الف ) وجوب شرعيِ عمل به وصيّتِ

1 . سؤال : شخصى در حضور افراد مورد اطمينان از جمله يكى از فرزندان ذكورش، وصيّت كرده است كه براى اداى حقوق شرعى كه بر عهده دارد از قبيل خمس و زكات و كفّارات و هم چنين واجبات بدنى كه بر عهده اوست مانند روزه ، نماز و حج ، بعضى از املاك او براى مصرف در موارد وصيّت از تركه‏اش استثنا شوند، ولى بعضى از ورثه آن را رد كرده و خواهان تقسيم همه املاك بدون استثنا بين ورثه هستند. در اين مورد تكليف چيست؟

جواب : بعد از فرض ثبوت وصيّت با دليل شرعى يا اقرار ورثه، در صورتى كه ملك مورد وصيّت بيشتر از ثلث مجموع تركه نباشد، آنان حق ندارند خواهان تقسيم آن شوند، بلكه واجب است با صرف آن در حقوق مالى و واجبات بدنى كه ميّت به آنها وصيّت كرده، به وصيّت او عمل كنند. بلكه اگر از طريق شرعى يا با اعتراف ورثه ثابت شود كه ميّت به مردم بدهكار است و يا حقوق مالى مربوط به خداوند مانند خمس و زكات و كفارات و يا مالى و بدنى مانند حج بر عهده اوست، باز هم بر آنان واجب است همه ديون او را از اصل تركه بپردازند و سپس باقى مانده آن بين ورثه تقسيم شود، هر چند نسبت به آنها وصيّتى نكرده باشد.

أجوبة الاستفتاءات رهبري ، سؤال 1834

2 . سؤال : يكى از شهداى عزيز در مورد قضاى نماز و روزه‏هايش وصيّت كرده است، ولى تركه‏اى ندارد و يا تركه او فقط خانه و لوازم آن است كه فروش آنها موجب عسر و حرج فرزندان صغير او مى‏شود، ورثه او در رابطه با اين وصيّت چه تكليفى دارند؟

جواب : اگر آن شهيد عزيز تركه اى ندارد، عمل به وصيّت او واجب نيست، ولى بر پسر بزرگ او واجب است كه بعد از رسيدن به سن بلوغ، نماز و روزه‏هايى را كه از پدرش فوت شده قضا نمايد، ولى اگر تركه‏اى دارد، واجب است ثلث آن در مورد وصيّت او مصرف شود و مجرّد نياز ورثه و صغير بودن آنان عذر شرعى براى عمل نكردن به وصيّت محسوب نمى‏شود.

أجوبة الاستفتاءات رهبري ، سؤال 1843

ب ) تغيير دادنِِ وصيّت جايز نيست

1 . فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَ ما سَمِعَهُ فَإِنَّما إِثْمُهُ عَلَى الَّذِينَ يُبَدِّلُونَهُ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ ؛ پس كسى كه آن را بعد از شنيدن تغيير دهد تنها گناه آن بر كسانى است كه آن (وصيّت) را تغيير مى‏دهند خداوند شنوا و دانا است / سوره بقره / 181

2 . هنگامى كه وصيّت جامع تمام ويژگيها باشد، از هر نظر محترم و مقدّس است، و هر گونه تغيير و تبديل در آن ممنوع و حرام است .

تفسير نمونه، ج‏1، ص: 61

3 .   بَابُ وُجُوبِ إِنْفَاذِ الْوَصِيَّةِ الشَّرْعِيَّةِ عَلَى وَجْهِهَا وَ عَدَمِ جَوَازِ تَبْدِيلِهَا

مستدرك‏الوسائل ج : 14 ص : 116

ج ) اولويّت ها در برداشت از اموال ميّت

سؤال : در صورت تعدّد طلبكاران، و عدم كفايت دارايى متوفّى جهت اداى كلّ ديون، آيا شرعاً مى‏توان بين انواع طلبكاران و ديون (به شرح ذيل) حقّ تقدّم و اولويّت قائل شد؟ در صورت امكان، ترتيبِ اولويّت‏ها را مرقوم فرماييد:

1- نفقه و مهريّه زوجه.

2- نفقه فرزندان صغير.

3- ديونى كه از بابت آن مالى از بدهكار نزد طلبكاران رهن، وثيقه يا توقيف است.

4- دستمزد و حقوق خدمه و كارگران منزل و محلّ كار متوفّى.

5- دستمزد و هزينه بيمارستان و طبيب و داروخانه، جهت مداواى بيمار قبل از فوت.

6- بدهكارى به حكومت اسلامى (از قبيل: ماليات، قبوض آب و برق و گاز و مانند آن).

7- ديون شرعى (خمس و زكات) و گرفتن اجير براى اداى نماز و روزه و حجّ واجب.

8- هزينه كفن و دفن و مراسم ختم متعارف.

جواب : هزينه كفن و دفن متعارف مقدّم بر همه چيز است، ولى مراسم ختم و ياد بود جزء واجبات نيست. همچنين نفقه اولاد صغير اگر قبلًا پرداخت نشده، جزء ديون محسوب نمى‏شود. هزينه نماز و روزه را نيز نمى‏توان از اموال ميّت برداشت. بقيّه ديون در يك رديف قرار دارند، و بايد به نسبت برداشته شود.

استفتائات جديد، حضرت آيت الله مكارم ، ج‏3، سؤال 894

د ) پاداش عمل نمودنِ سريع به وصيّت

عَنْهُ صلي الله عليه و آله وسلّم أَنَّهُ قَالَ : مَنْ ضَمِنَ وَصِيَّةَ الْمَيِّتِ ... فَإِنْ قَامَ بِهِ كُتِبَ لَهُ بِكُلِّ يَوْمٍ وَ لَيْلَةٍ عِتْقُ رَقَبَةٍ وَ لَهُ عِنْدَ اللَّهِ بِكُلِّ دِرْهَمٍ مَدِينَةٌ وَ سِتُّونَ حَوْرَاءَ وَ يُمْسِي وَ يُصْبِحُ وَ لَهُ بَابَانِ مَفْتُوحَانِ إِلَى الْجَنَّةِ فَإِنْ مَاتَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ الْقَابِلِ مَاتَ مَغْفُوراً وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مِثْلَ ثَوَابِ مَنْ حَجَّ وَ اعْتَمَرَ وَ يَكُونُ فِي الْجَنَّةِ رَفِيقَ يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا (ع) .

مستدرك‏الوسائل ج : 14 ص : 118

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم فرمود : اگر كسي به وصيّت هاي ميّت عمل نمايد براي او در هر شبانه روز پاداشِ آزاد كردنِ بنده داده مي شود .... و صبح و شام دو درب ، به بهشتِ الهي برايش باز مي شود و اگر تا سالِ بعد از دنيا برود مورد مغفرت خداوند واقع خواهد شد و خداوند در قيامت پاداش كسي را به او مي دهد كه در حالِ انجام حج و عمره بوده و در بهشت رفيقِ حضرت يحيي بن زكريا (ع) خواهد بود .

ه ) مجازات عمل نكردن سريع به وصيّت

عَنْهُ صلي الله عليه و آله و سلّم أَنَّهُ قَالَ : مَنْ ضَمِنَ وَصِيَّةَ الْمَيِّتِ ثُمَّ عَجَزَ عَنْهَا مِنْ غَيْرِ عُذْرٍ لَا يُقْبَلُ مِنْهُ صَرْفٌ وَ لَا عَدْلٌ وَ لَعَنَهُ كُلُّ مَلَكٍ بَيْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ وَ يُصْبِحُ وَ يُمْسِي فِي سَخَطِ اللَّهِ وَ كُلَّمَا قَالَ يَا رَبِّ نَزَلَتْ عَلَيْهِ اللَّعْنَةُ وَ كَتَبَ اللَّهُ ثَوَابَ حَسَنَاتِهِ كُلَّهُ لِذَلِكَ الْمَيِّتِ فَإِنْ مَاتَ عَلَى حَالِهِ دَخَلَ النَّارَ .

مستدرك‏الوسائل ج : 14 ص : 117

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم فرمود : اگر كسي به وصيّت هاي ميّت بدون عذرعمل ننمايد هيچ عملِ واجب و مستحبّي از او قبول نشده و همه ملائكه ي ميان آسمان و زمين او را لعنت مي نمايند و صبح و شام مورد غضبِ خداوند قرار دارد و هر بار كه خداوند را بخواند بر او لعنت نازل مي گردد و ثوابِ كارهاي خوبش براي آن ميّت نوشته مي شود و اگر در چنين حالي از دنيا برود جايگاهش آتش خواهد بود .