شما کدام‌یک از این علائم را دارید؟

وقتی شنیدیم کرونا جان بیماران دیابتی را بیشتر تهدید می‌کند، حساس شدیم که دیابت داریم یا نه؟ بیماری خاموشی که در ذهن بیشترمان با زیاده‌روی در مصرف شیرینی و قند جاافتاده اما عوامل دیگری هم می‌تواند دلیل ابتلا به دیابت یا عارضه قند خون باشد. با ساده‌ترین شیوه‌ها به مقابله با این «شیرینِ دوست‌نداشتنی»؛ دیابت می‌رویم.

دیابت بیماری شایعی است متأسفانه که تا پیش از کرونا برای خیلی‌ها بیماری پیش‌پاافتاده و نه‌چندان مهمی هم به نظر می‌رسید اما همین‌که خبر آمد، سیستم ایمنی دیابتی‌ها در برابر کرونا آسیب‌پذیر است، نگاه‌ها و موضوع جدی‌تر شد. این موضوع برای آن دسته از ما که در خاندان و تبارمان هم مبتلایان دیابت داریم، اهمیت بیشتری پیدا کرد چون دیابت بیماری‌ای موروثی هم است.

متخصصان علوم پزشکی و تغذیه معتقدند ابتلا به دیابت به سبک زندگی ما؛ کم‌تحرکی، یکجا نشستن‌های طولانی، مصرف غذاهای چرب، شیرین، استفاده از مواد غذایی صنعتی و مهم‌تر از همه استرس، گره خورده اساسی. این اما تمام گفته‌ها نیست و خوشبختانه گفته می‌شود با دقت در سبک زندگی، ورزش، تغذیه مناسب و توجه به بهداشت روان می‌توان از چنگ «قاتلِ شیرین» فرار کرد و جان سالم به در برد؛ اما از کجا متوجه شویم ممکن است به این عارضه دچار شده باشیم، تشخیص آن در خانه ممکن است؟

قند ناشتا یا قند پس از غذا

مشکلات قند خون به انواع مختلف می‌تواند عامل ایجاد انواع دیابت باشد که هر کدام بسته به شرایط بیمار، داروهایی که مصرف می‌کند، راه درمان مخصوص به خود دارد. در برخی موارد فقط به بیمار رژیم غذایی یا انجام برخی حرکات ورزشی روزانه توصیه می‌شود. این اتفاق بیشتر درباره «قند پس از غذا» می‌افتد که البته عدد قند خون و استمرار آن در تجویزها خیلی تعیین‌کننده است. گاهی اما یک بیمار به‌اصطلاح «قند ناشتا» دارد در این مورد هم یک دوره چند روزه معمولاً یک هفته تا 15 روزه بررسی قند خون با استفاده از دستگاه‌های تست قند خون خانگی انجام می‌شود، عددها نوشته و به پزشک ارائه می‌شود. متخصص با بررسی نزولی، صعودی یا یکنواخت بودن افزایش یا کاهش قند خون برای بیمار تصمیم می‌گیرد و تجویز می‌کند. در این مرحله معمولاً از قرص‌های کنترل‌کننده قند استفاده می‌شود به علاوه دستورهای پزشکی که باید به‌دقت انجام شود. در برخی مواقع نوع دیابت کمی جدی‌تر و بیمار نیازمند دریافت و تزریق انسولین می‌شود. به‌جز داروها به‌طور کلی 3 عامل مهم داشتن تحرک بدنی (برنامه ورزشی سبک روزانه و دائمی)، تغذیه سالم (مبتنی بر پرهیز از مصرف مواد غذایی چرب، شیرین و سنگین، پرخوری یا خودداری از رژیم‌های غذایی خودسرانه و عدم بی‌نظمی در ساعات غذا خوردن) و سومین عامل دوری از تنش عصبی مانند خشم و استرس توصیه می‌شود. بیماری قند خون در صورت کنترل نشدن می‌تواند عوارض زیانباری به عملکرد مغز، کلیه، کبد و قلب و بینایی فرد بزند به همین دلیل نحوه تشخیص و درمان آن مهم است. به همین دلیل هم بیماران دیابتی در برابر کرونا حساس و آسیب‌پذیر می‌شوند.

اگر و مگرهای مهم سلامت

حالا باید دید با دیدن چه علائمی در خود می‌توانیم به مشکلات احتمالی قند خون پی ببریم و به پزشک مراجعه کنیم؟ طبیعی است که دستگاه تست قند خون نه در همه خانه‌ها وجود دارد نه لزومی به تهیه آن هست. این دستگاه در خانه سلامت بیشتر سراهای محله شهرداری مناطق، خانه‌های بهداشت و درمان و درمانگاه‌های کوچک نزدیک به محل سکونت تقریباً همه ما وجود دارد. در صورت نیاز می‌توان در ساعات مقرر مراجعه و میزان قند خون را توسط کارشناس سلامت بررسی و ثبت کرد. انجام خدماتی مانند اندازه‌گیری فشارخون و تست قند خون هم کم‌بهاست. با این حال قبل از این مرحله باید به علائمی توجه کنیم که مثل زنگ هشدار به ما می‌گوید به دیابت دچار شده‌ایم یا در مرز ابتلا قرارگرفته‌ایم. کدام علائم؟ همین‌هایی که چند خط بعد می‌خوانیم:

• مدتی است بیش‌ازحد معمول هوس خوردن شیرینی، محصولات تهیه شده از غلات مانند انواع کلوچه و ... می‌کنیم.
• خوردن مواد شیرین هوس و میل خوردن غذاهای شیرین را در ما کم نمی‌کند و دوباره میل به مصرف مواد غذایی شیرین در ما وجود دارد به‌اصطلاح عطش خوردن شیرینی جات داریم.
• اگر یک وعده غذا نخوریم یا تأخیر پیش بیاید به‌شدت عصبی یا بی‌حال می‌شویم. حسی مانند پوچ بودن بدن از درون، بی انرژی بودن، لرزش دست و سرد شدن دست و پا داریم.
• اگر بعد از یک وعده گرسنگی احساس تپش قلب، گیجی و حالتی مانند سبک شدن غیرعادی بدن و حس عدم تعادل داشته باشیم.
• اگر غذا خوردن باعث ایجاد حس خستگی شود و خودمان را نیازمند خواب یا استراحت بعد از غذا ببینیم و این مسئله دست‌کم چند بار در هفته تکرار شود نه یک‌بار آن‌هم بعد از مصرف غذای سنگین و چرب.
• کم کردن وزن برایمان سخت و طاقت‌فرسا شود و با بی‌حالی شدید همراه باشد.
• اگر احساس سرما، ضعف، ترس و عصبی بودن را مدام داریم به‌خصوص وقتی به ساعت وعده‌های غذایی نزدیک می‌شویم. همچنین اگر متأسفانه تعداد دفعات ادرارمان بالا رفته (دقت کنیم در صورت تکرار این موضوع در تمام روزهای هفته نه روزی که هوا سردتر شده یا مایعات بیشتری مصرف کرده‌ایم.) و اگر مدام احساس خشکی دهان و عطش نوشیدن جرعه‌جرعه آب داریم.
• اگر حافظه‌مان به‌خوبی قبل نیست. در انجام کارهای نیازمند تمرکز ناگهان دست و پاهایمان یخ می‌کند و می‌لرزد یا نیاز به خوردن شیرینی در وجودمان افزایش پیدا می‌کند از سویی دچار تاری و نوسان دید می‌شویم.
• اگر دچار چاقی شکمی شده‌ایم و میان تنه‌مان به‌مرور با قسمت پایین‌تنه برابر یا بزرگ‌تر شده است.

مراجعه به‌موقع نیمی از راه درمان

یادمان باشد ممکن است برخی افراد مدتی دچار این علائم شوند اما عامل آن استرس یا تنش‌های ناشی از یک دوره فشار عصبی سخت مانند سوگ عزیز، تغییر ناگهانی سبک زندگی، شکست مالی، عشقی یا مواردی مانند این باشد. مواردی که بدن در واکنش به آن موقعیت بروز داده و پس از مدتی هم دیگر اثری از آن نیست.

گاهی هم ممکن است برخی از این علائم به دلیل بروز عارضه و بیماری دیگری در فرد باشد و بعید نیست برخی علائم بیماری‌های مختلف مشترک هم باشد؛ مانند احساس گیجی، خواب‌آلودگی، لرزش دست، حس پوکی بدن یا تاری دید و... اگر پزشکی و تشخیص بیماری چنین آسان بود و هرکس با دیدن دو یا سه علامت در خود می‌توانست پی ببرد به چه بیماری مبتلا شده و خود را درمان کند چه نیازی به این‌همه پزشک متخصص بود که با وجود دانشی که دارند هنوز هم دست به عصا و دست به دامن آزمایش‌های تشخیصی قدم برمی‌دارند و نسخه می‌نویسند؟ اگر این علائم نوشته شد و ما خواندیم یعنی با دیدن و تکرار آن‌ها در خود حساس‌تر باشیم و سهل انگارانه با ماجرا برخورد نکنیم. در اسرع وقت به متخصص مراجعه کنیم. بین پزشکان جمله بسیار مهمی رایج است که: «مراجعه به‌موقع خود نیمی از راه درمان است.»

انجام آزمایشات احتمالی و معاینه دقیق توسط متخصص تعیین می‌کند ما دیابت یا مشکلات ناشی از قند خون داریم یا نه؟ در کدام مرحله از بیماری هستیم؟ موضوع با ورزش، تغییر سبک زندگی و برنامه غذایی حل می‌شود یا نیاز به دارو یا انسولین وجود دارد؟ افرادی که خودسرانه عمل می‌کنند حتی اگر به دیابت هم دچار نبوده باشند یا نشوند به‌مرور به دلیل تحمیل ورزش‌های سنگین، رژیم غذایی سخت و تغییرات ناگهانی سبک زندگی بدون مراجعه به اهل‌فن و پزشک دچار بیماری‌های دیگر خواهند شد. اگر هم مشکلات قند خون داشته‌اند با شیوه‌های غیراصولی و استفاده نابجا از دم‌نوش‌های گیاهی که معمولاً برای ناراحتی قند خون توصیه می‌شود گاهی یک مشکل کوچک را به یک بیماری جدی تبدیل می‌کنند. مشکلی که هم هزینه‌های غیرقابل جبران دارد هم می‌تواند فرد را به کما بکشاند؛ بنابراین باید تشخیص، توصیه و درمان را به پزشک متخصص علوم پزشکی یا متخصصان طب سنتی سپرد و راه درمان را دست طی کرد. در مرحله بعد باید تجویزها و نسخه‌های ارائه شده را موبه‌مو انجام داد و در صورت احساس هرگونه حالت غیرطبیعی در روال درمان، متخصص را از موضوع آگاه کرد.

کدام یکی سالم‌تر می‌ماند؟!

یعنی برای پیشگیری از ابتلا یا کنترل دیابت کاری از دست ما برنمی‌آید؟ چند اقدام ساده می‌تواند تأثیر بسیار مهمی در روند کلی سلامت جسم و روان ما داشته باشد نه‌فقط پیشگیری یا درمان دیابت. کارهای کم‌خرج و ساده‌ای که از اینکه بیماری مخارج آن‌چنانی روی دست ما بگذارد و ما را اسیر این بیمارستان آن داروخانه کند، نجات می‌دهد. اصل رعایت «سادگی» در زندگی ما از آن اصول به معنای واقعی کاربردی است. اگر یاد بگیریم غذاهای ساده و پرخاصیت را جایگزین غذاهای چرب، پرکالری یا فست فودی کنیم در حقیقت برگ برنده دست ماست. افرادی که می‌دانند فلان روز قرار است سراغ یک کار اداری بروند و ممکن است ساعت‌ها طول بکشد از شب قبل یک لقمه نان و پنیر سبزی، لقمه‌ای از بقیه غذای روز قبل یا نان و عسل یا پنیر، خرما و گردو برداشته‌اند یا یک میوه و کمی خشکبار توی کیفشان گذاشته‌اند، سلامتی خودشان را تضمین می‌کنند. آرامش و سلامتی این فرد را با کسی مقایسه کنید که بین تمام کارها باید برای خرید غذا مسافتی را طی کند، می‌ترسد اگر برود نوبتش بگذرد و کار گره بخورد ناچار تشنه، گرسنه، با ضعف و بی‌حالی همچنین استرس و عصبانیت منتظر است کار تمام شود تا بدن بی‌رمق خود را داخل یک رستوران یا فست فودی بیندازد و در این کرونا ریسک کند و یک پرس غذا یا یک ساندویچ بخورد.

یک گروه دیگر هم افرادی هستند که مدام انواع مواد غذایی را با هم ترکیب می‌کنند. به‌اصطلاح سنگین غذا می‌خورند نه مفید! خیلی ضرر می‌کنند چون به شکمشان خدمت‌ها می‌کنند اما به‌سلامتی‌شان نه! در عوض افرادی که یک اشکنه ساده می‌خورند یا می‌دانند کدام مواد غذایی در کنار هم بیشتر فایده دارد و کدام ضرر، آداب غذا پختن و خوردن را بلدند به‌مراتب افراد سالم‌تری هستند. آدم‌هایی که خرج و برج زیاد روی دست خودشان نمی‌گذارند با کمترین، بهترین‌ها را تهیه می‌کنند و برای انداختن سفره شوق دارند نه خستگی جانکاه و استرس.

زندگی همین سیب در دست ماست

یکی دیگر از کارهایی که هر کس می‌تواند برای خدمت به‌ سلامت خودش انجام دهد، مدیریت روان و درون است. همان‌قدر که غذای جسم مهم است و آداب دارد، غذای روح هم حرف برای گفتن دارد. هرقدر اصول انسانی را در زندگی بهتر رعایت کنیم. فردی منظم، خوش‌قول، راست‌گو، بی‌آلایش و کینه باشیم، احساس بهتری داریم. اینکه اگر دنیا هم ناسازگار باشد اما ما با صفای درون و سلامت نفس از آن عبور خواهیم کرد، بمب آرامش است. اگر این اصل را پذیرفته باشیم که به کلام مولا علی(ع) دنیا روزی با ماست و روزی علیه ما پس در روزی که با ماست سرمست، غافل و مغرور نمی‌شویم و در روزی که علیه ماست خودمان را نمی‌بازیم. ما باید یاد بگیریم در زندگی‌مان قبل از ایست دادن به دیگران به خودمان ایست بدهیم. از خودمان بپرسیم منتظر کدام زندگی نیامده نشسته‌ایم، مگر نه اینکه زندگی گاز زدن همین سیبی است که در دستمان نشسته یا بوی خوش‌لباس روی بند رخت یا... حقیقتی است کسی که عطر یک گل را درک نکند، گلستان هم مشامش را معطر نخواهد کرد. کسی که با بدقولی و بی منظمی آرامش خود را می‌دزدد و می‌سوزاند همیشه مضطرب است و... الغرض کسی که نداند درون خودش چه غوغایی به راه انداخته یا به راه افتاده به‌مرور جسمی رنجور و بیمار برایش خواهد ماند. یادمان نرود، استرس در ابتلا به دیابت نقش طلایی دارد.

ورزش برای دیابت هم مؤثر است

اما راه سوم و راه دیگری که می‌تواند کمک کند نه‌تنها به دیابت که به بسیاری بیماری‌ها دچار نشویم، ورزش کردن است. از قدیم گفته‌اند عقل فرمانده بدن است و کم هم نشنیده‌ایم که عقل سالم در بدن سالم. ورزش می‌تواند شاهراه این سلامتی باشد. خیلی‌ها به مدد فضای مجازی از تجربیات خوبشان نوشته‌اند.

از تجربه مادرانی که با ورزش توانسته‌اند تشویش فرزندان مبتلا به اوتیسم خود را کم کنند یا سالمندانی که درست در همان 50، 60 سالگی ورزش را شروع کرده‌اند و حالا در روزهایی که فکر می‌کردند بازنشسته و افسرده شوند سرزندگی را تجربه می‌کنند. ورزش در پیشگیری، کنترل و درمان دیابت هم نقش دارد. کافی است فرد بیمار بداند کدام ورزش‌ها را بهتر است در چه ساعتی و چه مقدار انجام دهد.

ورزش با جریان بهتر خون، تحرک ماهیچه‌ها، خون‌رسانی و اکسیژن‌رسانی بهتر همچنین کمک به دفع بهتر و کامل‌تر مواد زائد از اندام‌های درونی و بهبود عملکرد ترشح غدد به پیشگیری، کنترل و درمان بسیاری از بیماری‌ها کمک می‌کند. کافی است دیابتی‌ها همیشه مقداری آب و یک خرما یا شکلات و کمی نمک هنگام ورزش همراه داشته باشد تا به‌محض احساس افت قند یا فشار مصرف کند.

وعده‌های غذایی سبک اما بیشتر

به‌جز این گنجاندن وعده‌های غذایی سبک گیاهی کم‌چرب، آب پز و استفاده از سبزی‌های تازه و میوه در حفظ شادابی و سلامت فرد دیابتی مهم است. معمولاً توصیه می‌شود افراد دیابتی وعده‌های غذایی خود را بیشتر و حجم مصرف مواد غذایی در هر وعده را کم کنند. برای مثال به‌جای خوردن یک ناهار مفصل سنگین یکی، دو ساعت پیش از ناهار میوه بخورند. ناهار کمتر میل کنند. بعد از ناهار بلافاصله نخوابند کمی پیاده‌روی سبک در همان محیط خانه داشته باشند.

دو ساعت بعد یک لیوان دم‌نوش، شیر، آبمیوه یا نوشیدنی گرم، کمی خشکبار مثل توت، خرما خشک یا میوه خشک یا یک عدد بیسکوئیت کم‌کالری مصرف کنند. این شیوه کمک می‌کند انرژی و طراوت لازم را در طول روز حس کنند. ما با این قدم‌های ساده، گنج مهمی را به دست می‌آوریم و حفظ می‌کنیم سلامتی را.

نعیمه جاویدی