از راه های مهم تربیت و هدایت، شخصیت دادن به فرزندان و پرهیز از تحقیر و ایجاد خودکم بینی است. در این خصوص، نکات فراوانی است که باید در کتابی مستقل بیان گردد. لکن در اینجا به اختصار به برخی مطالب اشاره می نماییم. رسول گرامی اسلام (ع) فرمودند: «به کودکانتان محبت ورزید و با آنان مهربان باشید و زمانی که به آنها وعده داديد، وفای به عهد نمایید. زیرا آنها شما را روزی دهنده خودشان میدانند. همچنین آن حضرت با فرمودند: «خداوند عزوجل به مردی که محبت شدید به فرزندش دارد، حتما رحم می کند.»
نوزادی را که برای دعا یا نام گذاری نزد رسول خدا آورده بودند، دامن آن حضرت را نجس کرد. مادر کودک و اطرافیان به شدت ناراحت شدند، اما پیامبر فرمود: آزادش بگذارید، من لباس خود را می شویم. اما فریاد شما باعث می شود که این کود بیگناه بترسد.
کسی به محضر پیامبر اکرم (ص) آمد و گفت: من تاکنون فرزندم را نبوسیده ام. وقتی برگشت، پیامبر فرمود: این مرد، نزد ما از اهل جهنم به حساب می‌آید.
و اميرالمومنين (ع) فرمودند: «هرکس فرزندش را ببوسد، برای او حسنه محسوب میشود و هر کس که او را شاد کند، خداوند در روز قیامت او را شاد نماید...»
پیامبر اکرم (ص) به اطفال سلام می کرد و نام آنان را محترمانه می برد. نمازی که نور چشم پیامبر اکرم (ص) بود، به خاطر کودکان، گاهی سریع تر و گاهی طولانی تر خوانده می شد. امام صادق (ع) فرمود: پیامبر، يك بار دو رکعت آخر نماز ظهر را بدون انجام مستحبات، به سرعت خواند. مردم پرسیدند: یا رسول الله چه کاری پیش آمد؟ فرمود: «مگر گریه كودك را نشنیدید.» همچنین، روزی پیامبر یکی از سجده هایش را خیلی طول داد. بعد از نماز برخی گفتند: یا رسول الله ! گمان کردیم وحی نازل شده است. فرمود: فرزندم حسن، در حال سجده، بر دوشم سوار شد، صبر کردم او از شانه ام فرود آید. هرگاه حسن و حسین بنا بر پیامبر وارد می شدند، حضرت از جا برمی خاست و آنان را در آغوش می گرفت و بر دوش خود سوار می کرد.
بعد از جنگ موته پیامبر اکرم، در حالی که فرزندان جعفر طیار را بر مرکب خود سوار نموده بود، به استقبال سپاه اسلام رفت. سپس وارد مسجد شد و بالای منبر رفت و در حالی که فرزندان جعفر روی پله های منبر بودند، در فضیلت جعفر سخنرانی فرمود. سپس آنها را روی زانوی خود نشاند و دست نوازش بر سرشان کشید.
پیامبر اکرم (ص) درباره عدالت میان کودکان نیز سفارش می فرمود. روزی آن حضرت دید که مردی از انصار که دو فرزند داشت، یکی را بوسید و دیگری را نبوسید. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «چرا بین آن دو مساوات را رعایت ننمودی؟!» و در بیانی فرمودند: بین فرزندانتان به عدالت رفتار نمایید، آن گونه که دوست دارید بین شما به عدالت رفتار شود.»
روزی پیامبر آبی آشامید، مقداری آب ته ظرف باقی ماند، کودکی که در آنجا بود، گفت: يا رسول الله ! بقيه آب را به من بدهید. در همان لحظه چند بزرگسال گفتند: یا رسول الله ! برای تبرك باقی مانده آب را به ما بدهید. پیامبر فرمود: اول نوبت كودك است. سپس به او فرمود: آیا اجازه میدهی آب را به بزرگترها بدهم؟ كودك پاسخ منفی داد. پیامبر آب را به کودک داد.
پدر و مادر و مربیان، باید به کودک احترام بگذارند و غرور او را سرکوب ننمایند و از هر موضوعی که عقده حقارت و خودکم بینی در کودک ایجاد می کند، دوری نمایند. روایات متعددی در این خصوص آمده است؛ از باب نمونه:
- رسول اکرم می فرمودند: «دروغگو دروغ نمی گوید، مگر به خاطر خواری نفس خود.»
- امیر المومنین (ع) می فرماید: «کسی که نفس خویش را گرامی می دارد با گناه خوارش نمی‌سازد.»
- امام هادی (ع) می فرماید: «کسی که شخصیتی برای خود قائل نیست، از شراو برحذر باش.» 
نتیجه اینکه نباید انسان کسی را تحقیر کند و خوار بشمرد؛ چرا که موجب عقده حقارت شده و این عقده، زمینه ساز لغزشها و گناهان خواهد بود. پیامبر و امامان عال در تربیت کودک هرگز شخصیت کودک را نمیشکستند، بلکه با احترام خاصی شخصیت او را بارور می نمودند. رسول خدا می فرماید: «به فرزندان خود احترام بگذاريد و تربیت آنها را به نیکویی انجام دهید که خداوند گناهانتان را می بخشد.» ائمه (ع) گاهی پاسخ سوالات را به فرزندان خود واگذار می کردند و به آنها میدان می دادند و در مجموع به گونه ای عمل می کردند که آنان از روح بزرگ برخوردار باشند.
البته، یادآوری این نکته ضروری است که پدر و مادر نباید در تکریم و تحبیب فرزندان دچار افراط یا تفریط شوند.
امام باقر فرمودند: «بدترین پدران، کسانی هستند که نیکی کردن (به فرزندان) آنان را به افراط می کشاند.»
محبت مثل غذا است و اندازه دارد. ما باید كودك را برای ناکامی ها و حوادث نیز تربیت کنیم. محبت افراطی شخصیت کودک را غیرمتعادل نموده و او را لوس بار می آورد که این نوع تربیت، تبعاتی داشته و خود فرزند در آینده دچار مشکلاتی می شود.
در جانب تفریط نیز روایت شده است که پیامبر اکرم (ص) حسن و حسین (ع) را بوسید واقرع بن حابس گفت: «من ده فرزند دارم که هیچ کدامشان را نبوسیده ام.» حضرت تعبیری به این مضمون فرمودند که: «اگر خداوند رحمت را از دل تو برکند، به من چه ارتباطی دارد.»