با این که زندگی زناشویی، یک امر مشترک است، اما دادن مهریه از طرف مرد واجب است.

« مهريه» که در زبان عربی به آن «صداق» می گویند، از ریشه «صدق» است و نشانه صدق و راستی مرد در اظهار علاقه به همسر است و مرد برای اثبات صداقت خویش، مهریه را نثار زن می کند. خدای تعالی در قرآن کریم می فرماید: «و مهر زنان را در کمال رضایت و طيب خاطر به آنها بپردازید، پس اگر چیزی از مهر خود را از روی رضا و خشنودی به شما بخشیدند، برای شما حلال و گوارا خواهد بود.» (نساء، ۴)

مهریه از حقوق مالی زن است که با عقد ازدواج، به ملکیت او در می آید. البته زن قبل از مباشرت ، مالک نصف مهر و پس از مباشرت ، مالک تمام مهر می گردد و باز پس گرفتن مهریه با زور و اجبار، حرام است: «و برآنان سخت نگیرید تا بعضی از آنچه را به آنان بخشیده اید، خود ببرید» (نساء، ۱۹)

در دوران جاهلیت، بعضی که می خواستند همسر دیگری بگیرند، به همسر اول تهمت می زدند تا او در فشار قرار گیرد و مهریه خود را ببخشد، آنگاه شوهر او را طلاق می داد و از همان مهر برگردانده شده، همسر دیگری می گرفت؛ قرآن کریم، این سنت جاهلی را نکوهش می کند و می فرماید:

«و اگر خواستید همسری بجای همسری انتخاب کنید ومال فراوانی به آنان داده اید، از او چیزی مگیرید. آیا می خواهید با بهتان و گناه آشکار، آن را بازپس گیرید؟ * و چگونه آن مال را پس می گیرید، در حالی که هر يك از شما از دیگری كام گرفته اید و همسرانتان از شما (هنگام ازدواج، برای پرداخت مهریه) پیمان محکم گرفته اند.» (نساء، ۲۱ و۲۰).

برخلاف تصور غلط برخی افراد، مهریه، نرخ زن و «قیمت» او نیست، بلکه مهریه نشانه «صداقت» خواستگار و علامت عشق و اعتقاد مرد به خانواده است؛ لذا قرآن کریم از آن، تعبیر به «نحلة» و «هدیه» نموده است: «و مهر و کابین زنان را به صورت هدیه و با رغبت بدهید.» (نساء، ۴)

در بحث مقدار مهریه، نباید داماد را در تنگنا قرار داد و چنانکه در بحث خواستگاری گفتیم، هنگام صحبت برای مهریه، پدر عروس، حداقل مورد قبول دو طرف را انتخاب کند و پذیرش بیشتر را به اختیار داماد بگذارد. حضرت شعیب بال به حضرت موسی (ع) گفت: «من قصد دارم تا یکی از این دو دخترم را به همسری تو درآورم؛ بر این (شرط) که هشت سال برای من کار کنی و اگر (این مدت را) به ده سال تمام کردی، پس (بسته به خواست و محبت) از ناحیه توست.» و در کلام نهایی خود می فرماید: «من نمی خواهم که برتو سخت گیرم، بزودی به خواست خداوند، مرا از صالحان خواهی یافت.» (قصص، ۲۷) این آیه، مربوط به همه پدر خانم هاست که با خواستگاران جوان راه بیایند، و در امر ازدواج سختگیری نکنند و در مبلغ مهریه، توان داماد را در نظر بگیرند که انسان های صالح این گونه اند.

مقدار مهر در اسلام تعیین نشده ، اما در احادیث از مهریه های زیاد مذمت شده است. رسول گرامی اسلام (ص) فرمودند: «بهترین زنان امت من، از جهت صورت، دارای نیکوترین صورت و از جهت مهر، دارای کمترین مهرند.»

امیرالمؤمنین (ع) در سفارشی فرمودند: «مهریه های زنان را بالا نبرید که سبب دشمنی میگردد.» و امام صادق (ع) نیز زیادی مهر را از بد یمنی و نامبارکی زن دانستند.

اسلام برای آسان گیری ازدواج، مهریه را فقط پول قرار نداده است، بلکه مهریه می تواند یک کار باشد. تا جایی که پیامبر در مراسم عقدی که داماد فقیر بود، مهریه را آموزش قرآن قرار داد تا فرد مقداری از قرآن را که بلد بود به همسرش تعلیم دهد. امام کاظم و در ضمن روایتی فرمودند: «در زمان پیامبر خدا که بعضی از مردان با زنان ازدواج می کردند، با مهر تعليم يك سوره از قرآن »

در فقه نیز به این مسأله تصریح شده است: « مهر باید از چیزهایی باشد که قابلیت ملکیت داشته باشد؛ عین باشد (مانند: زمین، خانه ، مغازه، باغ، پول نقد، سکه، طلا و...) یا دین باشد (مانند طلبی که مرد از کسی دارد) یا منفعت عین باشد (مانند منفعت خانه، باغ یا حیوان) یا منفعت کار باشد (مانند آموزش صنعتی یا مانند آن) با... بلکه هرچه را که زن و شوهر برآن راضی باشند؛ چه کم باشد یا زیاد. البته در کمی به اندازه ای نباشد که مالیت نداشته باشد و مستحب است که از مهرالسنه، که پنجاه درهم است، بیشتر نباشد.»

متأسفانه در شرایط امروزی، افرادی در تعیین مهریه به صورت واقعی عمل ننموده و به صورت صوری ، تعداد قابل توجهی سکه تعیین می نمایند و چه بسا در عمل قصد دادن مهریه را ندارند، در حالی که مرد ضامن مهریه بوده و به گردن او خواهد بود و در روایات به مردی که قصد دادن مهریه را نداشته باشد، سارق و زناکار اطلاق گردیده است. امام صادق (ع) فرمودند: «کسی که ازدواج بکند و در دلش این نیت را داشته باشد که مهر زن را ندهد، او زناکار است.» و فرمودند: «کسی که مهری را قرار بدهد، ولی قصد پرداخت آن را نداشته باشد، به منزله دزد است.» 

در حدیث آمده است: پاک ترین اموال خویش را برای سه مصرف قرار دهید: مهریه، حج، كفن. اگر بهترین اموال را صرف مهریه کنید، فرزندان شما صالح می شوند.

مقدار مهر باید معقول باشد؛ مهر زیاد، کینه آور و مهر کم، یأس آور است. با مهریه های بالا، دل دختران فقیر را نسوزانیم و شعله کینه و چشم و هم چشمی را افزون نکنیم. در مذمت کم بودن مهر نیز امیرالمؤمنين من فرمودند: «از این که مهر کمتر از ده درهم باشد، من کراهت دارم؛ چرا که به اجرت زناکار شباهت پیدا می کند.»

در روایات، حبس مهرو ندادن آن گناه دانسته شده است. رسول گرامی اسلام فرمودند: «کسی که در دادن مهر زن به او ظلم کند، در روز قیامت خداوند عزوجل به او می گوید: بنده من! کنیزم را در برابر عهدم به تزویج تو درآوردم؛ تو وفای به عهد ننمودی و به کنیزم ظلم نمودی؛ لذا از حسنات او (مرد) برداشته و به اندازه حق زن ، به زن پرداخت می شود.»