شايد به جرات بتوان گفت هيچ خبري براي يک بيمار، آزاردهنده تر از آن نيست که بداند عضوي از بدنش ديگر قابل استفاده نيست و نياز به تعويض قطعات يدکي دارد!

 حالا تصور کنيد اگر اين عنصر حياتي قلب ، ريه و يا کبد باشد چگونه بايد با مصيبت يافتن اهداکننده ، تامين هزينه هاي سرسام آور پيوند (که براي قشر متوسط کمرشکن است) و ترديدهاي ناشي از ادامه زندگي با عضو ديگري دسته و پنجه نرم کرد؟ در چنين شرايطي قطعا برايتان جالب خواهد بود اگر بدانيد که هر يک از ما در آينده اي نه چندان دور، به دنبال تحولات شگرف صورت گرفته در علم پزشکي، صاحب يک بانک خواهيم بود.يک بانک با ذخيره اي از سلول هاي بنيادي خودمان (Stem cell bank)، که با تزريق به بدن و تبديل شان به بافت ها و اعضا جوان و سالم ، تعويض و جايگزيني هر بافتي از بدن نه تنها مشکل نيست ، بلکه مسلما تمام دل نگراني هاي امروز را نيز مرتفع مي کند.حال باور مي کنيد اگر بگوييم در آينده اي نه چندان دور مي توان بيماري و پيري را به بوته فراموشي سپرد؟«دنياي آينده» دنياي بازسازي و نه مداواي اعضاي بدن انسان خواهد بود. اين نظريه شايد تا چند سال پيش رويايي به نظر مي رسيد و تنها مي توانست سوژه مناسبي براي فيلمهاي علمي تخيلي باشد؛ اما امروزه با عملي شدن پروژه شبيه سازي موجودات زنده و حتي انسان ، تصورات تخيل گونه گذشته ، لباس واقعيت به تن کرده اند، به گونه اي که در آينده اي نه چندان دور دانش علمي بشر تحولات بس شگرفي را در عرصه هاي پزشکي رقم خواهد زد. به علاوه با شناسايي و کاربرد سلول هاي بنيادي که قابليت تبديل به هر يک از 210 نوع سلول در بدن را دارند، برخورداري از قلب ، ريه ، کبد، استخوان و يا هرعضو جديد ديگر به جاي اعضاي معيوب و بيمار نه تنها منجربه افزايش عمر انسان به چيزي حدود 200 سال خواهد شد، بلکه احتمالا مي تواند اميدهاي تازه اي را براي درمان انواع سرطان يا حتي بيماري هايي چون ام.اس به وجود آورد.با اين حال مطالعات کاربردي ترميم بافت مرده قلب ، به عنوان نخستين پروژه هاي تحقيقاتي در زمينه تزريق سلول هاي بنيادي در کشور، طي چند ماه گذشته آغاز شده است و نخستين بيمار داوطلب بزودي مورد عمل جراحي قرار خواهد گرفت.با اين تفاسير گذري بر روند مطالعات انجام شده در زمينه ترميم اعضا به وسيله سلول هاي بنيادي قطعا جالب خواهد بود. دستيابي محققان به پيشرفت هاي تازه در زمينه فناوري کلونينگ سيل عظيمي از مخالفت ها را برانگيخت.يکي از مخالفان اصلي اين قضيه ، جورج بوش رئيس جمهور امريکاست که در سال 2001 کلونينگ انسان را غيرقانوني اعلام کرد و در همان سال مجلس نمايندگان و سناي اين کشور نيز با اکثريت قابل توجهي استفاده از کلونينگ براي حاملگي در انسان را رد کردند.دلايلي اصلي مخالفان اخلاقي با کلونينگ نيز به خدشه دار کردن عزت انساني ، هويت فردي و قلمداد شدن انسان همانند يک شي ئ به واسطه بحث همانند سازي باز مي گردد. در کنار اين عوامل عده اي نيز به دليل غيرطبيعي بودن اين روش ، آن را عملي غير اخلاقي به حساب مي آورند.متاسفانه در مورد کلونينگ درماني نيز اعتراضات اخلاقي بسياري وجود دارد. کلونينگ درماني عبارت است از به وجود آوردن بلاستوسيست بيماري که داراي عارضه تخريب سلولي است.اين بلاستوسيست که اساسا يک توده سلولي است ، مي تواند کشت داده شده و تبديل به سلول هاي بنيادي شود. يک سلول بنيادي (Cell Stem) سلولي است که مي تواند به طور دايم رشد کرده و به انواع متفاوتي از سلول ها تبديل شود. در واقع هر سلول بنيادي دو توانايي دارد.اول آنکه مي تواند مشابه خودش را بسازد و ديگر اين که مي تواند به هر يک از 210 نوع سلول مختلف در بدن انسان تبديل شود.بدين ترتيب برخي از اين سلول ها و مواد حاصل از آنها مي توانند استخراج شده و به بيماراني که دچار ضايعه تخريب سلولي هستند، تزريق شوند.فايده چنين تکنيکي آن است که به لحاظ مشابهت سلول هاي تزريق شده ، سيستم ايمني بيمار، هيچ گونه تعارضي نسبت به آنها ايجاد نمي کند. بيماري هايي که مي تواند از اين طريق مورد معالجه قرار گيرند، عبارتند از بيماري هاي قلبي ، ديابت ، پارکينسون و بسياري بيماري هاي ديگر که موجب تخريب سلولي مي شوند. مخالفت اصلي که با اين شيوه از مداوا صورت مي گيرد، از اين واقعيت ناشي مي شود که اين شيوه متضمن به وجود آوردن يک جنين انسان و سپس ازبين بردن آن براي به دست آوردن سلول هاي بنيادي است.به علاوه بحثهاي مربوط به دستکاري هاي ژنتيکي و نيز همانند سازي يک انسان کامل نيز ترديدهايي را در استفاده از سلول هاي بنيادي جنين به همراه دارد.

***سلول هاي بنيادي را از مغز استخوان مي گيريم ***

گفته مي شود قديمي ترين کارها در زمينه پيوند سلولي از انتقال سلول هاي خوني آغاز و به پيوند اعضا منتهي شده است.با اين حال پروژه استفاده از سلول هاي بنيادي در حيوانات از 4 دهه گذشته آغاز شده است و با دستيابي به نتايج بسيار مطلوب طي 10 سال گذشته روي انسان مورد آزمايش و بررسي قرار گرفته است.يکي از اصلي ترين موارد استفاده از اين سلول ها، در انسان ، در ترميم و بازسازي بافت مرده قلب است که مطالعات کاربردي آن بتازگي در کشور آغاز شده است.دکتر محمدرضا محمد حسني ، فوق تخصص قلب و عروق و عضو پروژه تحقيقاتي پيوند سلول هاي بنيادي مي گويد:گرچه در کشور ما استفاده از سلول هاي بنيادي جنيني با مخالفت هاي اخلاقي کمتري (بخصوص تا قبل از حلول روح در جنين يعني در 6 هفته اول تشکيل سلول تخم) نسبت به ساير کشورها روبه رو است ، با اين حال ما از سلول هاي بنيادي موجود در افراد بالغ که در مغز، نخاع ، عضله و مغز استخوان يافت مي شوند و با اولويت استفاده از سلول هاي موجود در مغز استخوان ، استفاده کرديم.اين سلول هاي بنيادي گرچه توانايي شان نسبت به سلول هاي جنيني محدودتر است ، اما مي توانند به سلول هاي خاص قلب ، پوست يا اعصاب تبديل شوند.جالب آن که در استفاده از سلول بنيادي مساله رد پيوند به جهت استفاده از سلول هاي خود شخص کاملا منتفي است.بدين ترتيب در فردي که دچار نارسايي قلبي يا سکته قلبي است ، استخراج سلول هاي بنيادي از مغز استخوان و تزريق آن به بافت فرسوده قلب مي تواند موجب توليد بافت قلبي سالم و جديد شود.دکتر مهدي صنعتکار، مشاور علمي پروژه پيوند سلولي به قلب نيز مي افزايد: از آنجا که سلول هاي بنيادي روي خود، آنتي ژني ندارند ؛ حتي استفاده از سلول هاي بنيادي يک فرد براي فرد ديگر نيز نبايد واکنشي به دنبال داشته باشد، گرچه غالبا لزومي به انجام اين کار وجود ندارد.البته عملکرد ما در تصفيه ، خلوص و جداسازي سلول هاي بنيادي مغز استخوان با آنچه در دنيا انجام مي شود متفاوت است.بدين معنا که ما سلول هاي بسياري را از سلول هاي متفرقه همراه آنها کاملا جدا مي کنيم و سپس از طريق عمل جراحي قلب باز (باي پس) يا با استفاده از بالون (آنژيوپلاستي) اين سلول ها را داخل رگ قلب تزريق مي کنيم و با گذشت زماني بين 1 تا 3 ماه با استفاده از اسکن فاليوم (که بافت زنده و مرده را از هم تفکيک مي کند) وضعيت انقباض قلب را مورد بررسي قرار مي دهيم تا از ايجاد بافت زنده و سالم قلب مطمئن شويم.

***تزريق سلول هاي بنيادي ، روشي بي خطر ***

خوشبختانه طبق تحقيقات صورت گرفته ، تزريق سلول هاي بنيادي براي ترميم بافتهاي فرسوده قلب تاکنون خطر جدي به همراه نداشته است.گرچه چندي پيش احتمال بروز نوعي آريتمي (اختلال در ضربان قلب) براي آن پيش بيني شده بود که به دنبال تحقيقات بيشتر منتفي شد. البته تاکنون از اين روش براي مبتلايان به سکته هاي قلبي استفاده شده است و طرح بعدي معطوف به نارسايي هاي قلبي خواهد بود.ماندانا محي الدين گناب ، کارشناس ارشد ايمونولوژي و مجري طرح ترميم بافت مرده قلب به وسيله سلول هاي بنيادي با تاکيد بر اين که بايد منتظر نتايج قطعي بعدي در اين پروژه تحقيقاتي بود و فعلا از هرگونه پيش داوري احتراز کرد، مي افزايد: سلول هاي بنيادي مغز استخوان که ما در اين طرح تحقيقاتي از آنها استفاده مي کنيم ، نه از انواع عروقي و خون ساز سلول هاي بنيادي بلکه سلول هاي mesen chymal هستند که مي توانند تبديل به استخوان ، عضله ، ماهيچه و سلول هاي چربي شوند.با اين وجود اولين بيمار داوطلب طي دو هفته آينده براي انجام عمل جراحي ترميم بافت فرسوده قلب با استفاده از اين سلول هاي بنيادي آماده مي شود و بدين ترتيب بايد منتظر نتايج بعدي ناشي از اين عمل جراحي بود و قضاوت را به آن زمان موکول کرد.جالب آن که مطالعات اوليه روي تزريق سلول هاي بنيادي در بيماران مبتلا به سرطان خون و بيماران مبتلا به ام.اس آغاز شده است.چرا که حداقل مطمئن هستيم سلول هاي بنيادي در افراد مبتلا به سرطان مي تواند به تقويت سيستم ايمني بدن بيمار منتهي شود وليکن امکان درمان موثر آن نياز به تحقيقات بيشتري دارد.