ويتامين D از ويتامين هاي محلول در چربي است كه براي جذب كلسيم از روده و استحكام استخوان ها لازم است.

راه هاي دريافت ويتامين D :

1- از طريق تابيدن اشعه آفتاب( اشعه ماوراء بنفش) به پوست بدن:

در پوست انسان ماده اي به نام دهيدروكلسترول وجود دارد كه پيش ساز ويتامين D است و در اثر تابيدن اشعه آفتاب به پوست، مراحلي را در بدن طي كرده و سرانجام در كليه، به ويتامين D فعال تبديل مي شود.

2- از طريق غذا: موادغذايي حاوي ويتامين D شامل: كره، روغن كبد ماهي، زرده تخم مرغ ، خامه ، جگر، شيرهاي غني شده با ويتامين D، سرلاك و شيرخشك هستند.

3- مي توان ويتامين D را به صورت سنتيتك ( يعني مصنوعي يا ساختگي) نيز به بدن رساند. 

غذاي شيرخواران ممكن است حاوي مقادير بسيار كمي ويتامين D باشد. شيرگاو حاوي IU40(واحد بين المللي) و سبزيجات و ميوه جات حاوي مقادير بسيار ناچيز ويتامين D هستند. زرده تخم مرغ حاوي 400-120 واحد ويتامين D در هر گرم مي باشد كه منبع بسيار با ارزشي است. به اغلب شير خشك ها ويتامين D را در حد معقولي اضافه كرده اند.

عوامل ايجاد كننده كمبود ويتامين D :

1- قرار نگرفتن در معرض اشعه آفتاب ؛لازم به تذكر است كه آفتاب بايد مستقيم به پوست بتابد و اشعه اي كه از پشت پنجره بتابد، فاقد اشعه ماوراي بنفش است.

2- عدم استفاده از غذاهاي حاوي ويتامين D مثل تخم مرغ 

3- رشد بسيار سريع كودك. براي مثال كودكان با وزن كم هنگام تولد ( كمتر از 2500 گرم) كه پس از تولد رشد سريعي دارند و همچنين كودكان در دوران بلوغ كه رشدشان بسيار سريع مي شود، اگر ويتامين D را به مقدار كافي دريافت نكنند، ممكن است دچار كمبود اين ويتامين شوند.

4. كودكاني كه داراي بيماري هاي خاصي هستند، ممكن است به علت عدم جذب ويتامين D دچار كمبود اين ويتامين شوند. به عنوان مثال در انواع بيماري هايي كه با سوء جذب چربي همراه هستند. 

همچنين داروهاي ضد تشنج كه در انواع صرع يا در تشنج هاي ديگر مصرف مي شوند، مثل فنوباربيتال يا فني توئين نيز به علت مداخله در متابوليسم ويتامين D، بيمار را در معرض كمبود اين ويتامين قرار مي دهد.

اثرات كمبود ويتامينD  در بدن:

در اثر كمبود ويتامين D در بدن، بيماري نرمي استخوان( راشيتيسم يا Rickets) ايجاد مي شود.

وقتي در اثر كمبود ويتامين D، جذب كلسيم از روده ها متوقف شود، براي نگه داري سطح كلسيم خون در حد طبيعي، هرموني به نام پاراتورمون از غده پاراتيروئيد ترشح مي شود. اين هورمون، كلسيم را از استخوان ها برمي دارد و وارد خون مي كند. از اين رو سطح كلسيم خون در حد طبيعي باقي مي ماند، اما فسفر كه از طريق ادرار دفع مي شود، در خون پايين مي آيد. 

اثرات كمبود ويتامين D در بدن، چند ماه بعد ظاهر مي شود. اين علائم در كودكان شيرخواري كه مادرانشان كمبود اين ويتامين را دارند، در عرض 2 ماه پس از تولد ظاهر مي شود؛ اما در بقيه موارد در اواخر سال اول و در حين سال دوم زندگي، علائم مزبور بروز مي كنند. در ساير دوران كودكي( به جز سن شروع بلوغ) كمبود اين ويتامين نادر است.

علائم كمبود ويتامين D :

- جعبه اي شكل شدن سر

- پيشاني برجسته 

- ديربسته شدن ملاج يا فونتانل ها

- دير دندان درآوردن 

- پوسيدگي زودرس دندان ها

- ضخامت مچ دست 

- بد شكل شدن لگن( اين مسئله در دخترها، بعدها سبب تنگي لگن شده و به ناچار بايد از طريق سزارين زايمان كنند)

- پرانتزي شدن ساق پاها، تماي له شكستگي در استخوان ها و نافرمي در ستون فقرات، ساق پاها و لگن كه سبب كوتاهي قد مي شود؛

- ديرنشستن

- دير به راه افتادن

تشخيص اين بيماري بر اساس علائم باليني، تاريخچه مصرف ويتامين D، انجام راديوگرافي و آزمايش خون از نظر بررسي سطح كلسيم، فسفر و آنزيم آلكالان فسفاتاز صورت مي گيرد.

عوارض اين بيماري علاوه بر موارد بالا شامل: ابتلا به عفونت هاي تنفسي، عفونت هاي روده اي و سل ريوي مي باشد. هم چنين كم خوني ناشي از فقر آهن در اين افراد شايع است.

پيشگيري از كمبود ويتامين D :

1. تجويز ويتامين D با دوز روزانه 400 واحد از راه خوراكي

2. استفاده از زرده تخم مرغ بعد از سن 7 ماهگي 

3. استفاده از آفتاب مستقيم كه اگر روزانه به مدت 10-5 دقيقه به مناطق باز بدن مثل سر، صورت و دست ها از آرنج تا انگلشتان دست و زانو تا انگشتان پا بتابد، كافي است.