تشكيل خانواده در اسلام، مسأله اي حياتي و برنامه اي عالي است كه اگر چه بر مبناي مقررات و قوانين قرآني، روايي و شرعي جامه عمل مي پوشد، اما نخستين مايه هاي آن به صورت غريزه، محبت، عاطفه و اشتياق متقابل زوج، به اراده حكيمانه حضرت باري تعالي در نهاد انسان قرار داده شده است. ايجاد آرامش و مودت بر اثر ازدواج، از نشانه هاي لطف خداوند مي باشد.
علاوه بر اين، محكم ترين و برترين برنامه براي جلوگيري از گناه و صيانت جامعه و نجات دادن نسل جوان از سقوط در باتلاق منكرات، ابتذال و فحشا؛ ازدواج است. بر اين اساس، در مرحله اول، بر والدين، اقوام و نهادهاي مسؤول واجب است كه نسبت به ايجاد مقدمات اين سنت الهي و حركت پسنديده اقدام كنند و با دستان خويش، با ساده ترين روش، زمينه پيماني پاك را فراهم آورند. در مرحله بعد، بر پسران و دختران است كه بناي زندگي سعادتمندانه اي را به دور از تكلفات و با اجتناب از شرايط سخت بر پا نمايند. البته، اين موضوع با مقدماتي انجام مي پذيرد.
 پژوهش پيرامون همسر دلخواه
تشكيل كانوني به نام خانواده، اهميت شايان توجهي دارد. زيرا براي هر كسي اين فرصت يك بار در طول زندگي اش پديد مي آيد و هر دختر يا پسري كه مي خواهد براي خود شريكي در مسير زندگي خويش برگزيند، بايد به اين نكته توجه داشته باشد كه آن شريك، تا پايان عمر همراهش خواهد بود و از همه اسرار و رموزش باخبر خواهد گرديد. شريكي كه مادر فرزندان و مربي كودكان است. يا آن كه پدر، مسؤول و مدير خانواده است و در صورت انتخاب درست، بر اعتبار، عزت و آبروي طرفين افزوده خواهد شد. بنابراين، عقل و برهان چنين قضاوت مي كند كه درباره همسر آينده بررسيهايي به عمل آيد. بر اساس روايتي نوراني، (?) امام رضا(ع) فرموده اند: "كسي كه دختر خويش را شوهر مي دهد، در واقع او را از حوزه اختيار خويش بيرون مي آورد و در اختيار ديگري قرار مي دهد."
اين سخن حضرت نشان مي دهد كه خانواده ها قبل از ازدواج فرزندانشان بايد بررسي كنند كه دختر خويش را به همسري چه كسي درآورده و پاره اي از حيات خود و محصول تلاشها و تربيتهاي خويشتن را به دست چه فردي مي سپارند. بنابراين، بايد دختر و پسر قبل از ازدواج از روحيات، عادات، اخلاق، سلامت فيزيكي و رواني يكديگر در حد ضرورت باخبر باشند. دقيقاً به همين جهت است كه رسول اكرم(ص) تأكيد نموده اند با افراد داراي حسب و نسب وصلت كنيد، زيرا تمامي خصال و صفات والدين به فرزندان انتقال مي يابد.
خانواده ها نيز مراقب باشند دختر با ايمان خود را به جواني كه اهل حق و حقيقت نبوده و خود در باتلاق انحراف دست و پا مي زند، ندهند و براي جوان پاك خود دختري را كه به ارزشها و فضايل پشت پا زده، انتخاب نكنند.كسي كه پايبند واجبات نيست و از ارتكاب فسق و فجور پروا ندارد و از حسنات اخلاقي بهره اي نبرده، نبايد به عنوان هسمر آينده برگزيده شود، زيرا بنا به فرمايش ائمه هدي(ع)، آثار حرام و گناه در نسل او آشكار مي گردد.
 مراسم عروسي
آداب و رسوم عقد و عروسي بايد توأم با وقار، حفظ كرامت، شخصيت و به دور از هر گونه محرمات و عوامل محرك شهوات باشد تا رحمت الهي را جلب كند و عاملي براي عملي شدن بركات آسماني گردد. در فرهنگ اسلامي، تأكيد بر اين است كه اين مراسم بهتر است كه شب هنگام برگزار شود. چنانچه عروسي حضرت زهرا(س) در هنگام شب انجام گرديد. رسول خدا(ص) توصيه نمودند، دختران عبدالمطلب و زنان مهاجر و انصار، شب عروسي حضرت فاطمه(س)، به دنبال آن بانوي بزرگوار حركت كنند، شادي نمايند، شعر بخوانند و ذكر "ا...اكبر" و "الحمدا..." بر زبان جاري سازند و از چيزي كه خداوند بر انجام آن رضايت ندارد، پرهيز كنند.
حضرت امام رضا(ع) با الهام از بيانات رسول اكرم(ص) و تأسي بر سيره و سنت جدش و جده اش، فرموده اند: عروسي در شب هنگام، روش رسول خداست زيرا خداوند شب را مايه آرامش قرار داده است.
اين حديث ارزشمند، چند نكته مهم را كه حاوي جنبه هاي روان شناسي است، مطرح مي كند؛ زيرا معمولاً شب هنگام، آدمي از فشارهاي رواني كمتري برخوردار است و روح او فراغت بهتري دارد و براي انجام برنامه هاي فرحبخش مهياتر است.
همچنين مطابق آنچه قرآن: "و جعلنا الليل لباساً" شب پوششي است بر اندام زمين و موجوداتي كه بر روي آن زيست مي كنند.
پذيرايي از ميهمانان نيز در فرهنگ اسلامي استحباب فوق العاده اي دارد. رسول گرامي اسلام(ص)، يكي از موارد وليمه دادن را موقع عروسي دانسته اند. البته، بنا به فرمايش آن بزرگوار، دعوت شدگان نبايد براي رفتن به اين مراسم شتاب كنند، زيرا يادآور دنيا و زندگي ظاهري است.
حضرت امام علي بن موسي الرضا(ع) هم فرموده اند: از سنت پيامبر اكرم(ص) طعام دادن در هنگام ازدواج است.
هر عهد و پيماني مسؤوليت دارد
خانواده عروس و داماد بنا به عرف جامعه و سنتهاي محلي و رعايت موازين شرعي و ارزشي، بايد در حدي به دور از افراط و تفريط، در مسأله مهر و صداق توافق كنند. البته امساك از رسانيدن صداق به صاحب آن، حرام و گناه است.
رسول خدا(ص) فرموده اند: مهريه زن بايد به او مسترد گردد و كسي كه از پرداخت آن امتناع نمايد، به اندازه حق زن، در روز قيامت از حسنات او برمي دارند و در پرونده همسرش قرار مي دهند و چون كار نيكي به اندازه ترميم حقوق زن باقي نماند، به گناه پيمان شكني او را به سوي آتش مي برند. زيرا هر عهد و پيماني مسؤوليت دارد.
هشتمين فروغ امامت در اين باره مي فرمايند: "خداوند متعال هر گناهي را مورد آمرزش قرار مي دهد، مگر گناه انكار مهر زن يا غصب دستمزد اجير يا فروش انسان آزاد."  البته، ذكر اين نكته هم ضروري است كه از جانب پيامبر(ص) و عترت پاك او، خطاب به زنان با كرامت توصيه شده است: اگر زمينه مناسبي در خصوص بخشيدن مهر خود به شوهر مشاهده كنند، از اين خصلت عالي كه بيانگر جود و كرم و نشانه سخاوت و بزرگواري است، چشم پوشي نكنند.