خبر کوتاه بود، اما همه را شوکه کرد. پزشکان انگليسي اعلام کردند که موفق به تهيه نوع جديدي از داروي ضدايدز شده اند که مانع سرايت ويروس HIV مي شود. انتشار اين خبر باعث شد بارقه هايي از اميد در دل بسياري از بيماران مبتلا و افراد مستعد ابتلا جرقه بزند، اما اين همه ماجرا نبود.تشنگي جهان و انتظار باعث شد يک طرح تحقيقاتي مبتني بر ميکروبيسيدها که قادر به کشتن ويروس HIV است ، چنين صدا کند.HIV همچنان قرباني مي گيرد و به نظر مي رسد تلاش جمعي هنوز بهترين راه مبارزه است و...ايدز يا سندرم ناکارايي سيستم دفاعي بدن ، بيماري اي است که توسط ويروسي به نام HIV در بدن ايجاد مي شود.اين بيماري که در سالهاي نخستين دهه 80 شناخته شد، تا سال 2003 در سراسر دنيا بيش از 50 ميليون نفر را آلوده ساخته است ، به گونه اي که در امريکا هر ساله 40هزار مورد جديد که نيمي از آنها جوانهاي زير 25 سال هستند، شناسايي مي شوند.با اين حال علي رغم تلاش پژوهشگران تاکنون هيچ گونه درمان قطعي براي اين بيماري شناخته نشده و اطلاع رساني به گروههاي در معرض خطر و گوشزد کردن راههاي ابتلا در کنار يک برنامه واکسيناسيون مي تواند به پيشگيري و کنترل اين بيماري منتهي شود.اگر چه يافتن واکسن HIV نيز، که مراحل آزمايشي و تحقيقاتي خود را مي گذراند، ره آورد بزرگي براي دانش پزشکي به حساب مي آيد. «اما آخرين گام براي ريشه کني ايدز نيست»، چرا که بدون تقسيم عادلانه يافته هاي علمي جديد درخصوص ايدز در ميان کشورهاي در حال توسعه که عمدتا در طبقه بندي افراد کم بضاعت جامعه جهاني نيز به حساب مي آيند، همه افراد جامعه جهاني قادر به بهره مندي از آموزش ها و روشهاي مقابله با اين همه گيري مرگبار جهاني نخواهند بود...گزارش پيش رو گذري بر تحقيقات انجام شده بر روشهاي پيشگيري و کنترل بيماري ايدز خواهد داشت.ايدز يا سندرم ناکارايي سيستم دفاعي بدن توسط ويروس HIVدر بدن ايجاد مي شود. راه شناسايي ويروس و افراد مبتلا به آن بررسي آنتي بادي هايي (پادتن ها) است که بدن براي مبارزه با اين ويروس توليد مي کند، که اين پادتن ها به HIV مثبت معروفند.نکته قابل توجه آن است که مثبت شدن HIV يا داشتن ويروس HIV لزوما به معني ابتلا به بيماري ايدز نيست ، بلکه ممکن است شخص HIVمثبت تا سالها به اين بيماري مبتلا نشود، اگرچه همواره به عنوان يک ناقل مطرح است.

***ايدز چگونه عمل مي کند؟ ***

زماني که ويروس HIV به بدن منتقل شود، براي يک يا 2هفته عوارضي شبيه يک سرماخوردگي معمولي در افراد ظهور مي کند؛ علايمي مانند سردرد، سرگيجه ، درد عضلاني ، معده درد و پس از آن هيچ نشانه اي از اين ويروس ديده نمي شود.اين ويروس چند هفته تا چند ماه در بدن باقي مي ماند تا سيستم دفاعي بدن به آن پاسخ دهد که البته طي اين مدت چند هفته تا چند ماهه با هيچ آزمايشي تشخيص بيماري ممکن نيست ؛ ولي فرد در اين دوره هم يک ناقل به شمار مي رود.بعد از آن که سيستم دفاعي بدن شروع به توليد پادتن کرد، بيماري شناسايي مي شود و از اين پس مي توان تا حدود 10 سال و حتي بيشتر با سلامت به زندگي ادامه داد. (دوران پنجره اي)؛ اما در تمام اين مدت سيستم دفاعي بدن در حال تخريب است و سرانجام با تخريب اين سيستم نشانه هاي بيماري شامل بزرگي غدد لنفاوي توام با درد و تورم، ظهور مي يابد و در مرحله نهايي که بسته به ميزان دفاع بدن ، از چند ماه تا چند سال متغير است، با نشانه هايي چون اسهال، تب، عرق ريزي شبانه، خستگي، بي حالي و ضعف و در نهايت ابتلا به عفونت هاي فرصت طلب و انواعي از سرطان ها مرگ بيمار را رقم مي زند.شامپانزه اي که شکارچي اش را به ايدز آلوده کرد براساس آخرين يافته ها ايدز منشائ غيرانساني دارد. تحقيقات نشان مي دهد اين ويروس از گونه اي شامپانزه ها و از طريق انتقال خوني به انسان انتقال يافته است.اين ارتباط خوني احتمالا هنگام شکار شامپانزه ها براي شکارچيان رخ داده ، اما تاريخچه مشاهده بيماري نشان از آن دارد که حداقل از سال 1977 اين بيماري در امريکا و هائيتي در آفريقا وجود داشته است.بنابراين انتقال آن به انسان پيش از اين تاريخ بود و در سال 1982نام ايدز براي بيماري و نام HIVبراي ويروس آن انتخاب شده است.

***استفاده از اجزاي ساختماني HIV در ساخت واکسن ضد ايدز ***

دکتر کتايون فياض مقدم ، پاتولوژيست بااشاره به ملاحظات اقتصادي ، اخلاقي و حتي سياسي که بايد در تهيه واکسن ضد ايدز و آزمايش انساني آن در نظر گرفته شود، مي افزايد:درباره HIVنمي توان از ويروس ضعيف شده استفاده کرد، چون به دليل خطرناک بودن ويروس احتمال ابتلا در فرد وجود دارد. بر اين اساس بايد از اجزا ساختماني ويروس يا ويروس کشته شده در ساخت واکسن ضدايدز استفاده کرد.اين جزو ويروس ، سلولهاي سيستم ايمني بدن را تحريک مي کند و در برخورد شخص با ويروس اصلي باعث ايجاد پاسخ ايمني مي شود و اين پاسخ منجر به از بين رفتن عامل بيماري زا مي شود.بعلاوه به نظر مي رسد براي ريشه کن کردن ويروس HIV در بدن از طريق واکسن ، تحريک سيستم ايمني سلولي و هوموران (توليد پادتن) موثرتر باشد. ***واکسن هايي که در مراحل آزمايشي با شکست مواجه شدند ***دکتر فياض مقدم با اشاره ساخت اولين واکسن براي HIVدر سال 1985 مي گويد:تاکنون 30 نوع مختلف واکسن ساخته شده است که در 60مرحله (فاز1و2)بررسي شده اند. در اين بررسي ها حدود 10هزار داوطلب سالم شرکت کرده اند.از اين ميان 2 واکسن تا سال 2003 به صورت انبوه به فاز 3 راه يافته اند که اثربخشي شان در امريکا، هلند و تايلند در حال بررسي است.در حال حاضر نتيجه نهايي يکي از آنها به نام "VAXAIDS" مشخص شده که علي رغم نتايج خوب اوليه در مرحله نهايي آزمايش ها با شکست مواجه شده است.در حال حاضر مطالعاتي روي واکسن هاي ديگر در حال انجام است که در آنها از اجزاي متعددتري از ويروس بهره گرفته شده که امکان اثربخشي آنها را افزايش مي دهد، کما اين که در 3 نوامبر 2003 واکسن جديدي در آفريقاي جنوبي به صورت آزمايشي روي 24 نفر امتحان شده که از ويروس آنسفاليه اسبي و يک ژن بي خطر ويروس HIV تشکيل شده و فاز 1 آزمايش ها را پشت سر گذاشته است. ***سخن آخر ***...با آن که ساخت واکسن ايدز ما و همه جهانيان را مسرور مي سازد، براي اين بيماري در کشور ما که نسبت به ساير کشورها شيوع کمتري دارد، برنامه هاي پيشگيري و آموزشي بسيار مهمتر از واکسن است ، چرا که ساخت واکسن تنها يک روي سکه است و اقتصادي بودن آن براي کشورهاي در حال توسعه روي ديگر سکه ، کما اين که واکسن در عين حال که يک عامل پيشگيري و کنترل محسوب مي شود، بدون توجه و ممارست براي متعهدبودن و عمل کردن به راههاي جلوگيري از ابتلا به بيماري ايدز، کارا نخواهد بود.