اطرافیان ما خویشاوندان و جامعه را تشکیل می دهند که مجموعه ای از افراد محرم و نامحرم هستند. شناخت تمایز و ارتباط با محرم و نامحرم یکی از مسائل مهم شرعی است که مسلمانان باید نسبت به آن آگاه باشند. در ادامه این بخش از دین و مذهب نمناک به شناخت محرم و نامحرم و همچنین نوع ارتباط با آنها می پردازیم.

تفاوت اساسی افراد محرم و نامحرم

مرد تنها مجاز به دیدن گردی صورت و دست ها تا مچ زنان نامحرم است، اما می تواند به موها و قسمت محدودی از پاها و دست ها و بدن زنان محرم خود که معمولاً در میان محارم پوشانده نمی شود، نگاه کند.

انسان نمی تواند با افراد محرم ازدواج کند، اما با هر کدام از افراد نامحرم می تواند ازدواج کند (البته خواهر زن یک استثناست؛ زیرا نمی توان قبل از طلاق یا وفات و پایان دوران عده طلاق خواهرش با او ازدواج کرد).محارم نسبی می توانند بدن یکدیگر را، جز عورتین، بدون قصد لذت نگاه کنند؛ ولی نگاه با لذت و ریبه حرام است.( پاسخ کوتاه «به 570 پرسش از احکام»، س 421)

چه کسانی محرم و چه کسانی نامحرم هستند؟

افراد محرم سه دسته می شوند:محارم نسبی یا خونی، محارم سببی یا به واسطه ازدواج و محارم رضاعی یا به واسطه شیر خوردن.

محارم نسبی (خونی) زنان

پدر و پدربزرگ پدری و مادری هر چه بالاتر روند.

پسر خود فرد و پسرِ پسر یا پسرِ دختر فرد (نوه ها و نتیجه ها هر چه پایین تر روند).

برادر یعنی هر مردی که پدر او یا مادر او یا هر دوی آنان با دختر مزبور یکی باشد.

اولاد و نوه ها و نتیجه های برادر هر چه پایین تر روند.

اولاد و نوه ها و نتیجه های خواهر هر چه پایین تر روند.

عموی خود شخص و عموی پدر و مادر و نیز عموی مادربزرگ ها و پدربزرگ ها

دایی خود شخص و دایی پدر و مادر و نیز دایی مادر بزرگ ها و پدر بزرگ ها (دایی دایی و عموی عمو اگر دایی یا عموی پدر یا مادر انسان هم باشند مَحرمند و الا مَحرم نیستند)

محارم نسبی (خونی) مردان

مادر، مادربزرگ پدری و مادری هر چه بالاتر روند.

دختر خود فرد و دخترِ پسر یا دخترِ دختر فرد (نوه ها و نتیجه ها هر چه پایین تر روند).

خواهر یعنی دختری که مادر او یا پدر او یا هر دوی آنان با مرد مزبور یکی باشد.

اولاد و نوه ها و نتیجه های خواهر هر چه پایین تر روند.

اولاد و نوه ها و نتیجه های برادر هر چه پایین تر روند

عمه خود شخص و عمه پدر و مادر و نیز عمه مادر بزرگ ها و پدر بزرگ ها

خاله خود شخص و خاله پدر و مادر و نیز خاله مادر بزرگ ها و پدر بزرگ ها (عمه ی عمه و خاله ی خاله اگر عمه یا خاله پدر یا مادر فرد باشند محرم هستند در غیر اینصورت محرم نیستند)

محارم سببی

محارم سببی کسانی هستند که به واسطه عقد ازدواج صحیح دائم یا موقت به یکدیگر محرم می شوند.

محارم سببی زنان

پدر شوهر و پدربزرگ های شوهر هر چه بالاتر روند و حتی بعد از مرگ شوهر یا طلاق گرفتن عروس، این محرمیت باقی می ماند.
پسر مرد از همسر قبلی (برای ایجاد محرمیت نیازی به وقوع نزدیکی نیست.)

محارم سببی مردان

مادر و مادربزرگ های عروس هر چه بالا تر روند، نسبت به داماد محرم ابدی می شوند یعنی حتی بعد از مرگ یا طلاق عروس هم محرم باقی می مانند.
دختر زن از شوهر اول البته بعد از نزدیکی زن با مرد.

محارم رضاعی

هرگاه زنی کودکی را با شرایط کامل شیر دهد، آن زن به او محرم است. سایر محارم رضاعی به شرح زیر هستند:
شوهرِ زنِ شیر دهنده،
پدر شوهرِ زنِ شیر دهنده،
مادر شوهرِ زنِ شیر دهنده،
برادر شوهرِ زنِ شیر دهنده،
خواهر شوهرِ زنِ شیر دهنده،
فرزندانِ زنِ شیر دهنده (چه آن هایی که به دنیا آمده باشند و چه ان هایی که بعدا به دنیا می آیند).
پدرِ زنِ شیر دهنده،
مادرِ زنِ شیر دهنده، برادرِ زنِ شیر دهنده،
خواهرِ زنِ شیر دهنده؛
بنابراین مادرِ رضاعیِ زن جزو محارم مرد است و حکم مادر زن او را دارد.
درواقع می توان گفت، شیر دادن به یک نوزاد با رعایت همه شرایط باعث می شود که فقط بچه شیر خورده (نه فامیل های او) مثل بچه واقعی آن زن به همه کسانی که بچه واقعی او محرم هستند، محرم باشد.

نکات کامل احکام درباره محارم رضاعی

انسان نمی تواند با دختری که مادر یا مادر بزرگ انسان او را شیر کامل داده ازدواج کند؛ و نیز اگر زنِ پدرِ انسان از شیر مربوط به پدر او دختری را شیر داده باشد، انسان نمی تواند با آن دختر ازدواج نماید.

اگر انسان با دختری ازدواج کند، دیگر نمی تواند با زنی که آن دختر را شیر کامل داده ازدواج نماید.

اگر انسان با زنی که دختری را شیر کامل داده ازدواج کند و با آن زن نزدیکی نماید، دیگر نمی تواند با آن دختر ازدواج کند.

اگر زنی بچه ای را شیر دهد، به برادرهای آن بچه محرم نمی شود؛ و نیز خویشان آن زن به برادر و خواهر بچه ای که شیر خورده محرم نمی شوند.

اگر زنی بچه ای را با شرایط شرعی شیر دهد، شوهر آن زن که صاحب شیر است به خواهرهای آن بچه محرم نمی شود؛ همچنین خویشانِ شوهر به خواهر و برادر آن بچه و سایر فامیل های آن بچه محرم نمی شوند.

افراد نامحرم فامیل

پدر 

پدرِ زنِ پدر

مادرِ زنِ پدر

ربیبه پدر

مادر

پسر هووی مادر

دختر هووی مادر

خواهر

شوهر خواهر

داماد خواهر

عروس خواهر

برادر

پدرزنِ برادر

مادرزن برادر

زن برادر

داماد برادر

عروس برادر

دایی

مادر زن دایی

دایی پدری دایی

زن دایی

پسر دایی

دختر دایی

خاله

خاله پدری خاله

شوهر خاله

پسر خاله

دختر خاله

عمو

پدرِ زن عمو

عموی مادر عمو

زن عمو

پسر عمو

دختر عمو

عمه

عمه مادری عمه

شوهر عمه

پسر عمه

دختر عمه

شوهر

عموی شوهر

دایی شوهر

عموی خویشان شوهر

دایی پسر شوهر

دایی دختر شوهر

دایی خویشان شوهر

شوهر مادر شوهر

داماد شوهر

زن

خواهر زن

خواهرزاده زن

عمه زن

عمه خویشان زن

خاله زن

خاله بستگان زن

زن پدر زن

زن برادر زن

عروس زن

دختر زن (قبل از نزدیکی)

دختر برادر زن

عروس

پدر عروس

مادر عروس

عموی عروس

شوهر عروس (در صورتی که پسرش نباشد)

دختر عروس (در صورتی که نوه فرد نباشد)

نوه عروس (در صورتی که نبیره فرد نباشد)

داماد

پدر داماد

مادر داماد

عموی داماد

پسر داماد (که نوه شخص نباشد)

دختر داماد (که نوه شخص نباشد)

سایرین

خواهر خوانده

خواهر خوانده خویشان

دختر زنی که با او زنا کرده ای

پدر هوو

مسئله حجاب در حضور محارم

داییِ شخص، داییِ او و همه ی نسل اوست. همینطور عموی شخص هم عموی او به حساب می آید و هم عموی فرزندان او و فرزندانشان.
بنابراین، اشکالی ندارد که زن حجاب خود را در برابر دایی مادر یا عموی مادرش بردارد و می تواند با آنان دست دهد و خلوت کند، زیرا آنان محرم اویند. الله متعال درباره ی زنانی که ازدواج آنان بر انسان حرام است و محرم اویند می فرماید:
وَبَنَاتُ الْأَخِ وَبَنَاتُ الْأُخْتِ (نساء:23)
(و دختران برادر و دختران خواهر [بر شما حرامند]). 

ازدواج با محارم

خداوند در قرآن می فرماید:
حُرِّمَتْ عَلَیْکُمْ أُمَّهَاتُکُمْ وَبَنَاتُکُمْ وَأَخَوَاتُکُمْ وَعَمَّاتُکُمْ وَخَالاَتُکُمْ وَبَنَاتُ الأَخِ وَبَنَاتُ الأُخْتِ... [نساء:23]
([ازدواج با] مادرانتان و دخترانتان و خواهرانتان و عمه هایتان و خاله هایتان و دخترانِ برادر و دخترانِ خواهر و... بر شما حرام است).
منظور از دخترانِ برادر در این آیه، دخترانِ برادر به پایین (یعنی دخترانِ دخترانش الی آخر) می باشد، نه تنها دخترانِ مستقیم خود او، و عموی پدرِ یک زن برادر پدر بزرگِ اوست، و اجداد هر چه بالا باشند در منزلت پدر هستند، در نتیجه این زن در عمومِ تحریم دختران برادر قرار می گیرد. عموی مادرِ یک زن نیز برادرِ پدرِ مادر اوست بنابراین در عموم دختران خواهرش وارد است.
منظور از دختران خواهر که در آیه آمده است دختران خواهر است هر چه پایین تر رود (یعنی دخترِ دختر الی آخر) نه فقط دخترِ مستقیم خواهر، و دایی مادر یک زن برادر مادرِ مادر اوست، و دایی پدرش برادرِ مادرِ پدر اوست، پس این زن در عموم حرام بودن ازدواج با دختران خواهر وارد است.

حکم دست دادن به فرد نامحرم

چنانچه در بخش دین و مذهب نمناک عنوان شده است دست دادن مرد با زن غیر محرم از منظر اسلام خواه با ریبه و قصد لذت و خواه بدون قصد، ممنوع است. همچنین در حکم ممنوعیت مصافحه با نامحرم، میان زنان مسلمان و زنان اهل کتاب تفاوتی به چشم نمی خورد.

در روایت معتبر سماعة بن مهران از امام صادق (ع) درباره مصافحه مرد و زن پرسید.
امام صادق در پاسخ فرمودند:

برای مرد حلال نیست با زنان مصافحه کند مگر زنی که ازدواج با وی حرام است یعنی از محارم است همانند خواهر ، دختر ، عمه ، خاله و دختر خواهر، اما نباید با زنی که ازدواج با وی حلال و نامحرم است مصافحه کند مگر از روی جامه و دست زن را نیز نفشارد.( کافی، محمد بن یعقوب کلینی، ج 5، ص 525)

حد ارتباط با نامحرم

اگر صحبت کردن با نامحرم در طی روز بارهارخ می دهد و احتمال می رود که به واسطه این سلام و صحبت به گناه آلوده شوند، باید ترک شود حتی اگر بگوییم سلام کردن ثواب دارد.