بشر، همواره در پی کشف کیمیای سعادت و یافتن پاسخ این پرسش بُنیادین بوده است که: راه نیکبختی کدام است؟ و پایان مسیر زندگی به کجا ختم میشود؟ این موضوع، دلمشغولی همیشگی وی بوده و هست؛ چرا که زندگی فقط یکبار اتّفاق میافتد و نه میشود آن را خرید و نه دوباره بازگشت داد و نه مجال آزمایش و خطایی وجود دارد.
بنا بر این، برای کاوش درباره این پرسش، باید دنبال یک منبع جامع و کلاننگر بود. به باور ما مسلمانان، قرآن ـ که به راستی کتاب جامعی برای هدایت و رستگاری است ـ، سیمای رستگاران و عاقبت کار ایشان و نیز فرجام بدکاران را به خوبی ترسیم نموده است. لذا، در این نوشتار، مهمترین عوامل سعادت و شقاوت را، از دیدگاه قرآن، به اختصار، مورد بررسی قرار میدهیم.
منابع خوشبختی چیست؟
به راستی خوشبختی و بدبختی چیست؟ رستگاریای که مدّ نظر قرآن است، کدام است؟ عوامل تعیین کننده در خوشبختی (یا: سعادت، نیکبختی، خوشاقبالی، خوشفرجامی، خوشطالعی، خوشدولتی، رستگاری، موفّقیت، بهروزی، عاقبتبهخیری، کامرانی، کامروایی، فوز، سعادت، روسفیدی و... ) و موجبات بدبختی (یا شقاوت، شوربختی، بیچارگی، بختپریشی، خُسران، تیرهروزی، ناکامی، بختبرگشتگی و...) چیست؟ موانع رشد و ترّقی کداماند؟ توفیق، چیست؟ و ایا شانس، در خوشبختی انسان، نقش دارد؟
اصولاً آدمی، دارای اهداف متنوّعی است. بر این اساس، گروهی که صرفاً دغدغه پول و ثروت و مقام و شهرت و شهوت را دارند و به طور کلّی، زندگی را در مادّیات خلاصه میکنند، جزو انسانهای «لذّتگرا» و در مقابل، عدّهای که معترف به خدا و پیامبر و معاد و در پی دستیابی به معدن محبّت و خیر و فضایل و کمالات اخلاقی و گنج سعادت هستند و به زندگی چند روزه دنیا، دل خوش نمیکنند و بر این باورند که دنیا متاعی نیست که آنها را اشباع کند، انسانهای «سعادتگرا» هستند.
خداوند که خود، مشتاق سعادت آدمی است و سرچشمه خوشبختی است، در قرآن، به نشانهها و ویژگیهای انسانهای رستگار اشاره میکند و با این کار، الگویی عملی در اختیار انسان قرار میدهد تا با پیروی از آن، خود را به سعادت جاوید، در دنیا و آخرت برساند. مهمترین ویژگیهای سعادتبخشی که خداوند به آنها اشاره کرده است، عبارتاند از: ایمان آوردن به غیب (وحی) و کتابهای انبیای پیشین، برپا داشتن نماز و انفاق کردن،1 اطاعت از خدا و رسولش،2 کسب خشنودی خداوند،3 ایستادگی و پافشاری بر ایمان و حفاظت از آن با جان و مال خویش،4 انجام دادن اعمال نیک و رعایت عدالت،5 فروتنی، پرهیز از کارهای بیهوده و کمک به مستمندان،6 یافتن جایگاه واقعی خویش و پیروی از برنامه سعادتگرای خداوند،7 و... . از مجموع این ویژگیها چنین برداشت میشود که تنها راه انسان برای رسیدن به رستگاری، این است که طوری زندگی کند که «خدا از او راضی باشد و او نیز از خداوند، راضی باشد».8
از رسول خدا(ص)، نقل شده است که فرمود: «هر شب، یکی از ملائکه خداوند، بر بالین جوانان میاید و ندا میدهد: برخیزید و برای رستگاری بکوشید».9 از امام حسین(ع) که زندگی او اسوه واقعی، یک زندگی سعادتمندانه و به دور از ذلّت و خواری است، نقل شده که: «من مرگ را جز سعادت، و زندگی با ظالمان را جز ننگ و ذلّت نمیبینم».10
موانع خوشبختی چیست؟
به نظر شما، ایا انسان، خود، راه سعادت خویش را بر میگزیند یا چرخ روزگار، بر اساس تصادف و یا عوامل دیگری که انسان در اداره آنها نقشی ندارد، بشر را به این راه، سوق میدهد و به عبارت دیگر، هر که بهرهمندتر است، خوشبختتر است؟
درست است که استعداد و محیط مناسب، برای رشد و رسیدن به کمال، برای همگان به طور مساوی مهیا نیست؛ امّا باید بدانیم که بذر سعادت در مزرعه زندگی همه، پاشیده شده و همای سعادت هر کس، مترصّد پرواز در آسمان زندگی اوست و گنج سعادت، دستیافتنی است.
خداوند، تمام شرایط خوشبختی را برای انسان فراهم نموده است و با نعمتهای بیشماری که در اختیار او قرار داده است، در واقع، راه را برای رستگاری او هموار نموده و حتّی شرایط و نحوه استفاده از این نعمتها به منظور رسیدن به خوشبختی را هم برای او توضیح داده است. امّا به راستی چه میشود که گروهی از انسانها با این همه نشانه و نعمت، باز هم از راه رستگاری دور میشوند و به سوی گمراهی و تیرهروزی پیش میروند؟
عوامل بسیاری در این روند، تأثیرگذار هستند که به برخی از آنها اشاره میکنیم:
1 . نفس امّاره: میل سرکش و تحریککننده آدمی ـ که همواره زبانه میکشد و انسان را به لذّتگرایی هر چه بیشتر فرا میخواند ـ، را شاید بتوان یکی از مهمترین عوامل سقوط انسان به سوی بدفرجامی و تیرهبختی دانست.
2 . جهل: از نظر قرآن، محال است که انسان عاقل، در گرداب گناه فرو رود و یا انسان جاهل (یعنی کسی که تعقّل نمیکند) بتواند راه خوشبختی را بپیماید.بنا بر این، میبینیم که تکیه بر عقل در مسیر زندگی، یکی از عوامل خوشبختی است و دوری از آن، یکی از مهمترین موانع برای رسیدن به خوشبختی.
3 . غفلت از خدا و آخرت: همان طور که اشتیاق برای به دست آوردن رضایت خداوند و کسب پاداش اُخروی، سعادتساز است، غفلت از خدا و آخرت نیز مانعی برای رسیدن به خوشبختی به حساب میاید.
4 . دامهای شیطان: زندگی، صحنه جنگی سخت، بین انسان و شیطان است؛ جنگی که سرانجام، یک پیروز دارد و یک مغلوب! پس آدمی اگر خواهان خوشبختی است، باید همیشه بیدار و هشیار باشد تا فریب شیطان را نخورد و در دام او گرفتار نیاید.
فرجام سخن
هر که بخواهد میوه رستگاری بچیند، باید به دنبال اهداف بزرگتر و اصلیتر باشد و به طور قطع، هنگامی در مسیر سعادت قرار میگیرد که خدا از او راضی باشد و در مقابل، هنگامی شقاوت و بدبختی بر سر بشر سایه میافکند که خدا از او ناخشنود است. بنا بر این، از نظر قرآن، رستگاری، برای همه، تنها با داشتن انگیزه زیبا و عزم قوی و تلاش مستمر (عمل صالح) در راه خدا قابل تضمین است و چون آدمی را از انتخاب، گریزی نیست و آدم فاقد جهت، وجود ندارد، باید خود انتخاب کنیم و در انتخاب خود به مسیر خیر و شرّ دقّت کنیم.
پینوشتها:
1 . ر.ک: سوره بقره، ایه2-5.
2. ر.ک: سوره نور، ایه52.
3. ر.ک: سوره روم، ایه38.
4. ر.ک: سوره توبه، ایه20.
5. ر.ک: سوره مؤمنون، ایه102.
6. ر.ک: سوره مؤمنون، ایه61.
7. ر.ک: سوره نساء، ایه13.
8. سوره مائده، ایه 119؛ سوره توبه، ایه100.
9. مستدرک الوسائل، ج12، ص175.
10. ر.ک: تحف العقول، ص245.
منابع:
1 . دنیا و آخرت از نگاه قرآن و حدیث، محمّد محمّدی ریشهری، مترجم: حمیدرضا شیخی، قم: دار الحدیث، 1385.
2. رضایت از زندگی، عبّاس پسندیده، قم: دار الحدیث، 1384.
3. خوشبختی چیست؟، احمد لقمانی، قم: بهشت بینش، 1381، هشتم.
نظرات 0
شما هم میتوانید در این مورد نظر دهید