توده استخواني هر فرد معمولا در 30 تا 35 سالگي به بيشترين ميزان خود مي‌رسد. پس از اين سن، كاهش توده استخوان به صورت يك روند طبيعي پيري آغاز مي‌شود. پوكي استخوان وقتي بروز مي‌كند كه كاهش توده استخوان بيش از حد سريع باشد. پوكي استخوان موجب درد، رنج و مشكلات ديگري مي‌شود كه عبارتند از: - شكستگي استخوان كه بسياري از آنها به بستري شدن مي‌انجامد. - ناتواني و وابستگي به ديگران - مرگ به علت ناتواني در بهبودي از آسيب‌هاي وارده ممكن است دچار پوكي استخوان شويد، بدون آنكه از بيماري خود اطلاع داشته باشيد به همين دليل است كه پوكي استخوان «بيماري بي‌سر و صدا » ناميده مي‌شود. در مراحل اوليه بروز پوكي استخوان،‌ علايم به ندرت ظاهر مي‌شود، كه اين امر تشخيص بيماري را دشوار مي‌كند. پوكي استخوان در مراحل بعدي موجب بروز مشكلات ذيل مي‌شود. - شكستگي مفاصل‌ ران، كمر و ستون مهره‌ها كه غالبا اين اولين علامت است. - كمردرد شديدي در يك نقطه خاص كه نشانه يك شكستگي مي‌باشد. - قوز كردن پشت كه موجب انحناي پشت يا قوز درآوردن مي‌شود. - كوتاه شدن قد پوكي استخوان در طي سالهاي متمادي ايجاد مي‌شود. اگر از علايم هشداردهنده فوق در شما بروز نكرده باشد، ممكن است مبتلا به پوكي استخوان شده باشيد. گرچه پوكي استخوان را نمي‌توان به طور قطعي درمان كرد، ولي درمان نسبي آن امكانپذيرست.

عوامل مستعد كننده پوكي استخوان كدامند؟

عوامل مستعد كننده‌اي كه قابل كنترل نيستند.

جنسيت: خانمها بسيار بيشتر از آقايان دچار پوكي استخوان مي‌شوند.

سن: با افزايش سن احتمال بروز پوكي استخوان بيشتر مي‌شود.

شروع يائسگي: استروژن هورمون زنانه‌اي كه از كاهش توده استخوان جلوگيري مي‌كند. توليد استروژن در تخمدانها بعد از يائسگي متوقف مي‌شود، ‌در نتيجه از دست رفتن توده استخوان تسريع مي‌شود. زناني كه يائسگي زودرس دارند (قبل از 45 سالگي)، مانند بانواني كه تخمدانهاي آنها با جراحي از بدن خارج شده است، بيشتر در معرض ابتلاء به پوكي استخوان هستند.

سابقه خانوادگي: وراثت بر ميزان استخوانهاي شما و سرعت از دست رفتن آنها تاثير دارند. استخوانهاي كوچك: بانواني كه داراي استخوانهايي كوچك بوده يا كوتاه قد و يا لاغر هستند به خاطر وجود توده استخواني كمتر، ‌به بروز پوكي استخوان مستعد‌ترند.

پيشنيه قومي: بانوان اروپاي شمالي يا آسيايي تبار بيشتر در معرض ابتلاء به پوكي استخوان هستند.

بعضي بيماريها: بيماريهايي نظير تيروئيد، كليه و برخي سرطانها ممكن است به پوكي استخوان منتهي شوند. عوامل خطري كه مي‌توانيد كنترل كنيد: وزن: وزن كم بانوان بسيار لاغر كه عادت ماهانه آنها را مختل كند، اين خانمها در معرض خطر پوكي استخوان قرار مي‌گيرند، (زناني كه داراي اضافه وزن هستند معمولا در معرض خطر نيستند ولي احتمال ابتلاء به ناراحتي‌هاي ديگر در آنها زيادتر است.)

ورزش نكردن: نداشتن فعاليت، كاهش توده استخوان را تسريع مي‌كند. ورزش مناسب به افزايش مقدار استخوان و سلامتي بيشتر شما كمك مي‌كند. مصرف مشروب و يا نوشابه‌هاي كافئين‌دار اين مواد در استفاده بدن شما از كليسم اختلال ايجاد مي‌كنند. همچنين افرادي كه مشروب مصرف مي‌كنند غالبا برنامه غذايي نامناسبي داشته و كم ورزش مي‌كنند.

كمبود كلسيم در برنامه غذايي: كلسيم استخوانها را قدرتمند مي‌كند. اگر به قدر كافي كلسيم مصرف نمي‌كنيد بدن شما سلولهاي استخواني را تخريب مي‌كند تا كلسيم مورد نياز خود را به دست آورد. سيگار كشيدن: زناني كه سيگار مي‌كشند بيشتر از خانمهايي كه سيگار نمي‌كشند دچار پوكي استخوان (و ساير بيماريها) مي‌شوند.

ـ ساير عوامل خطر:

اين عوامل عبارتند از: - بعضي داروهاي تجويزي نظير كورتيكواستروئيدهاي خوراكي كه معمولا براي درمان آسم و آرتروز مصرف مي‌شود. - برنامه غذايي پروتئين - كمبود ويتامين D (ويتامين D به بدن شما كمك مي‌كند تا از كلسيم براي ساختن استخوانهاي محكم استفاده كنيد).

آيا مي‌توان پوكي استخوان را تشخيص داد؟ معاينه جسماني و سابقه پزشكي شما كمك مي‌كند تا مشخص شود آيا در معرض خطر پوكي استخوان قرار داريد يا نه. پزشك‌تان مي‌تواند به شما كمك كند تا يك برنامه پيشگيري را براي خود تعيين كنيد.

آزمايشهاي سنجش تراكم استخوان: اين آزمايشها براي تشخيص و پيگيري درمان پوكي استخوان،‌ دقيق‌تر از عكسبرداري با اشعه هستند. پرتوهاي X معمولا براي تشخيص پوكي استخوان مورد استفاده قرار نمي‌گيرند. اين پرتوها كه به دلايل ديگري استفاه مي‌شود ممكن است پوكي استخوان را نيز در حالتي كه حدود 25 تا 40 درصد توده استخوان از بين رفته باشد نشان دهد. بله ولي اين امر دشوار است در بيشتر موارد پوكي استخوان تشخيص داده نمي‌شود تا اين كه فرد دچار شكستگي استخوان شود. در صورتي كه دچار پوكي استخوان باشيد

درمان معمولا عبارتست از: افزايش مصرف كليسم: بانواني كه دچار پوكي استخوان هستند روازنه 1000 تا 1500 ميلي‌گرم كلسيم نياز دارند. حفظ سلامتي خود: به طور منظم به دكتر مراجعه كنيد. به قدر كافي كلسيم و ويتامين D مصرف كنيد. يك برنامه غذايي متعادل سالم داشته باشيد. سيگار نكشيد. از زمين خوردن پيشگيري كنيد. از مصرف داروهايي كه موجب خواب آلودگي يا گيجي شما مي‌شوند خودداري كنيد. كفشهاي محكم بپوشيد كه داراي پاشنه‌هاي كوتاه و كف عاج‌دار باشد. - مسيرهاي و راه‌پله‌ها را كاملا روشن نگه داريد. - در كنار دوش و دستشويي دستگيره نصب كرده و از آنها استفاده كنيد. - منزل خود را عاري از موقعيت‌هايي كنيد كه موجب به زمين خوردن افراد مي‌شوند. - از دستگيره و نرده پلكان استفاده كنيد. - از رفتن روي سطوح لغزنده نظير مسيرهاي يخ زده و زمينهاي خيس و روغني شده اجتناب كنيد. - بيشتر ورزش كنيد. چون استخوانهاي شما شكننده‌اند، درباره نحوه ورزش بي‌خطر مشورت كنيد.

دارو درماني: بعضي داروها موجب كند شدن روند كاهش استخوان مي‌شوند. داروهاي ديگري نيز هستند كه ممكن است پوكي استخوان را درمان كنند، گرچه تاثيربخشي آنها هنوز مورد بررسي مي‌باشد. قبل از آغاز هرگونه دارو درماني درباره فوايد و ضررهاي آن با پزشك خود صبحت كنيد. كلسيم كافي در برنامه غذايي خود بگنجانيد، كلسيم كافي مي‌تواند موجب پيشگيري و درمان پوكي استخوان شود. از اين رهنمودها استفاده كنيد. ميزان توصيه شده مصرف كليسم در هر روز: بانوان بين سنين 11 تا 24 سال هستند 1200 - 1500 ميلي‌گرم. زنان باردار يا شير مي‌دهند 1200 - 1500 ميلي گرم. 25 تا 49 ساله هستند (قبل از يائسگي) 1000 ميلي‌گرم، 50 تا 64 ساله هستند (بعد از يائسگي) 1000- 1500 ميلي‌گرم . 65 ساله و به بالا هستند 1500 ميلي‌گرم بهترين راه جذب كلسيم مصرف غذاهاي پر از كلسيم است. اين غذاها عبارتند از: لبنيات نظير شير كم چرب، پنير و ماست كم چرب، ماهي‌هاي نرم استخوان نظير كنسرو ماهي آزاد و ساردين. سبزيجات تازه، خشكبار،‌ حبوبات، سويا. از دكتر خود بپرسيد كه به چه مقدار كلسيم نياز داريد و در غذاهايي كه مي‌خوريد چه مقدار كلسيم وجود دارد. اگر بايد قرص يا شربت كلسيم مصرف كنيد: از دكترتان بخواهيد كه مناسب‌ترين نوع و دوز آن را براي شما توصيه كند. همه برچسبها را به دقت بخوانيد و همه داروهاي ياد شده را به يكباره نخوريد، در طول روز بين مصرف آنها فاصله بگذاريد. ويتامين D براي جذب كلسيم حياتي است. از منابع خوب ويتامين D كه ماهيان چرب و نور آفتاب هستند ( اما نور بيش از حد آفتاب ضرر داشته و موجب سرطان پوست مي‌شود.) پرهيز از مصرف بيش از حد نمك، پروتئين، سلولز (همراه با منابع غذايي پركلسيم،) ضروري مي‌باشد. اگر نمي‌توانيد شير بخوريد: غذاهاي لبني كه هضم آساني دارند مصرف كنيد هورمون درماني مي‌تواند موجب پيشگيري و درمان پوكي استخوان شود. اين درمان شامل مصرف استروژن، ‌گاهي همراه با پروژسترون است. فوايد مصرف استروژن - از دست رفتن استخوان كندتر يا متوقف مي‌شود. - وقوع شكستگي كاهش مي‌يابد. - پس از يائسگي هر چه زودتر مصرف استروژن را آغاز كنيد، ‌تاثير آن بيشتر است. درمورد مصرف هورمونها با پزشك‌تان مشورت كنيد. جايگزيني هورمون براي همه بانوان مناسب نيست، چون ضررها و فوايد مصرف هورمون مورد بررسي است. بايد از دكترتان بپرسيد كه آيا فوايد آن در مورد شما بر ضررهاي آن مي‌چربد يا نه. به طور منظم براي معاينه كلي مراجعه كنيد، شيوه‌هاي متفاوت هورمون درماني وجود دارند و ممكن است لازم باشد بيش از يك شيوه هورمون درماني را امتخان كنيد. دقت كنيد احتمالا آزمايش نمونه‌برداري از گردن رحم را هر 3 تا 5 سال يكبار تا سن 65 سالگي و ماموگرافي پستانها را بين سنين 50 تا 64 سالگي انجام دهيد. وجود هرگونه توده يا تغييرات در پستان يا خونريزي مهبلي را فورا گزارش كنيد. به طور منظم ورزش كنيد. ورزشهايي كه با تحمل وزن بدن همراهند مانع از پوكي استخوان مي‌شود. ورزش‌هايي كه با تحمل وزن بدن همراهند عبارتند از: راه رفتن، راهپيمايي، دوي آهسته، نرمش (ايروبيك) تنيس. ‌دقت كنيد حتماð ورزشي را در برنامه خود بگنجانيد كه قدري فشار بر پشت و بازوهاي شما وارد مي‌آورد، نظير پاروزدن، تنيس يا حركت با وزنه. هفته‌اي 3-5 بار و هر بار به مدت 20-60 دقيقه ورزش فوايدي محسوس دارد. (قبل از آغاز برنامه ورزشي با پزشك خود مشورت كنيد.) فعال باشيد، حتي اگر نمي‌توانيد مرتبا ورزش كنيد، ‌سعي كنيد به مدت 20 دقيقه يا بيشتر فعاليت جسماني معتدلي در اغلب روزهاي هفته، ترجيحا تمام روزهاي هفته داشته باشيد، حتي يك قدم زدن سريع روزانه به كاهش از دست دادن استخوان كمك مي‌كند. ورزش كمك مي‌كند تا عضلات و استخوانها را تقويت كنند. كارايي قلب خود را افزايش دهيد. وزن خود را كنترل كنيد. استرس را كاهش دهيد. تعادل و چالاكي خود را بهبود بخشيد، كه مي‌تواند مانع از زمين خوردن شما گردد. ساير اقداماتي كه مي‌توانيد در مقابله با پوكي استخوان انجام دهيد. سيگار نكشيد براي ترك سيگار برنامه‌ريزي كنيد، اگر در ترك سيگار مشكل داريد مقدار آن را كاهش دهيد. به قدر مناسب در برابر نور آفتاب قرار بگيريد، بدن شما وقتي ويتامين D مي‌سازد كه پوستتان در معرض نور آفتاب قرار گيرد، در برخي از كشورها بسياري از محصولات لبني نيز با ويتامين D اضافه غني شده‌اند. حتي‌الامكان از مصرف نوشابه و قهوه خودداري كنيد، اگر قهوه مي‌نوشيد آن را با شير مصرف كنيد. با پزشك خود مشورت كنيد: از پزشك‌تان بپرسيد آيا دارويي كه مصرف مي‌كنيد موجب تشديد پوكي استخوان مي‌شود يا خير. چند سوال و جواب ديگر، چرا آقايان به اندازه خانمها دچار پوكي استخوان نمي‌شوند؟ توده استخواني معمولا در آقايان بيشتر است ضمن اين كه يائسگي نيز باعث تسريع از دست رفتن استخوان در بانوان مي‌شود. پوكي استخوان در بانواني كه عمل رحم‌ برداري در آنها صورت گرفته است چگونه است؟ بانواني كه رحم و تخمدان آنها برداشته شده است بيشتر در معرض خطر بروز پوكي استخوان هستند. اين افراد بايد به دقت به وسيله پزشك تحت نظر قرار گيرند و استروژن مصرف نمايند (لازم نيست كه اين افراد پروژسترون مصرف كنند.) آيا مصرف بيش از حد كلسيم موجب ايجاد سنگ كليه مي‌شود؟ مي‌تواند موجب آن شود، ولي مردم به ندرت كلسيم بيش از حد مصرف مي‌كنند. از سلامتي خود در برابر پوكي استخوان محافظت كنيد: آگاه شويد: از عواملي كه خطر ابتلاء را در شما افزايش مي‌دهند دقت كنيد كه حتماð هر روز به مقدار كافي املاح كلسيم مصرف كنيد اجتناب از سقوط كردن ضروري است. ورزش منظم داشته باشيد...