خویشتن‌بینی یعنی چه؟

معنی لغوی خویشتن‌­بینی عبارت است از  نظر، تصور یا تصویر ذهنی که یک شخص از خود دارد. درواقع خویشتن‌بینی درکی است که شما از خوددارید. به‌عبارت‌دیگر تصورات شخصی است که به‌مرورزمان در شما شکل‌گرفته است. خویشتن‌بینی می­‌تواند بسیار مثبت باشد و به فرد در افکار و کردارش اعتمادبه‌نفس بدهد و یا منفی باشد و فرد را نسبت به توانایی‌ها و ایده­‌های خود دچار شک و تردید کند.
خویشتن‌بینی مبتنی بر درک ما از واقعیت است که در طول زندگی ساخته‌شده و مانند ما تغییر می­‌کند و این چیزی است که ما می‌­توانیم روی آن تأثیر بگذاریم.
 

تفاوت خویشتن­‌بینی و عزت‌نفس

خویشتن­‌بینی باعزت نفس ارتباط زیادی دارد. در حقیقت، چگونگی دیدگاهمان نسبت به خودمان عامل تأثیرگذار و مهمی در چگونگی احساسمان نسبت به خودمان است. بااین‌حال، عزت‌نفس عمیق‌­تر از خویشتن‌­بینی است. عزت‌نفس احساس کلی احترام نسبت به خود است و شامل احساس مطلوب (نامطلوب) نسبت به خود می­‌شود.

داشتن یک تصویر منفی از خود مطمئناً می­‌تواند بر عزت‌نفس تأثیر بگذارد و داشتن عزت‌نفس پایین احتمالاً با یک تصویر منفی از خود همراه خواهد بود، اما خویشتن‌­بینی و عزت‌نفس حداقل تا حدودی جنبه­‌های مستقل از یکدیگر

دارند

تفاوت خویشتن­‌بینی و هویت

هویت نیز یک مفهوم نزدیک اما بزرگ‌تر و جامع‌­تر از خویشتن‌­­بینی است. هویت، ایده کلی ما در مورد اینکه چه کسی هستیم را شامل می­‌شود. اصطلاح «هویت» به تعریفی گفته می­‌شود که برای خود ایجادشده و بر آن سوار می­‌شود. به‌عبارت‌دیگر، هویت تصویر کلی است که ما باور داریم هستیم و چگونگی توصیف خود برای اطرافیان ماست- درحالی‌که خویشتن‌­بینی یک بخش از آن تصویر کلی است.
 

مؤلفه‌ها و ابعاد خویشتن‌بینی

اگرچه بین متخصصان هیچ چارچوب خاصی برای جنبه­‌های خویشتن‌­بینی توافق نشده است، اما مؤلفه‌ها و ابعاد پیشنهادی مختلفی وجود دارد.

سه مؤلفه خویشتن‌­بینی در هر شخص عبارت‌اند از:
- تصور یا برداشت فکری هر شخص از خود
- تصور یا برداشت فکری هر شخص ازآنچه دیگران نسبت به او فکر می­‌کنند
- آنچه فرد دوست دارد که باشد (خود ایده آل او)
 
شش بُعد مختلف خویشتن­‌بینی در هر شخص عبارت‌اند از:
- بعد جسمی: ​​ فرد ظاهر خود را چگونه ارزیابی می­کند.
- بعد روان‌شناختی: فرد شخصیت خود را چگونه ارزیابی می­کند.
- بعد فکری: فرد هوش خود را چگونه ارزیابی می­کند.
- بعد مهارتی: فرد مهارت­های فنی و اجتماعی خود را چگونه ارزیابی می­کند.
- بعد اخلاقی: فرد ارزش‌ها و اصول اخلاقی خود را چگونه ارزیابی می­کند.
- بعد جنسی: فرد چه احساسی نسبت به هنجارهای مردانه / زنانه جامعه از خود دارد.
 
این مؤلفه‌ها و ابعاد چارچوبی را ارائه می­‌دهند که از طریق آن می­‌توان خویشتن‌­بینی را بررسی کرد، اما به یاد داشته باشید که این یک چارچوب شناخته‌شده و پذیرفته‌شده که موردقبول همگان باشد نیست، بلکه یکی از روش‌های ممکن تفکر درباره خویشتن‌­بینی است.
 

ده نمونه از خویشتن‌­بینی منفی و مثبت

تمایز و تشخیص بین خویشتن­‌بینی مثبت و منفی بسیار آسان است.
خویشتن‌بینی مثبت داشتن دید کلی خوب نسبت به خود است. به‌عنوان‌مثال:
- خود را فردی جذاب و مطلوب می­‌بینید.
- داشتن تصویری از خود به‌عنوان فردی باهوش و فعال.
- دیدن یک فرد شاد و سالم وقتی به آینه نگاه می­‌کنید.
- باور به اینکه حداقل تا حدودی به نسخه ایده‌آل خود نزدیک هستید.
- تصور اینکه علاوه بر خودتان، دیگران نیز شما را شامل موارد مثبت بالا می‌­بینند.
 
از سوی دیگر، خویشتن­‌بینی منفی عکس موارد بالاست. به‌عنوان‌مثال:
- خود را فردی غیر جذاب و نامطلوب می‌­بینید.
- داشتن تصویری از خود به‌عنوان فردی بی­استعداد و کندذهن.
- دیدن یک فرد ناراحت و بیمار وقتی به آینه نگاه می­‌کنید.
- باور به اینکه اصلاً به نسخه ایده­آل خود نزدیک نیستید.
- تصور اینکه علاوه بر خودتان، دیگران نیز شما را شامل موارد منفی بالا می‌بینند.
 

اهمیت خویشتن‌­بینی مثبت

خویشتن‌بینی غیرواقعی و اختلال خویشتن‌بینی
داشتن خویشتن‌بینی غیرواقعی و تحریف­‌شده به معنای این است که شما از خود دیدگاهی دارید که بر اساس واقعیت بنا نشده است. احساس همه ما نسبت به واقعیت اندکی تفاوت دارد - شاید فکر کنیم مثلاً کمی لاغرتر یا سنگین‌تر از حالت واقعی هستیم - اما وقتی خویشتن‌بینی شما نسبت به واقعیت بسیار دور و متفاوت باشد، می‌­تواند مشکلات روحی و روانی جدی ایجاد کند.
در حقیقت، یک اختلال وجود دارد که محور این انحراف و تحریف است که به آن، اختلال بدریخت انگاری (BDD:Body Dysmorphic Disorder) گفته می­‌شود. اختلال بدریخت‌انگاری نوعی اختلال تصویری از بدن است که با اشتغال فکری مداوم و مزاحم همراه با تصور نوعی نقص در ظاهر فرد شناخته می‌­شود.
همه ما چیزهایی در خودمان داریم که دوست نداریم یا چیزهایی که آرزو می­‌کنیم بتوانیم آن‌ها را تغییر دهیم و حتی ممکن است گاهی اوقات در مورد نقص خود اغراق کنیم، اما افراد مبتلا به BDD در مورد ذهنیت خود از نقایصشان در وضعیت بسیار منفی و شدیدتری گیر می­‌کنند. افراد مبتلا به BDD می‌­توانند از هر قسمت از بدن خود بدشان بیاید، اغلب آن‌ها در مو، پوست، بینی، سینه یا معده خود نقصی پیدا می­‌کنند اما در واقعیت، آن نقص ممکن است فقط یک نقص جزئی باشد یا حتی وجود نداشته باشد.

برخی از رفتارهای نشان‌دهنده BDD عبارت‌اند از:
- پوشش و مخفی شدن (با وضعیت بدن، لباس، آرایش، مو، کلاه و غیره)
- مقایسه اجزاء بدن خود با ظاهر دیگران
- جراحی­‌های مکرر
- چک کردن بیش‌ازحد خود در آینه
- پرهیز از روبرو شدن در آینه
- کندن پوست
- نظافت بیش‌ازحد
- ورزش بیش‌ازحد
- تعویض بیش‌ازحد لباس‌ها
 

خویشتن‌بینی بی­‌ثبات و علائم آن

اگر مشکل بیشتر از یک خویشتن‌­بینی شدیداً منفی (مشابه اختلال بدریختی) باشد و به شکل خویشتن‌بینی بی‌­ثبات و ناپایدار ظاهر شود، شخص از مشکل دیگری به نام اختلال شخصیت مرزی (Borderline Personality Disorder: BPD) رنج می­‌برد.
افراد مبتلا به BPD اغلب فقدان عمیقی در خویشتن‌بینی و خودانگاری را تجربه می‌­کنند. ممکن است احساس کنند که نمی­‌دانند چه کسی هستند و ممکن است درک آن‌ها از هویت خود باگذشت زمان بسیار تغییر کند. چنین افرادی حتی ممکن است در شناخت و درک خود درگذشته، حال و آینده به‌عنوان یک شخص واحد دچار مشکل شوند.
این به‌عنوان اختلال در هویت شناخته می­شود: «خویشتن‌­بینی بی‌­ثبات یا احساس ناخوشایند شدید و مداوم». این اختلالات شامل شخصیت، افکار، احساسات و رفتار شما می­‌شود که متناسب با شرایط تغییر می­‌کند. همه­‌ی افراد تا حدی این کار را انجام می‌­دهند، اما افراد مبتلا به BPD اغلب خود را در معرض تغییرات عمده­ای در هویت می­‌بینند.

به‌طورکلی علائم مرتبط با خویشتن‌­بینی ناپایدار و BPD عبارت‌اند از:
- مشکل در احساس همدلی با دیگران
- احساس انزوا، کسالت و پوچی
- ترس مداوم از رها شدن و طرد شدن، شامل واکنش‌های عاطفی شدید نسبت به ترک واقعی و حتی احتمالی
- تاریخچه روابط ناپایدار که می­‌تواند به‌شدت از عشق شدید و ایده‌آل‌سازی به نفرت شدید تغییر کند
- حالات شدیداً متغیری که می­‌توانند چندین روز یا فقط چند ساعت ادامه داشته باشند
- احساس شدید اضطراب، نگرانی و افسردگی
- رفتارهای آنی، پرخطر، خود تخریبی و خطرناک مانند رانندگی بی پروا، سوءمصرف مواد مخدر یا الکل
-  خصومت
- برنامه‌­ها، اهداف و آرزوهای شغلی ناپایدار
 

خویشتن‌بینی پایین و افسردگی

همانطور که انتظار دارید، خویشتن‌­بینی پایین نیز می‌­تواند یک عامل محرک و یا محصول افسردگی باشد. وقتی از خود احساس بدی داریم، طبیعی است که برداشت ما از خود نیز ممکن است از آن متأثر شود. به همین ترتیب، وقتی خویشتن‌­بینید ضربه می­‌خورد منجر می­‌شود به اینکه نسبت به خود و زندگی خود احساس خیلی بدی پیدا ­کنیم.
یک درمان مؤثر افسردگی شامل برخی از کارها در زمینه ایجاد، حفظ و بهبود خویشتن‌­بینی می­شود و از آنجا که ارتباط خویشتن‌­بینی و افسردگی بسیار نزدیک است، بنابراین بهبود خویشتن­‌بینی نیز می­‌تواند درمان را تقویت کرده و به شما کمک کند تا احساس شادی و سلامت بیشتری داشته باشید.