به نظر من بین نحوه مواجهه با این بحران در کشور ما با همه جهان تفاوت‌های چشمگیری وجود داشته و دارد.
مهم‌ترین تدبیر دولتمردان کشورهای دیگر معطوف به دو حوزه سلامت و اقتصاد بود آن‌هم بدون محدودیت‌هایی از جنس تحریم اما در کشور ما با توجه به شرایط ویژه اقتصادی ،سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و بخصوص در دوره یک دولت ضعیف، مدیریت این بحران پیچیدگی‌های بیشتری داشت لذا به اعتقاد من مهم‌ترین و اثرگذارترین راهنمایی‌ها و اقدامات را رهبر حکیم انقلاب انجام دادند و اگر نبود اقدامات ایشان بدون تردید امروز با شرایط غیرقابل تصوری روبرو بودیم.
 در این یادداشت تلاش می‌کنم به یازده سرفصل راهبردی و آشکار اقدامات رهبر انقلاب اشاره کنم و پیش از آن این نکته را یادآور می‌شوم که مسئول عالی اجرایی کشور و ازجمله کرونا رئیس‌جمهور بوده و هست.

۱. درک اهمیت موضوع و انتقال آن به مردم و مسئولان:
 یکی از مقدم‌ترین مسائل در مهار و مدیریت بحران، درک اهمیت آن است. ورود آیت‌الله خامنه‌ای از همان ابتدای شروع بحران به این موضوع و استمرار آن تا الآن بخصوص در مقاطع حساس، بیانگر توجه ایشان به این اهمیت است ضمن اینکه این امعان نظر رهبری، دیگران را نیز متوجه این اهمیت کرد.
ایشان حدود دو هفته پس از شیوع این بیماری و در روز درختکاری، با رعایت جهات بهداشتی که خود بسیار معنی‌دار بود نکات مهمی را دراین‌باره بیان و همگان را به اهمیت موضوع متوجه کردند.
مجدداً «رهبر انقلاب اسلامی در جلسه ستاد ملی مقابله با کرونا در آبان ۹۹ با اشاره به جنبه‌های امنیتی و اقتصادی تصمیم‌گیری درباره بیماری کرونا و احتمال تعارض با جنبه‌های سلامت‌محور، تأکید کردند: «از آنجا که جنبه‌های امنیتی و اقتصادی نیز نشأت گرفته از همین بیماری است، بنابراین اصل و اولویت در تصمیم‌گیری‌ها، سلامت مردم است.» یا در همین سخنان اخیر، کرونا را مسئله اول کشور نامیدند.

۲. اقدام ساختاری
 یکی دیگر از اقدامات اساسی که هم حاکی از توجه به اهمیت موضوع است و هم یک اقدام زیرساختی برای تصمیم‌گیری و مدیریت بحران محسوب می‌شود تأسیس «ستاد ملی مبارزه با کرونا» به ریاست رئیس‌جمهور بود.
 در همان اسفند ۹۸ شورای عالی امنیت ملی، تشکیل ستاد ملی مبارزه با کرونا را تصویب کرد که به تأیید رهبر انقلاب رسید و اختیارات ویژه‌ای را به رئیس‌جمهور داد.
این ستاد تازه تأسیس بدون حمایت رهبری نمی‌توانست تدابیر خود را اجرایی کند لذا در ۲۵ اسفند ۹۸، رهبر انقلاب در پاسخ به نامه وزیر بهداشت فرمودند: «تدابیر ستاد ملی و وزارت بهداشت برای جلوگیری از گسترش بیماری برای همه لازم‌الاجرا است.»
جلسات این ستاد در آغاز به ریاست وزیر بهداشت تشکیل می‌شد که جایگاه لازم را نداشت و سپس با تذکراتی که داده شد خود رئیس‌جمهور اداره جلسات را عهده‌دار شد.

۳. پیش‌قدم بودن در رعایت دستورالعمل‌ها و الگوسازی
در هر امری رفتار دولتمردان و مسئولان عالی کشور موردتوجه و ریزبینی آحاد مردم است و اگر آن‌ها را عامل به توصیه‌ها نبینند طبیعی است که مردم هم در انجام آن‌ها کوتاهی می‌کنند.
رهبر انقلاب از همان ابتدا به این مهم توجه کردند و خود بیش و پیش از همه عامل به توصیه‌ها بودند.
استفاده از دست‌کش و ماسک، تعطیلی دیدارهای حضوری، تعطیل کردن سفرهای سالیانه به مشهد مقدس و شیوه خاص در برگزاری مراسم سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی(ره) و عزاداری‌های محرم و فاطمیه از اهم این رعایت‌ها بود که همه مردم آن را مشاهده می‌کردند.

۴. تزریق و تقویت عقلانیت
یکی از تفاوت‌های فاحش جامعه ما با کشورهای غیرمذهبی، مراسم و مناسک متعدد و متنوع مذهبی است که اجتماع در آن یک رکن اساسی محسوب می‌شود.
نمازهای جمعه و جماعات، عزاداری‌ها، پیاده‌روی اربعین، مراسم احیای ماه مبارک رمضان، زیارت اماکن مقدس و مانند آن‌که همگی با حضور جمعی افراد معنی پیدا می‌کند و با پروتکل‌های کرونایی تعارض جدی دارد.
اهمیت انجام این مراسم از سویی و اصرار و تعصب بخش‌های مهمی از مردم به این اجتماعات از سوی دیگر فقط با غلبه عقلانیت می‌توانست تعدیل شود و جلوی مخاطرات آن را بگیرد لذا یکی از نقش‌آفرینی‌های مهم رهبری تزریق و یا تقویت این عقلانیت در آن بخش‌هایی از جامعه مذهبی بود که به‌راحتی این مسئله را برنمی‌تابیدند.
تعطیلی نمازهای جمعه و جماعت، بستن حرم‌های مطهر، جلوگیری از پیاده‌روی اربعین و محدود کردن مراسم عزاداری و غیره بدون راهنمایی‌ها و تذکرات و تأکیدات رهبری ناممکن بود.
رهبر انقلاب در موردی با استفاده از ادبیات دینی چنین فرمودند: «از این دستورها نباید تخطی شود، چراکه خداوند ما را موظف کرده است در قبال سلامت خود و دیگران احساس مسئولیت کنیم، بنابراین هر چه به‌سلامت جامعه و جلوگیری از شیوع این بیماری کمک کند، حسنه و هر چه به شیوع آن کمک کند، سیئه است.»

۵. روحیه دادن به مردم
بحران‌هایی به‌ویژه مانند کرونا که علاوه بر سلامت، شئون دیگر زندگی آحاد جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهد منجر به بحران‌های روحی در جامعه می‌شود و عدم پشتیبانی روحی و روانی از جامعه موجب اختلالات جدی می‌گردد.
البته این مهم نیازمند اقدامات گسترده‌تری است اما رهبری در مقاطع مختلف نسبت به این مسئله با هوشمندی عمل کردند.
ایشان در همان ابتدای شیوع بیماری که ترس و نگرانی جامعه را فراگرفته بود چنین فرمودند: «البته من نمی‌خواهم مسئله را خیلی کوچک فرض کنم اما آن را خیلی بزرگ هم نکنیم، این مسئله مدتی نه‌چندان طولانی برای کشور وجود خواهد داشت و سپس رخت برمی‌بندد اما تجربیات حاصل از آن و فعالیت مردم و دستگاه‌ها که به‌مثابه یک رزمایش عمومی است، می‌تواند به‌عنوان یک دستاورد باقی بماند.»
ورود رهبری در برخی بزنگاه‌ها مانند هفته گذشته نیز این پیام را برای جامعه داشته که کشور به حال خود رها نشده و زمامداری حکیم مراقب اوضاع است.

۶. پیگیری خط پیشرفت علم و ارتقای توانمندی‌های داخلی
پیشرفت علمی کشور ازجمله راهبردهای رهبری طی دو دهه اخیر بوده است و یکی از اقداماتی که می‌تواند تهدید را به فرصت تبدیل نماید بهره‌برداری از تهدید در عرصه علم و فناوری است.
کرونا ابتدا حوزه سلامت را مورد تهدید قرار داد و به‌تبع آن دیگر عرصه‌ها نیز مورد تهدید قرار گرفت لذا زمینه‌سازی برای پیشگیری از ابتلا یا همان واکسیناسیون نیازمند اقدامات عالمانه و جسورانه بود که ستاد اجرایی فرمان امام پیش‌قدم شد و موردحمایت رهبری قرار گرفت.
نکته بسیار مهم که بیانش ضروری است اینکه، تأکید و حمایت رهبر انقلاب برای تولید داخلی واکسن کرونا به‌هیچ‌عنوان مانع واردات آن نبوده است چراکه آیت‌الله خامنه‌ای بارها موافقت خودشان را با واردات واکسن اعلام کرده‌اند.
حتی ایشان هم‌زمان با منع واردات واکسن آمریکایی و انگلیسی که دلایل گفته و ناگفته مهمی دارد به‌صراحت در مورد واردات واکسن‌های دیگر چنین فرمودند:«از جاهای دیگر اگر بخواهند واکسن تهیّه کنند -که جای مطمئنی باشد- هیچ اشکالی ندارد.»

۷. پاسخگویی سریع به مطالبات دستگاه‌های مختلف
در شرایط بحران، دستگاه‌های مختلف کشور پرسش‌ها و مطالبات متنوعی از رهبری نظام دارند که هرگونه تعللی در پاسخگویی به آن‌ها، ضمن اثر روانی احساس عدم اهمیت، اقدامات را دچار بلاتکلیفی و تأخیر می‌کند لذا از شروع بحران کرونا تا الآن این موضوع جزو اولویت‌های رهبر انقلاب بوده که در یک مورد وزیر بهداشت این‌گونه به آن تصریح کرد: «من حدود پنج گزارش خدمت رهبر معظم انقلاب تقدیم کردم که ایشان همه این پنج گزارش را بلافاصله مطالعه کردند و همان موقع هم جواب دادند. جواب‌های بسیار دلگرم‌کننده‌ای که باعث قوت قلب همکاران ما در سراسر کشور شد.
آنچه من را به‌عنوان وزیر خیلی خوشحال کرد این بود که رهبر مملکت بلافاصله گزارش وزیر را در این عرصه به‌عنوان فرمانده عملیات می‌خوانند... با آن خستگی و با آن فشار وقتی من گزارش مکتوبی را تقدیم ایشان می‌کردم، ایشان بلافاصله می‌خواندند و بعد از یک ساعت به بنده پاسخ می‌دادند.»

۸. بسیج و هدایت امکانات عمومی کشور برای مدیریت بحران کرونا
ابعاد متنوع، پیچیده و گستردگی کرونا به‌گونه‌ای نبود که وزارت بهداشت به‌تنهایی بتواند از عهده آن برآید لذا
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در همان شروع ابتلا به کرونا این‌گونه همه دستگاه‌های کشور را به همکاری و در اختیار قرار دادن امکانات موردنیاز بسیج کردند: «از همه‌ی دستگاه‌های کشور تقاضا می‌کنیم و درخواست می‌کنیم که با احساس مسئولیت با وزارت بهداشت که در این زمینه در صف مقدّم قرار دارد، همکاری کنند و همه‌ی امکانات را در اختیار آن‌ها بگذارند. ما البتّه از نیروهای مسلّح و دستگاه‌هایی که مرتبط با دفتر ما هستند هم خواسته‌ایم که آن‌ها هم در این زمینه همه‌ی امکاناتشان را در اختیار مردم قرار بدهند.»

۹. تقویت روحیه تعاون و همدلی بین مردم
رهبر انقلاب ظرفیت‌های مردمی را بسیار بالا می‌دانند و معتقدند حضور مردم در میدان‌های مختلف حلال مشکلات کشور است و هیچ جایگزینی هم ندارد.
بر همین اساس یکی از هدایت‌های مهم رهبری، باز کردن پای مردم به میدان کرونا بود تا بخشی از سنگینی این بار را بر دوش بکشند اقدامی که آثار و برکات بسیار مهمی دارد.
کمک به محرومان متأثر از بیماری کرونا و انگیزه بخشی به اقدامات جهادی موردنیاز، دو سرفصل مهم اقدام رهبری در این زمینه بود.
در بعد نخست، پویش‌های متعدد ازجمله ایران همدل و کمک مؤمنانه شکل گرفت که نتایج بی‌سابقه‌ای داشت و در بعد دوم، اقدامات جهادی متعدد از حضور داوطلبانه در بیمارستان‌ها برای کمک به کادر درمان گرفته تا غسل و کفن‌ودفن اموات کرونایی که به معضلی تبدیل شده بود.
تولید داوطلبانه ماسک و گان و برخی دیگر از نیازهای کادر درمان از ابعاد دیگر این حضور جهادی بخصوص در روزها و ماه‌های نخست بحران بود.

۱۰. حمایت جدی از کادر درمان و تقویت انگیزه آن‌ها
در هر بحران، متناسب با اقتضائاتی که دارد عده‌ای در صف مقدم مقابله قرار می‌گیرند که حفظ روحیه آنان در مهار و مدیریت بحران نقش کلیدی دارد.
بدیهی است که اگر سربازان خط مقدم یک بحران، روحیه و انگیزه خود را از دست بدهند مدیریت بحران خودش بحران‌زده می‌شود!
بر همین اساس شاید هنوز یک هفته از شروع کرونا در ایران نگذشته بود که رهبر انقلاب صرفاً برای قدردانی از کادر درمان بر صفحه تلویزیون ظاهر شدند و این کار تا همین سخنان اخیر نیز ادامه یافته است.
ایشان در سیزده اسفند سال ۹۸ و تنها چند روز پس از قدردانی هفته قبل خود از کادر درمان، مجدداً دراین‌باره چنین فرمودند: « قبلاً از پزشکان و پرستاران و مجموعه‌های درمانی، من صمیمانه تشکّر کرده‌ام؛ لازم می‌دانم مجدداً از همه‌ی این عزیزان سپاسگزاری کنم. حقّاً و انصافاً در این روزها نمونه‌هایی دیده شد که درس برای همه‌ی ما است و بحمدالله نشان‌دهنده‌ی مسئولیت‌پذیری و تعهّد انسانی و دینیِ مجموعه‌های درمانی ما در کشور است. پزشکان، پرستاران، بقیّه‌ی عوامل درمانی حقیقتاً در حال جهاد فی سبیل الله هستند؛ این کاری که امروز این‌ها می‌کنند جهاد فی سبیل‌الله است و ارزش خیلی بالایی دارد. لازم می‌دانم از خانواده‌های این عزیزان هم تشکّر کنم -همسرانشان، فرزندانشان و پدر مادرهایشان که تحمّل می‌کنند این سختی را- بعضی از این عزیزان روزها، شب‌های متوالی به منازل خودشان سر نمی‌زنند و مشغول کار هستند، کار شبانه‌روزی در واقع می‌کنند، خانواده‌ها تحمّل می‌کنند، صبر می‌کنند، از آن‌ها هم من عمیقاً متشکرم.»

۱۱. زنده نگاه‌داشتن ابعاد معنوی 
یکی از تفاوت‌های مبنایی میان یک رهبر الهی با دیگر سردمداران و سیاستمداران توجه واقعی و عمیق به مسبب‌الاسباب است.
یک رهبر الهی در هر حال از توکل و توسل به باری‌تعالی غافل نمی‌گردد و دیگران را نیز به این منبع حقیقی رهنمون می‌شود.
توسلات و توجهات معنوی آثار وضعی بسیار دارد و رهبر حکیم انقلاب اسلامی نیز از همان ابتدای شیوع این بیماری منحوس، همواره این مهم را متذکر بوده‌اند.
یکی از چندین بار توصیه ایشان دراین‌باره این است: "توصیه‌ی بعدی که بسیار توصیه‌ی مهمی است، توصیه‌ی به توسّلات و توجّهات به پروردگار و درخواست کمک الهی است؛ این یک امر لازمی است و قرآن کریم به ما دستور می‌دهد: قُل ما یَعبَؤُا بِکُم رَبّی لَولا دُعاٰؤُکُم؛(۱) در یک جای دیگر: وَ اَنیبوا اِلی رَبِّکُم وَ اَسلِموا لَه؛(۲) در یک جای دیگر: وَ اذکُر رَبَّکَ فی نَفسِکَ تَضَرُّعًا وَخیفَة؛(۳) و موارد متعدّدی در قرآن هست که ما را دستور می‌دهند در مقابل حوادث گوناگون -فرق نمی‌کند، چه حوادث طبیعی از این قبیل، چه حوادث گوناگون دیگری که پیش می‌آید برای کشور، برای ملّت، برای اشخاص خودمان- دست توسّل بلند کنیم به خدای متعال و از خداوند متعال بخواهیم."
این یازده اقدام راهبردی رهبر فرزانه انقلاب که در این یادداشت به‌اجمال به آن‌ها اشاره شد جای تفصیل بسیار دارد و برای درک اهمیت آن‌ها کافی است تصور کنیم هر کدام از این‌ها اگر به هنگام انجام نمی‌شد یا استمرار نداشت، شاهد چه پیامدهایی بودیم و شرایط امروز چگونه بود؟

مهدی فضائلی
 کارشناس مسائل سیاسی