داشته است. در مقاله حاضر سعی شده است به اختصار به تأثیرات منفی تماشای زیاده از حد تلویزیون و ویدئو بر رشد مغز در کودکان و راه کارهای جلوگیری از آن پرداخته شود که می تواند، به عنوان راهنمای مفیدی در دسترس خانواده ها قرار گیرد. مطالعات اخیر نشان داده است که با توجه به توانایی شکل پذیری مغز، تجارب محیطی می توانند رشد مغز را به میزان قابل ملاحظه ای متأثر نمایند. بنابراین قرار گرفتن کودک در معرض یک محرک محیطی می تواند از طریق ایجاد یک مسیر ویژه (عادات مغز) یا با محروم کردن مغز از دیگر تجارب، رشد ذهنی و هیجانی مغزرا شدیداً تحت تأثیر قرار دهد. در حالی که محرکات مناسب نظیر ارتباط صمیمی با والدین (یا مراقب)، محیط زبانی غنی و فعال، بازی های دارای تحرک بدنی و برنامه های آموزشی متناسب با سن می توانند، رشد مغز را تقویت نمایند.

محیط های بی بهره از تحریکات ذهنی و با رفتارهای نامناسب (مانند برخوردهای بدون فکر و آنی، خشونت و غیره) یا محروم کردن مغز از فرصت های مهم برای مشارکت فعال در ارتباطات اجتماعی، بازی های خلاق و حل مسائل می توانند، پیامدهای وخیم و غیرقابل جبرانی را به همراه داشته باشند. علاوه بر این مجبور کردن و تحت فشار قرار دادن کودکان به فراگیری موضوعات آموزشی زمانی که آنها باید از لحاظ شخصیتی در کاویدن دنیای سه بعدی پیرامون خود باشند، می تواند، موجب دور زدن یا نادیده گرفته شدن بسیاری از جنبه های مهم رشدی شود.

تأثیرات زیان بار تماشای بیش از حد تلویزیون و ویدئو

امروزه در مواردی، پیامدهای ناخوشایندی را در مدارس شاهد هستیم که به نظر می رسد، ناشی از تماشای برنامه های تلویزیونی و یا ویدئویی برای ساعت های طولانی باشد. برای مثال، اختلال نقص توجهی (ADD)، مشکلات رفتاری، ضعف تحصیلی، اختلالات زبانی (که به درک خواند و بیان کلامی نیز گسترش یافته است) و ضعف مهارت های حل مسئله از جمله مشکلاتی هستند که از سوی آموزگاران گزارش می شوند. اگر چه تغییر سبک زندگی مردم و تغییرات اجتماعی تا حدودی در این زمینه مؤثر است، اما مطالعات انجام شده روی تماشاچیان تلویزیون و ویدئو بر نقش مؤثر و غیرقابل انکار آنها تأکید دارد. در کنار اینکه می دانیم، سطح آستانه دریافت و تحریک پذیری کودکان، بسیار با یکدیگر متفاوت است.

تماشای زیاده از حد برنامه های تلویزیون و یا ویدئویی به ویژه در دوران بحرانی رشد زبان و سنین انجام بازی های پرتحرک، می تواند از جنبه های مختلفی بر ذهن کودکان تأثیر منفی داشته باشد که در زیر به آنها اشاره می گردد.

رابطه ی بین تماشای تلویزیون یا ویدئو و افت عمل کرد تحصیلی

بین میزان تماشای تلویزیون یا ویدئو و افت عمل کرد تحصیل، به ویژه توانایی خواندن، رابطه وجود دارد.

این امر می تواند از جایگزین شدن تماشای این برنامه ها به جای تمرین خواندن ناشی شود، و شاید احتمال تأثیرات نامطلوب تحریکات بصری برنامه های تلویزیونی و ویدئویی بر رشد مسیر های زبانی نیمکره چپ مغز نیز مطرح باشد.

مغز جوانی که مرتباً از تحرکات بینایی جاذب متأثر می شود، نمی تواند توجهش را به گوش دادن دقیق به محرکات زبانی معطوف کند. ضمن این که غالباً پس از دقایق بسیار کوتاهی، مغز نسبت به دریافت و درک محرکاتی که به پردازش دقیق نیاز دارند، خستگی نشان می دهد.

ماهیت محرک ممکن است برای برخی کودکان، مشکل توجهی ایجاد کند. جدای از موضوعات تکراری برنامه های تلویزیونی و ویدئویی، برنامه هایی که توجه کودکان را به شدت به خود معطوف می کنند (مانند تمرکزهای گذرا، فلاش های رنگی، حرکات سریع در میدان بینایی محیطی، صداهای بلند ناگهانی و غیره)، بهترین شیوه برای به خدمت گرفتن توجه کودکان به شکل غیرارادی می باشند. چنین تجاربی، کودک را از عملکرد مستقل براساس توانمندی های ذهنی خود در فعالیت هایی مانند بازی ها، سرگرمی ها، تعاملات اجتماعی و غیره محروم می کنند.

نظام کنترل اجرایی مغز، یا قشر پره فرونتال، مسئول برنامه ریزی، سازماندهی و نظم بخشیدن به رفتار در قضاوت توجه خود آگاهانه می باشد.

این قابلیت ها در دوران کودکی و در سنین جوانی و بلوغ رشد و توسعه می یابند، اما بررسی ها نشان داده است، برنامه های بی محتوای تلویزیونی و ویدئویی یا بازی های کامپیوتری می توانند،بر رشد و توسعه این بخش از مغز تأثیر گذارند. در بین کودکانی که بیشتر تلویزیون و ویدئو تماشا می کنند، اضافه وزن بیشتر است. تماشای این برنامه ها علاوه بر این که از تحرک کودکان می کاهد، غالباً با صرف مواد غذایی مورد علاقه کودکان همراه است. ضمن اینکه تبلیغ مواد غذایی پر انرژی در حین برنامه ها و تحریک کودکان به تهیه و خوردن آنها، مورد مهمی است که نباید فراموش شود.

راه کارهای پیشنهادی

1- مدت زمانی را که کودک به تماشای برنامه های تلویزیونی و یا ویدئویی می پردازد مشخص کرده و سپس بسته به سن کودک، آن را به مدت زمان معینی محدود کنید (یک ساعت برای کودکان سن پیش دبستانی و 2-1 ساعت برای کودکان بزرگ تر).

2- با کودکان دوره آموزش پیش دبستانی و بزرگتر می توانید، درباره تدوین یک برنامه هفتگی تماشای تلویزیون مشورت کرده و به توافق برسید. بدین ترتیب، تلویزیون تنها برای تماشای برنامه مورد نظر روشن شده و در پایان برنامه، خاموش می شود.

3- انجام تکالیف مدرسه در اولویت است و نباید در حین آن تلویزیون روشن باشد.

4- در مورد خردسالان نیز لازم است از ابتدا نسبت به تماشای برنامه های نامناسب یا زیاده از حد، سیاست مشخصی اتخاذ شود تا بتوان در این زمینه، عادات مناسبی را پی ریزی کرد.

5- در صورت مشاهده مشکلات کم توجهی در کودک پیشنهاد می شود که برای مدتی تماشای تلویزیون محدود گردد.

6- والدین لازم است بر مضمون و محتوای برنامه هایی که کودک در سنین مختلف تماشا می کند، نظارت داشته باشند.

7- والدین می توانند با شرکت در تماشای برنامه دلخواه کودک و صحبت درباره آن، پرسیدن سؤال، و کمک در فهم پیام آن، از فرصت موجود به عنوان یک تجربه یادگیری استفاده کنند.

8- نباید از تماشای برنامه دلخواه کودک به عنوان یک ابزار تشویق و یا تنبیه استفاده کرد، زیرا با این کار تنها ارزش آن در نزد کودک بالا برده می شود.