براي شروع در هر کار، گام اول ، مهم و سرنوشت ساز است . به جرأت مي توان گفت اولين قدم اگر به درستي و با آگاهي برداشته شود ، موفقيت و کاميابي را به همراه خواهد داشت و قدم کج و ناصحيح ، سرنوشتي تاريک و نابسامان .
شروع زندگي و تشکيل خانواده ، از وقايع مهم در زندگي هر انساني است که با همان قدم اول آغاز مي شود و خوشبختي و پيروزي در زندگي که هر انساني آرزوي آن را دارد به همان قدم آغازين باز مي گردد.
خواستگاري اولين گام در مسير ازدواج در تمام جوامع بشري است . اگرچه آداب و رسوم ملتها و اقوام مختلف در نحوه ي برگزاري آن متفاوت است ، اما قاعده ي طبيعي و اولي در اين راه خواستگاري است .
خواستگاري در اکثر موارد توسط جنس مذکر انجام مي شود که اين مطلب با سرشت و طبيعت انسان در ارتباط است . دين مقدس اسلام نيز که آئين فطرت است بر اين رويه ي فطري و طبيعي صحه نهاده و بر اين مبنا و اساس است که در قرآن و سنت در امر ازدواج ، مردان مخاطب واقع گشته اند و مستقيما به آنان دستور ازدواج و همسر گزيني داده شده است. براي نمونه در قرآن سوره ي نساء آيه ي 3 مي خوانيم:
" فانکحوا ما طاب لکم من النساء
با زناني كه مورد پسند شما واقع شده‌اند، ازدواج كنيد ."
در عرف و قانون مدني کشور ما نيز خواستگاري از جانب مرد انجام مي شود که اين موضوع حفظ کرامت و بزرگي زن را به دنبال دارد . خواستگاري که در اصطلاح فقه آن را خطبه ( با کسر حرف خ) گويند به معناي در خواست و تقاضاي مرد از زن براي ازدواج است .
خواستگاري ريشه ي مذهبي نيز دارد و مورد توجه قانون گذار بوده و به همين منظور در يک ماده از قانون مدني از آن نام برده شده است :
ماده 1034 قانون مدني : هر زني را که خالي از موانع نکاح باشد مي توان خواستگاري کرد .
معمولا خواستگاري به دو صورت امکان پذير است :
1- خواستگاري صريح که در اين خواستگاري مرد يا خانواده اش بدون به کار بردن کلماتي که غير مستقيم اشاره به در خواست آنهامي کند به صورت شفاف و روشن از زن تقاضاي ازدواج مي کنند.به عنوان مثال : " من مي خواهم با تو ازدواج کنم ."
2- خواستگاري با کنايه در اين نوع از خواستگاري مرد و يا خانواده اش با کنايه و غير مستقيم مقصود خود را بيان مي کنند.
در هر دو صورت ، خواستگاري به معناي پيمان قطعي ازدواج ميان زوجين نيست ،چرا که عمل خواستگاري قبل از مراسم عقد و صيغه ي نکاح صورت مي گيرد .
خواستگاري تنها مقدمه اي براي آشنايي دو طرف از هم وخانواده هاي يکديگر است چرا که تحقيق و ارزيابي زوجين از هم در امر ازدواج ضروري بوده ونياز به تشريفاتي دارد که يکي از اين تشريفات ضروري ديدار دو خانواده در جلسه اي به نام خواستگاري است.
جلسه ي خواستگاري در کشور ما به يک صورت وشيوه برگزار نمي شود ، البته اين به اصل خواستگاري خدشه وارد نمي کند و تنها در نحوه ي برگزاري آن تفاوت دارد. به عنوان مثال بعضي در جلسه ي اول ، خانواده ي مرد را بدون حضور او مي پذيرند و در صورت موافقت از شرايط ظاهري يکديگر در جلسه ي دوم با داماد حاضر مي شوند ، بعضي ديگر به اين صورت خواستگار را مي پذيرند که ابتدا پدر عروس با مرد صحبت مي کند و پس از رضايت از جانب دو طرف جلسه اي با حضور خانواده ي مرد برگزار مي شود و بعضي هم در همان ابتدا از خانواده ي مرد مي خواهند که با پسرشان در جلسه ي اول حاضر شوند و...اما در هر صورت توافق خانواده ها در روش خواستگاري واحترام به آداب ورسوم هم حائز اهميت است تا اين آشنايي اولي به خوبي انجام شود .
صداقت وپر هيز از هر گونه ادعايي که هنوز به واقعيت نپيوسته در اولين جلسه ي خواستگاري با هر شکل وشيوه مي تواند به عنوان اولين قدم در ازدواج سرانجام شيرين ورضايت بخشي را به همراه داشته باشد.
با توجه به تنها ماده‌ي قانون مدني که دراين رابطه وجود دارد سوال مهم آن است که منظور قانون گذار از خالي از موانع نکاح باشد چيست ؟
موانع نکاح در ماده 1045تا1061 فصل سوم قانون مدني بيان شده است که از جمله ي اين موانع : قرابت نسبي، قرابت رضايي، قرابت سببي ،حرمت نکاح با غير مسلمان و ...است .
اين موانع به دو دسته تقسيم مي شود :
1- موانعي که برطرف مي شود.
2- موانعي که قابل رفع نيست .
مرحوم علامه ي حلي در تذکره الفقها در يک تقسيم بندي خواستگاري از زناني که داراي مانع براي نکاح هستند را شرح مي دهد که به مواردي از آن اشاره مي کنيم:
1- خواستگاري از زني که خالي از موانع نکاح باشد به صورت صريح و با کنايه را جايز مي داند .
2- خواستگاري از زنان شوهر دار حرام است چه به صورت صريح چه با کنايه.
3- خواستگاري از زني که در عده رجعيه است از جانب غير زوج به تصريح و تعريض حرام است .
4- خواستگاري از زني که در عده سه طلاقه است از سوي زوج به صورت تعريض و کنايه جايز است اما زوج و سايرين حق خواستگاري از اين زن را به تصريح ندارند.
5- خواستگاري از زني که در عده ي وفات است به صورت تعريض جايز و به صورت تصريح ممنوع است.
"در مورد اينکه آيا از زني که مورد خواستگاري مردي ديگر قرار گرفته ولي هنوز خود يا قائم مقام قانوني اش آن را رد يا قبول نکرده مي توان خواستگاري کرد يا نه مي توان گفت هيچ يک از فقها در اين خصوص قائل به حرمت نيستند" و شايد بتوان گفت که دليل آن عدم اعلام موافقت است.
منابع :
1- نظام حقوق زن در اسلام،استاد شهيد مطهري ر.ج ک بررسي فقهي حقوق خانواده دکتر سيد مصطفي محقق داماد.ص25
2- بررسي فقهي حقوق خانواده . دکتر سيد مصطفي محقق داماد.ص25